[zaloguj się]
[pdf]

KĄSEK (102) sb m

e jasne.

Fleksja
sg pl
N kąsek kąski
G kąska kąsków
A kąsek kąski
L kąsku

sg N kąsek (14). ◊ G kąska (35). ◊ A kąsek (9). ◊ L kąsku (14). ◊ pl N kąski (2). ◊ G kąsków (5); -ów (2), -(o)w (3). ◊ A kąski (23).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Dem. od „kęs”:
1. Kawałek, mała ilość pokarmu lub napoju dająca się spożyć lub wypić za jednym ugryzieniem lub łykiem (11):
a. O pokarmie; morsiuncula Calep (9): Morsiuncula ‒ Kaſſek, vkes. Calep 673b.
Wyrażenie: »kąsek chleba« (1): Turunda, Odrobiná/ kąſek yęczmiennego chlebá ktoremi kuri tuczą. Mącz 470c.
Wyrażenia przyimkowe: »po kąsku« (1): Item ligurio, Iém po páńsku/ Leniwo á pomáłym kąsku. Mącz 193c.

»w kąski« (1): Iák naylepiey w vśćiech ſwych w kąſki máſtýkuiąc/ Możeli też tym lepſza połknąć/ nic nie żuiąc. PaxLiz E4.

W przen [czego] (1): ták to ieſt ſmácżny ten pinguis panis Chriſti, iż po iego choć kąſku/ ſwoiá wielką pártyká ſnádniey ſię w gárdło iako po owcugu wemknie. PowodPr 50.
α. Potrawa; przysmak; crustula blanda Mącz; bolus magnus, libamentum Cn (4): Albo gdy ciepły kąſek á práwie od ogniá/ Záſz nie lepſzy niżli on/ co w kotle mokł do dniá. RejWiz 14v.
Wyrażenia: »smaczny kąsek« (2): Potym przydzye do domu áno iuż gotowo/ Zye ſobie ſmácżny kąſek á bárzo mu zdrowo RejWiz 54v; Mącz 262c.

[»tłusty kąsek«: kto miłuie wino y tłuſté kąſki [pinguia] nie zbogáci ſie. WujBib Prov 21/17.]

W przen (1): Biédny kąſek/ co był ſpadł z páná mégo ſtołu: Y ten mi odięt záraz/ z nádźieią poſpołu. PudłFr 63.
b. O napoju (2):
Wyrażenie przyimkowe: »po kąsku« (2): Sorbillo, Po troſze/ po máłym kąsku ſie nápiyam/ poſarkawam ſobie po kąsku. Mącz 402d.
2. Kawałek, cząstka, odrobina, mała ilość czegoś; frustulum Mącz, Calep, Cn; minutia Mącz, Calep; fragmen, particula, ramentum Mącz; crustum Calep; bucella, frustillum, massula, ofella, offula, segmentum Cn (55): Mącz 135d, 281c; Frustulentus ‒ Kąskow pełny. Calep 438a, 273b, 438a, 664a.

kąsek czego (13): Tham theſz ſtego ſpidwaſka wyąla sthuką mydla weneczkiego, y 2 kąſky axamyenthu czarnego. LibMal 1544/91v; ZAiącżek iáko kmiotek/ iż ma kąſek mięſá/ Więc go goni kto potka RejZwierz 129v; OrzRozm B4v; Minutia, contemptlibilis parvitas cuiuscunquae rei, [...] Máluczkie kąski ſztuczki odrobinki wſzelákich rzeczy. Mącz 223a; Ramenta auri, Odrobinki á kąski złotá/ yákoby dziarſtwo roſtárte Mącz 345c, I56c, 230b, 394a; SienLek 152; Strum O3v; Oczko 26v; Zácżym boię ſie/ iż tylko ten kąſek cżáſu Seymowánia twego zoſtáwił ći ieſzcże P. Bog do pokoiu á powſtánia twego. PowodPr 5, 31.

W charakterystycznych połączeniach: kąsek drobny (3), mały (maluczki) (9), nieznaczny, sukienny; kąsek aksamientu, czasu, dryjakwie, mięsa (2), noska, soli (2), złota (2).

Zwroty. »w kąski, na kąski łamać« = conquassare, conterere Calep [szyk zmienny] (1 : 1): Conquassare — Namiąsge tłukę, zkruſząm, w kąskiłamie Calep 243b, 251b.

»na kąski, po kąsku rozdrapać (a. zdrapać); na kąski rozdrapany« = concerpere; concerptus Mącz (1 : 1; 1) : Mącz 39c [2 r.]; A coż tedy chceſz vcżynić ſłyſząc o tákim dobrodzieyſtwie Páná twego/ gdyż wieſz y rozumieſz/ iż tego żadną wymyſloną rzecżą ſwiátá tego zárownáć nie możeſz/ byś też y po máłym kąſku dał rozdrápáć ciáło ſwoie RejPos 87.

»na kąski rozedrzeć« (1): Membratim discerpere. Ná kąśki rozedrzeć. Mącz 214d.

»rozerwać się na kąski« (1): Abowiem gdy zamąciſz vrinę/ tedy wonym zamączeniu Ipoſtaſis rozerwie ſie na małe kąſki FalZioł V 10.

»skrajać w kąski, na kąski (a. kielko kąskow)« (2 : 2): Wezmi gębki modrzewowey iako poł pięſci, y ſkraiać na kielko kąſkow włożyć w garniecz miodu/ y pić on miod rano y wiecżor [...]. Też dobrze pożywać powidł, ktore tak cżynią. Wezmi omanu á ſkray go drobno w kąſki y zwierć FalZioł V 94v, V 109v, 117v.

»w kąski zsiekać« (1): ábowiem ono drzewo ktore ſlotkie ieſt w kąſki s ſiekáią y ſmáżą w oliwie/ Potym pieką plácki ſniego. BielKron 446.

Wyrażenie: »na kąski rozdzielony« (1): ZIarnka na vrinie pływaiącze/ á zwłaſzcża na Circule vriny, cżinią ſie zflegmy klijowatey na małe a drobne kąſki, rozdzielone FalZioł V 8v.
Szereg: »s(z)tu(cz)ka, (i, albo) kąsek« [szyk 5 : 3] (8): Cento, Strychów płaſzcz/ to yeſt/ ſuknia/ álbo deká z rozmáyitych płátów á ze ſtuczek y kąsków ſukiennych [...] weſpołek vſzita. Mącz 47b, 17b, 138b [2 r.], 156c, 223a, 270d, 485a.
Wyrażenia przyimkowe: »bez, przez kąska« (1 : 1): ábowiém Circumferentia ieſt ták wielka/ iáko trzy Diámetry/ y śiódma część Diámetru bez máłégo kąſká GrzepGeom H3v, H4.

»po kąsku« = frustillatim Mącz, Calep; frustatim, membratim, minutim, verminatim Mącz; scrupulatim Calep (6) : Mącz 138b, 214d, 485a; Frustillatim ‒ Po kąsku. Calep 438a, 958a. Cf »po kąsku rozdrapać«.

»na kąski (a. kielko kąskow)« = membratim, minutatim, osciculatim, particulatim, scrupulatim Mącz (13): Particulatim, Ná cząſtki/ ná kąski. Mącz 281c, 214d, 223a, 270d, 376b. Cf »na kąski łamać«, »na kąski rozdrapać«, »na kąski rozedrzeć«, »rozerwać się na kąski«, »skrajać na kąski«, »na kąski rozdzielony«.

»w kąski« = articulatim Mącz; assulatim, concise Calep (7): Mącz 17b; Concise ‒ Drobno, w kąski. Calep 231a, 106a. Cf »w kąski łamać«, »skrajać w kąski«, »w kąski zsiekać«.

W przen (1):
Zwrot: »po kąsku rozszarpywać« (1): Iż źyemye ná wſchod ſlońcá [...] nye dźyelną ſuknyę páńſką/ á zwirzchu vtkáną/ pokąſku rozſſárpuyą KromRozm III O3.
a. Niewielka wartość materialna, skromny majątek (1): Lepſzy ieſt kąſek [Melius est parum] z boiaźnią Páńſką/ niżli wielki ſkarb z kłopotem. BibRadz Prov 15/16.
b. Fragment tekstu (2): okázuie ſię iáwnie ſtych piſárzow/ iż áni Iákub Apoſtoł/ áni Piotr/ áni Márek Swięty/ tych kąſkow przydáli/ ále ie Papieżowie według zdánia ſwego ſmyſláli KrowObr 195v.
Szereg: »sztuczka i kąsek« (1): kiedyby kto ty wſzyſtki ſſtutzki y kąſki/ kthore Papieżowie według głow ſwoich ſpiſáli y przydáli/ od they Mſzey wáſzey odiął/ y odrzućił/ y coby Mſza byłá inſzego? KrowObr 198.
c. W Połączeniu z rzeczownikiem abstrakcyjnym oznacza słabe nasilenie tego zjawiska [czego] (1): Tu ieſzcże kąſek poćiechy/ iż tá ſrogość Páńſka/ nie ztrzaſkiem przypada PowodPr 76.
3. W funkcji przysłówka: trochę; z neutralizacją funkcji deminutywnej; parum, paulo, paululum, pauxillum, perhilum, perparum, perpaululum, perpaulum Cn (36): Gdyżem ſię kąſek ćiężſzym piorem vcżył włádáć/ Nád Wierſzowemem nigdy nie vcżył ſię ſiádáć. CzahTr A4v.

W charakterystycznych połączeniach: kąsek cięższy; by kąska nie łakomy, niemiło, nie przystać (2), nie zaźrzeć; ni kąska niedoskonały, niewesol, nie wprawiony; ni kąska nie bać się (3), nie dbać (2), nie pomne, nie potrzebować, nie ruszać, nie słychać, nie smakować, nie spać, nie starać się, nie wiedzieć, nie znać, nie zostawić; zniszczeć do kąska; tykać po kąsku.

Połączenia: »by kąska« = nic, wcale; minime Mącz (3) : Huic licet impune facere huic illi non item. Temu ſie to może przepiec/ ále yemu by kąská. Mącz 332a, 222d [2 r.], 277c, 428c; GórnDworz E3v; Kto w mych fráſzkách/ iuż może niezaźrzéć by kąſká Biſkupom/ którzy ſtoią v świętégo Frącká. KochFr 120, 25.

»ni kąska« = nic, wcale (23): i przyimuie od nás za wdzięczné i za doſkonałé zakonu wypełniénié/ poſłuſzeńſtwo naſze maluczkié/ nikaſka niedoſkonałé MurzNT 3v; Albo ono dzyeciątko/ co ná pyaſku gráło/ A ſrogyego ſie wężá nikąſká nie bało RejWiz 130, 70v, 146; OrzList h, i; Nic to tám nieważy? (‒) Ni kąſká/ by ty zdrów. OrzQuin C, Z2v; GórnDworz B3, B3v, G2; RejPos 358; RejZwierc 93v, 95v; Pośiedźiawſzy tedy godźin półtory/ álbo dwie/ tákże w ćiſzy zgłową nákrytą/ wodę odmięniáiąc/ á nikąſká nieſpiąc [...] wyniść y oſuſzyć ſie Oczko 28, 19v, 22, 27v; Niech ſye wżdy ludźióm áby na fráſzki przygodzę/ Któré/ o mądré głowy nikąſká nie dbáią PudłFr [3]; Nlewiém co ſye zda komu: mnie nikąſká k rzeczy/ Kiedy kto obietnice dworſkié ma ná pieczy. PudłFr 49, 6, 42; ActReg 169.

Wyrażenia przyimkowe: »do kąska« = doszczętnie,całkowicie (2): In unguem ‒ Do kąska. Calep 560b; cżym ia ſtrwożony/ Zniſzcżećbym mogł do kąſká GrabowSet 13.

»po kąsku« (1): iáko niektorzy Poetowie w wirſzach ſwych/ tykáią po kąſku głębokich/ á ſubtylnych rzecży w Philozophiey GórnDworz N4.

»w kąsku« (1):

~ Wyrażenie:»w namniejszym kąsku« (1): A iż onych nyewyernikow hárde myſli pokrythe/ Nye mogą w namnyeyſzym kąſku być przed tobą zákryte. LubPs R4v. ~

Synonimy: 2. cząstka, drobina, drobinka, kabałek, kruszynka, krzyna, odrobinka, skibka, sztuczka, troszeczka, troszka, troszućka; 3. mało, »po trosze«, trochę.

Cf KĄSECZEK, KĄSZCZEK, KĘSIK

MM