[zaloguj się]
[pdf]

KIRYS (12) sb m

kirys (9), kirysz (2), kierys (1), [kierysz]; kirys OrzRozm, BielKron (2), Mącz (3), Prot, PowodPr; kirysz KmitaPsal, KlonKr; kirys : kierys Calep (1 : 1).

ki- (9), ky- (2); -rys (6), -ris (6).

Teksty nie oznaczają é.

Fleksja
sg pl
N kirys kiryszy
G kirysu
A kirys
L kirysie kirysi(e)ch

sg N kirys (2). ◊ G kirysu (1). ◊ A kirys (3). ◊ L kirysie (4). ◊ pl N kiryszy (1). ◊ L kirysi(e)ch (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVIII w.: kiryś.

Pancerz okrywający górną część tułowia; cataphracta Mącz, Cn; clibanus, thorax equitum et pectoris tantum, munimen peditum, thorax ferreus Cn (12): ktorzy nie ná burgu ále ná polu/ nie w táńcách ále w ſzańcách/ nie w máſzkárze ále w kiryśie/ nie ná bieśiedźie ále ná walce gárdłuią OrzRozm R2v; Po nich Chorążowie źiemſcy káżdy s ſwoiey źiemie w kiryſiech w żáłobie BielKron 425; Patens vulneri equus, Nági nie máyący zbroye/ kiriſu Mącz 283c, 41a; KmitaPsal A2v; Cataphractus ‒ W kieris vbranij. Calep 171b, 273a; Z ktorych ćiał Myſzy okrutne wzbudzone, Skazáły ná śmierć Poplá, dzieći, zonę. Ni miecz, nł wieze, áni też kiryſzy, Zbronić ich mogły, od okrutnych myſzy KlonKr B2v; [iemu też kazano kieryſz ziąc á kſtołu śieść. HistOtton 50.]

W charakierystycznych połączeniach: w kirys ubrany (2), uzbrojony; w kirysie(ch) (4).

Zwrot: peryfr. »w miemieckim kirysie wojować« = polemizować z pozycji luteranizmu lub innych doktryn innowierczych (1): Iuż ty wierz iáko raczyſz/ á każ ſobie ſłużyć/ Tey Máteryey nie chcę tu ſłowy przedłużyć. Iedno mi nie chćiey więcey ludźmi állegowáć/ Ani ze mną w Miemieckim Kiriſie woiowáć. Prot Cv.
Wyrażenie: »zupełny kirys« = pancerz okrywający przód i plecy (2): Przed márámi ná ktorych ćiáło było krolewſkie/ iechał Ian Tárło ẃ zupełnym kiryſie BielKron 425v; Mącz 41a.
Przen: Postawa społeczna trudna do zwalczenia (1): przedśię kto ſie náſádźi ná co/ vcżyni co chce/ y zeydźie mu ſie to. A coż to zá kirys w Polſzce/ ktoremu áni vrząd/ áni práwo/ áni Krol podołáć nie może? Libertas, wolność. á iż właſniey názowiemy/ nieznośna ſwawola/ máſzkárą wolnośći głupie przyoblecżona PowodPr 60.

Synonimy. karacyna, pancerz, pawęża, piersi, zbroja.

KW