[zaloguj się]
[pdf]

KISZKA (51) sb f

f (25), m (26) [w funkcji n-pers].

kiszka (49), giszka (2); giszka Mymer2; kiszka : giszká Mącz (1 : 1).

Fleksja
sg pl
N kiszka kiszki
G Kiszki kiszek
D Kiszce
A kiszkę kiszki
L kiszkach
inne indecl - Kiszka

sg N kiszka (28). ◊ G Kiszki (3). ◊ D Kiszce (2). ◊ A kiszkę (3). ◊ pl N kiszki (4). ◊ G kiszek (3). ◊ A kiszki (6). ◊ L kiszkach (1). ◊ indecl [w funkcji D sg] Kiszka (1).

Sł stp brak, Sł stp nazw os, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Jelito, w pl wnętrzności; exta, illa, lactes Calep; interanea, intestinum, pantices, tubus viscerum, viscus Cn (14): á ieſli ſye [woda] w kiſzkách/ álbo w zaſkórnych żyłách ſtánowi/ [...] kryſtérę z tákiéyże wody dáią Oczko 21v, 22v; Pipiná Xiążę poimawſzy roſproli mu brzuch/ y przywiązawſzy kiſzkę iednę do drzewá/ ták go długo wodzili wkoło/ áż ſię wſzyſtkie ielitá obwiły StryjKron 295; wolał Kiszek nie mieć wZoładku nizli sąsiada wewsi. ActReg 129; Extispices – Wieſzczkowie z kiſzek prorokuiąci. Calep 398a; Lactes ‒ Kiſzki mnieiſze wczłowieku. Calep 575b, 396b, [503]a.

W połączeniu szeregowym (1): pytał ſię o táiemnym mieyſcu: tám wſzedwſzy/ z gnoiem ſwym záraz trzewá/ kiſzki/ wątrobę/ y wſzytki wnętrznośći wyrzućił SkarŻyw 390.

Zwrot: »kiszki wypatroszyć« (1): Y śmierćią Iudaſzową niebożętá ſchodzą/ Gdy ich ſrogim przykłádem koło drzewá wodzą Kiſzki wypátroſzywſzy KlonWor 12.
Zestawienia: »kiszka ustawnie łaknąca« = jelito czcze [kiszka czcza ‒ intestinum ieiunum Cn] (1): Ieiunum intestinum – Kiſzka vſtawnie łaknaca. Calep 501a.

»kiszka przecznia« = jelito poprzeczne (poprzecznica), górna (pozioma) część jelita grubego (1): Longano ‒ Kiſzka przecznią. Calep 612a.

Szereg: »kiszka, (a) jelito« [szyk 1 : 1] (2): Pothym ná nię ielit á plugáwych kiſzek náwieſzano/ á płucá iey plugáwe ná głowę włożono/ thákże ią potym po vlicach wodzono RejZwierc 33v; Calep 482a.
2. Rodzaj wędliny, jelito nadziewane mięsem (być może w gorszym gatunku lub z innymi dodatkami); farcimen BartBydg, Mymer2, Mącz, Cn; tomac(u)lum BartBydg, Cn; farcimentum BartBydg; apexabo, longabo, longao Cn (10): tomacula, tomacla, kysszky, yąntrznycze, sunt edilia, quae ex iecore porcino minutatim incisa et semicocta, infusis crudis ovis et caseo optimo et liquamine, pinguedine, szmalcz, pipere, anizo, zinzibere fieri consueverunt tegunturque omento suillo BartBydg 160b, 56, 220b; farcimen wurſt Giſſká. Mymer2 42v; Mącz 118a.

W porównaniu (1): A ieſli tám nie zginie/ thedy ſie wody opije [...]/ á práwie ſie iáko mięſopuſthna kiſzká nádmie. RejZwierc 157.

Zwrot: »kiszki nadziewać« (2): ſtárſze dźieći wywnątrzáią nádźiewáiąc kiſzki iedzą BielKron 441; GostGosp 130.
Wyrażenie: »kiszka ze krwie« (1): Caryca ‒ Kiſzka ze krwie. Calep 168a.
Szereg: »kiszka i kiełbasa« [szyk 1 : 1] (2): Mącz 367b; Kiſzki/ ták wołowe iáko y wieprzowe/ y kiełbáſy vmieć nádźiewáć GostGosp 130.
3. Prawdopodobnie podłużny kawałek jakiejś masy (1): Offa – Kiſzka mieſna, ſtuka mieſſa. Kęs mieſſa. Calep [725]b.
4. n-pers (26): Poſłan też był Kiſzká s Polaki y z Litwą do Woſznie zamku Moſkiewſkiego BielKron 406, 403 marg, 403v [2 r.], 406 [4 r.], 435v; StryjWjaz B3; Wźiąwſzy ſobie w małżeńſtwo. z domu Wielmożnego Kiſzki á Woiewody kráiu Podláſkiego Corkę KołakCath Bv.
Zestawienia (15): BielKron 401v, 403, 435v; Wielmożnemu pánu/ Iego miłości pánu Ianowi Kiſſce/ Kráycżemu w wielkiem Kśięſtwie Litewſkiem BudNT przedm a2; ModrzBaz kt; StryjKron 672 [2 r.], 687, 787; NiemObr kt; Staniſlao Petri Kiſzká de Ciechánowiec Vitebliensi. Palatinis. SarnStat 1036, 1015, 1043, 1064, 1194.

Synonimy: 1. flak, jelito, wnętrzności; 2. jątrznica, kiełbasa.

KW