[zaloguj się]
[pdf]

KATOLIK (1093) sb m

k- (410), c- (1); -th- (301), -t- (115); poza tym catholici (677) cf Npl.

a jasne (w tym 5 r. błędne znakowanie i 4 r. nie kreskowane prawdopodobnie ze względu na pisownię łacińską), o jasne.

Fleksja
sg pl
N katolik katolicy, katolikowie
G katolika katolik(o)w
D katolikowi katolik(o)m
A katolika katoliki
I katolikiem katolikami, katoliki
L katolikach
V katoliku katolicy
inne pl G a. A - katolik(o)w

sg N katolik (47). ◊ G katolika (3). ◊ D katolikowi (2). ◊ A katolika (6). ◊ I katolikiem (15); -em (1), -(e)m (14). ◊ V katoliku (2). ◊ pl N katolicy (796) [w tym: catholici (postać dialogu z WujJud) (677) może lat.], katolikowie (20); -cy : -owie WujJud (3 : 4), SkarJedn (3 : 1), SkarŻyw (6 : 3), CzechEp (13 : 4), ActReg (3 : 1), WujNT (39 : 6), PowodPr (10 : 1). ◊ G katolik(o)w (75). ◊ D katolik(o)m (49). ◊ A katoliki (32). ◊ G a. A katolik(o)w (1). ◊ I katolikami (27), katoliki (10); -ami GrzegRóżn, WujJud (2), WujJudConf, CzechEp (9), WujNT (7), PowodPr, SkarKazSej; -i StryjWjaz, NiemObr, ReszHoz; -ami : -i SkarJedn (1 : 5), SkarŻyw (3 : 1), ReszList (1 : 1). ◊ L katolikach (6). ◊ V katolicy (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Członek Kościoła rzymskokatolickiego; catholicus Cn [w tym: w funkcji postaci dialogu (677)] (1089): Bo náſz Kátholik łáie ludźiem rożney wiáry / Ci záſię nárzekáią ná Rzymſkie przywáry. Prot D; RejZwierc B3v, 235 [5 r.]; IVDICIVM Albo. Rozſądek niektorych Kátholikow o Confeſſiey Sędomierski[ey] Roku 1570 wydáney. WujJud kt; W. Kr. M. Páná ſwego Miłośćiwego. prawdźiwie wierni y poſłuſzni poddáni. Niektorzy Kátholikowie. WujJud B3v; Nieprzyiaciele słowá Bożego Catholici byc nie mogą. WujJud 10v marg, B3v, B7v, 1, 1v [3 r.], 2 [2 r.] (695); WujJudConf 11, 12; Pánowie ſwar zácżęli iáko żacy w ſzkole/ O Confederacią wprzod Ewányelicy/ S Kſiężą/ y s Kátholiki/ káżdy rozno krzycży. StryjWjaz C2v; Kátholiki ktorzy obrázy mieli/ mękámi rozmáitemi zábijał/ Mnichom ſię żenić y ſluby łámáć kázał SkarJedn 200, 18 [2 r.], 21, 25, 101, 190 (26); Oczko A3; Bo to ſą rzecży Kátholikowi od Bogá y kośćiołá zákazáne SkarŻyw 59, A4, 58, 59, 86 [2 r.], 87 [2 r.] (28); Náſzy Kátholicy/ ten fundáment [...] okázowáli być fałſzywym [...] z wiela przycżyn CzechEp 108; X. K. wſzytkie przednieyſze stáre Katholiki Arryanámi pocżynił. CzechEp 195 marg, 108 [2 r.], 109, 113, 114, 115 (40); A przedśię wyznánie náſze/ o duchu ś. Kátolikom podeyźrzáne ieſt. NiemObr 133, 34 [2 r.], 36 [2 r.], 74, 75, 76 (29); ReszPrz 39; ReszHoz 141; Tego tedy Páſterzá zwierzehnośći/ dla zátrzymánia iednośći rádźi záwſze podlegáli Katholicy ReszList 185, 155, 156, 185; tedy tez potrzeba grauamina Katolikow strony Prophanowania Kosciołow Dziesiecin etc Przez ten Proces zniesc. ActReg 19, 19 [5 r.], 20, 21; PRzeżegnánia Stołu/ ábo rácżey tych rzecży/ ktorych z łáſki Bożey pożywamy ná ſtole/ iedni ſię wſtydzą/ iáko málowáni y oźiębli Kátholicy/ drudzy ſię onym brzydzą LatHar 56, 324, 513; Náwet y Cáſtálio/ choć też nie kátholik/ Baptiſmum tákże nie nurzániem (merſionem) ále myćiem ábo omyćiem (lotionem ábo ablutionem) pirwey był przełożył. WujNT 12; Coż zá wymowkę mieć będą Kátholikowie/ ktorzy ſię zwieść dáli Lutrowi ábo Kálwinowi/ bez żadnych zgołá cudow? WujNT 369, przedm 2 [2 r.], 4, 5 [3 r.], 8, 12 [2 r.] (73); To naśláchetnieyſze Kśiążę/ od tego cżáſu iáko zoſtał Kátolikiem/ ták był gorącym á vprzeymym wyznawácżem Religiey náſzey Powſzechney WysKaz 42, 15, 16, 19, 26, 30, 32, 39; Nám Kátolikom/ iáko w wiárę ták y w ſumnienie/ bez duſzney obrázy przetwarzáć ſie trudno. PowodPr 45, 25 [2 r.], 31, 32 [2 r.], 35, 38 (24); CAtholik/ właſne przezwiſko CHrześćijáńſkie SkarKaz Ooooa, 277b, 382a, 417b [3 r.], 419b [3 r.], 453b, 549b; SkarKazSej 674a, 680b, 684a [3 r.], 685a, b [2 r.] (19).

W przeciwstawieniach: »katolik ... heretyk (47), ewanjelik (2), konfesyjonista (2), kacerz, kalwinista, nowowiernik, odszczepieniec, sektarz« (56): OrzRozm F4v; Conſeſſioniſte [!] Kátholiki potwarzáią. WujJud 5v marg, L13; SkarJedn 192, 197, 275, 350, 382; Po zábićiu tego świętego Piotrá: z Heretykow/ nie tylko Kátholikámi/ ále zakonnikámi wiele ich zoſtáło SkarŻyw 374, 59 marg, 86 [2 r.], 299 [2 r.], 372, 391, 545; CzechEp 40, 132 [2 r.]; ReszList 188; PudłFr 6 [2 r.]; Ma tym sposobem mawziąc dosiebie zRady szesc katolikow aſzescEwangelikow zktoremi tylko takie sprawy sądzic ma ActReg 17, 16; ZAſmákowáłá dźiś bárzo/ Wiklefá kácermiſtrzá náuká/ łákomym Kátholikom/ y ſkąpym Nowowiernikom LatHar 126; Bo widźieli/ iż po wydániu Bibliey Polſkiey od Kátholikow w Krákowie/ wnet náſtáłá Biblia Brzeſka od Kálwiniſtow przełożona WujNT przedm 1; Teć były przyczyny/ [...] przekłádánia tego Nowego teſtámentu: [...] wielka potrzebá Kátholikow: á niezmierna przewrotność odſzczepieńcow. WujNT przedm 3; Co gdyby Sektarze baczyć chćieli/ nie potwarzáliby Kátholikow WujNT 817, przedm 3, s. 16, 44, 50, 63 (22); SkarKazSej 684a, 685a [2 r.], 687b [2 r.], 700b, 701a; KlonWor 47.

W charakterystycznych połączeniach: katolik dobry (4), łakomy, malowany, mądry, miły, nabożny, nasz (8), niedbały, obłędliwy, oziębły (2), prawy (5), prosty, przedni, stary, stateczny, wielki, zły, zmyślony; katolikow niezbożność (2); na katoliki przenaśladowanie, wojna; katolikiem być (13), czuć się, czynić się, zostać (6), zwać (nazwany) (4); my katolicy (27).

Wyrażenia: »katolik chrześcijanin, krześcijański« [szyk 2 : 2] (3 : 1): WujJudConf 22; SkarJedn 158, 169; V ſámych Chrześćijan Kátholikow náuká y wiádomość pewna o prawdźiwym Bogu [...] zoſtáłá. SkarKaz 276a.

»kapłan katolik« (1): że Declaruiemy się iz słuzby y Małzenstwa Ktoreby Kaplani Katolicy i Ministrowie Ewangelliey ktoreykolwiek religiey Chrzescianskiey [...] nobilibus etPlebeis przedtym y napotym dawali firma et legitimo bydz rozumiely ActReg 16.

»nowy, dzisiejszy, teraźniejszy katolik« = ironiczne określenie ówczesnych katolikow, występujące w polemicznych tekstach innowierców [szyk 14 : 1] (8 : 5 : 2): Ktorych nowych Kátholikow niezbożną śmiáłośćią y X. K. záwiedźiony/ oto ſię y ták y owák wierćieć muśi CzechEp 109; Wedle wyroku stárych pátreſow teráznieyſzy Kátholicy ſą Heretycy. CzechEp 132 marg, 51, 109 [3 r.], 112, 134, 195, 372; Tertullian [...] ten ſłowká tego Trinitas napirwey vżywáć pocżął/ ále w rożnym wyrozumieniu/ od dźiśieyſzych Kátolikow NiemObr 126, 122, 127 [2 r.], 136.

»(prawo)wierny katolik« [szyk 7 : 2] (9): SkarJedn 133; Ná to mowię/ iſz wiernym Kátholikiem zoſtáć: nie w ſamey ieſt mocy ludzkiey SkarŻyw 369, 114; Lecz Kátholicy práwowierni/ choćia wierzą y wyznawáią [...] iż Chriſtus ieſt Bogiem prawdziwym: iednák przećię nie máią dwu/ áni trzech Bogow prawdziwych. WujNT 828, 44, 463, 588, 744, 748.

Zestawienie: »katolik rzymski; katolik Kościoła łacińskiego, rzymskiego« [szyk 7 : 1] (6; 1 : 1): Gdy tedy Kátolicy kośćiołá Láćińſkiego Greki opánowáli/ poſtáwili ná Ceſarſtwie Báldwiná Fráncuſkiego SkarJedn 258; to ſię zá pomocą Bożą iáśnie pokazáć może/ iż teraźnieyſza Rzymſkich Kátolikow ſrożſza y iádowitſza niż Káimowá ſpráwá CzechEp 36, 43, 117, 120, 126, 131; ActReg 16.
Szeregi: »(ani) chrześcijanin abo (i, ani) katolik« [szyk 4 : 1] (5): SkarŻyw 152; Obácz / iż toż ieſt/ záprzeć ſię Chriſtuſá/ á nie wyznáć ſię być vczniem Chriſtuſowym/ Chrześćijáninem ábo Kátholikiem. WujNT 379, 444 [2 r.], 830.

»papieżnik a katolik« (1): Papieżnik á Kátholik iedno. WujNT Aaaaaa3v. [Ponadto przy innym szeregu 1 r.].

»katolik albo powszechnik (a. powszechnej wiary człowiek)« [szyk 1 : 1] (2): Słuſznie ſtáry zwycżay przećiwko nowośći wáſzey ma mieć mieśce. Bo ták dopiro Kátholikámi álbo Powſzechnikámi będźiemy WujJud 37v; SkarJedn 362.

»katolik i (prawo)wierny« [szyk 2 : 1] (3): Y Ceſarzowie Chrześćiáńſcy [...] te Biſkupy zá Kátholiki y práwowierne mieli/ ktorzy z Papieżem ſpołecżność trzymáli. SkarJedn 146; WujNT 31; SkarKazSej 701a.

Iron. (1): Izali my będźiemy v nich Heretykámi/ á on z Kálwinem y z Symlerem (ktorzy ták wykłádáią to mieyſce) będą Katolikámi. GrzegRóżn B4v.

W przen (2): (marg) Piotr Katholik práwy. (–) A w tym Piotr nośi oſobę wſzytkich Kátholikow: ktorzy dla żadney ſłow Páńſkich trudnośći/ áni dla żadnego oderwánia odſzczepieńcow [...] Chriſtuſá nigdy nie odſtąpią. WujNT 333, Aaaaaa4v.
Przen: Pisma pisarzy katolików (2): Zá pobudką X. K. muśiałem w stáre Kátholiki wględáć y nimi tych nowych probowáć. CzechEp 128 marg, 128.
2. Tytuł patriarchy kościoła ormiańskiego (4): Katolik papież Armenſki. MiechGlab **v; Ormiáńſki Kátholik ná Zborze Ierozolimſkim popráwę obiecał. SkarJedn d7v, 252 [2 r.].

Synonimy: 1. papieżnik, powszechnik, rzymianin.

Cf NIEKATOLIK

AL