[zaloguj się]
[pdf]

KLENOT (366) sb m

klenot (250), klejnot (108), klinot (7), klijnot (1); klenot OpecŻyw (2), HistJóz, LibMal, RejRozpr, RejJóz (6), BielKom (2), KrowObr, RejWiz (10), RejZwierz (10), BibRadz (10), BielKron (31), MączLub, Prot (2), SienLek, SienLekAndr, RejAp (4), GórnDworz, BielSat, HistLan (8), KuczbKat, RejZwierc (73), RejZwiercTrzec, KochMon (3), ModrzBazBud, CzechEp (4), KochDz, KochPieś, PudłFr, GrabowSet (2), RybGęśli, WujNT, CiekPotr, SapEpit (3), RybWit; klejnot PatKaz III, RejŁas, LibLeg, MurzHist, MurzNT, GroicPorz (8), Leop, WyprKr (2), BiałKat, StryjWjaz (1), PaprPan (8), Calag (2), SkarŻyw (2), StryjKron (8), NiemObr, KochMRot, WerGośc, WerKaz, WisznTr, BielSen (2), BielRozm, PaprUp (2), ZawJeft, ActReg, Calep, GrochKal, GórnTroas, KochFrag, KochFragJan, OstrEpit (3), KołakCath, KołakSzczęśl, WysKaz (2), JanNKar (4), SarnStat (6), KlonKr (2), SkarKaz, VotSzl (4), PaxLiz (2), KlonFlis (2), ZbylPrzyg (2), SzarzRyt (2); klinot BielŻyw, MiechGlab, KmitaPsal; klijnot RejKup; klenot : klejnot : klinot Mącz (11 : 7 : ‒), HistRzym (3 : 1 : —), RejPos (35 : 3 : –), BudBib (9 : 1 : –), KochFr (‒ : 1 : 3), PowodPr (1 : 1 : –), CzahTr (1 : 3 : ‒), KlonWor (1 : 1 : 1).

-en- (248), -ęn- (2).

-e- (36), -é- (11); -é- KochPieś, GórnTroas, JanNKar (4) też SienLek; -e- : -é- KochFrag (1 : 1), SarnStat (3 : 3); o jasne.

sg N klenot (64). ◊ G klenotu (16), klenota (1) Mącz. ◊ D klenotowi (2). ◊ A klenot (57). ◊ I klenotem (14); -em (1), -(e)m (13). ◊ L klenocie (5). ◊ V klenocie (2). ◊ pl N klenoty (43). ◊ G klenotów (38); -ów (2), -(o)w (36). ◊ D klenotom (1). ◊ A klenoty (91). ◊ I klenoty (21), klenotami (2) CzechEp, StryjWjaz. ◊ L klenotach (5), klenoci(e)ch (4); -ach WyprKr, StryjKron (2); -(e)ch RejZwierz, RejZwierc, SkarŻyw, -ach :-(e)ch GroicPorz (2 : 1); ~ -ach (3), -åch (1), -(a)ch (1); -ach GroicPorz (2); -ach : -åch StryjKron (1 : 1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI ‒ XVIII w.

1. Szlachetny kamień, przedmiot z drogiego kruszcu; drogocenna ozdoba, biżuteria; anus, monile, segmen, spira, torques, viria, viriola Mącz; muraenula Calep; cimelium, clenodium Cn (339): ci ktorzy ſz przednimi vciecz mogli, vciekli nabrawſzy z ſobą klinotow BielŻyw 15; MiechGlab 12; Okaże ſie w ſwe klenoty/ Z inſzego prace roboty BielKom D8; RejWiz 26v, 168v; y zewloką ćię z ſzat twoich/ á pobiorą klieynoty ozdoby twoiey Leop Ez 16/39; RejZwierz 46, 141; WyprKr 3; BibRadz Cant 1/9; BielKron 20, 61, 63, 121, 129 (10); Monile, Klenot który ná ſziey noſzą/ kolnierz perłowy/ łáńcuch. Mącz 231b, 231b, 300a, 377d [2 r.], 459b; HistRzym 11, 14v, 27v; RejPos 146v [2 r.]; HistLan A4v, D4, E2; RejZwierc 227; KochMon 21, 22, 28; BudBib Ier 2/32; SkarŻyw 68; 300. wozow Kleinotow z Nowogrodá. StryjKron 658 marg; CzechEp 350; KochDz 104; PaprUp K2v; ActReg 166; Calep 681a; Tu iuż Krolowa kleynoty/ á Pánie Rąk ſwych roboty/ y ſubtelne tkánie Zá vpominki oddáią GrochKal 9; GrabowSet Mv; JanNKar Cv; SarnStat 2; KlonKr B2; PowodPr 84; Ieſliby co z Kleynotow Wáſzmośći zginęło/ Do tego Práktykarzá wnetby ſie nábyło. PaxLiz B3; KlonFlis E2; KlonWor 58; ZbylPrzyg A3, B4.

W połączeniach szeregowych (33): roſbywſzi Camyenycze yednemv myeſczanynv. Sochawſkyemv. Poymkolczv y pobraly bily ſkarbow syla srebra slotha klyeynothow perel. LibLeg 11/184v; GroicPorz aav [2 r.], aa2, dd3, gg3, gg3v [2 r.]; BibRadz Ex 35/22; BielKron 30, 31v, 346v, 378v, 383, 407v; Mącz 277a, 408b, 499a; BielSat D3; A iż był okrutnym trędem záráżony/ iechał do niego nábrawſzy złotá/ ſzat/ y inych klenotow/ proſzącz go áby go vzdrowił. RejZwierc 64v; SkarŻyw 68; StryjKron 155, 170, 452, 658; BielRozm 28; KochFrag 3; WysKaz 6; A rozumiem tu/ ſztuki złote/ ſrebrne/ klenotow/ pereł/ ſłużb/ ſprzętow y ſzat koſztownych: ktorych choć połowicá gdyby we wſzyſtkiey Koronie Polſkiey byłá wiernie zniesiona/ nie wątpię w tym/ iż tym ſámym moglibyſmy dobrze y długo Turká woiowáć. PowodPr 83; CiekPotr 29; SapEpit B3; KlonWor 17; SzarzRyt A3v.

W porównaniach mówiących o wyższości dóbr niematerialnych (10): Ktorą [wolność] oni co mądrze rozum ſzáfowáli/ Nád wſzytki ią klenoty wyſzſzey ſzácowáli. RejWiz 13v; BibRadz Ps 119/127; RejAp 37v, 183v; BudBib A2v; KochFr 104; Ktora [cnota] przeważa świátá wſzyſtkiego kleynoty. KołakCath C3v; SarnStat 64; CzahTr C3v, K.

W charakterystycznych połączeniach: klenot darowany, dobry, rzadki, rzezany, schowany, skromny, strefowany, sztuczny, wielki (4); klenotow nabrać (5), nadać, napożyczać, przynieść, wyborgować; klenot(y) mieć (2), (od)da(wa)ć (11), ofiarować (3), pobrać (5), połamać, posłać (2), przynieść (przynosić) (4), utracić, ważyć (przeważać) (2), wyjąć, wykopać, wziąć; złupić z klenotow; nad klenoty być w wadze, droższy, przekładać, szacować, ważniejszy; gmerać w klenotach; na klenoty nie patrzeć; klenoty opatrzyć, świecić się; o klenoty nie dbać.

Zwroty: »ozdobić się klenoty« (1): A piękniey thá vććiwa ſwobodá káżdego cżłowieká ozdobić może niżliby ſie vpſtrzył álbo ozdobił iákiemi nakoſztownieyſzemi klenoty. RejZwierc 104.

»ubrać się, ubrany w klenoty; przybrany klenoty« [szyk zmienny] (1 : 1; 1): Y vbyerz ſie w klenoty y w koſztowne ſzáty/ Ieſli cnoty nie będzye/ toć ná Pawie pyorá RejWiz 100v; Segmentatus, W rzezáne á ſtrefowáne klenoty vbrány. Mącz 377d, 143b.

»włożyć klenoty« (1): Annulos digitis induere, Włożyć pierſcienie klenoty ná pálce. Mącz 169b.

»zastawiać, zakładać klenoty; na klenoty pożyczyć« [szyk zmienny] (1 : 1; 1): To iuż ſkrzynie wytrząſay záſtáwiay klenoty RejWiz 69v; BielKron 149v; którychby [...] bądż nomine ſubſidiorum poſtąpili/ bądź ad fidem publicam, álbo ná kléynoty pożyczyli SarnStat 442.

Wyrażenia: »bogaty klinot« (1): Ia ſczęsćić ták ſzácuię/ że vććiwym cnotom Czynię czesć więtſzą/ niżli bogátym klinotom. KochFr 104.

»klenot drogi« [szyk 4 : 3] (7): Bo ſmierć niedbą a nitroſky. Oty rozliczne pieſczoty Ani o drogie kliynoty. RejKup F; KmitaPsal ktv; KochFragJan 3; JanNKar Cv [2 r.]; CzahTr C3v; KlonFlis Ev.

»klenoty kościelne« (3): Delfowie [chwalili] Wilká/ iż im pod drzewem orzechowym wykopał klenoty kościelne BielKron 24; WujNT 133; KlonWor 10.

»kosztowny klenot« [szyk 3 : 1] (4): Horácius iáko zwycięſcá/ pobrał zábitych Albanow wielkie á koſztowe klenoty BielKron 101v, 351v; RejZwierc 104; WysKaz 6.

»królewski klenot« = klejnot godny króla (1): Abowiem pátrzay iáko cnotá ieſt czoś dziwnego/ poważnego/ á wſpaniłego/ á práwie by krolewſkim klenotem/ á zacnych ludzi koſztownym ſkárbem mogłá być názwaná. RejZwierc 142.

»klejnoty przyochędożon« (1): A gdy niektorzy mowili okościele/ że ieſt pięknęmi kamięńmi i darowanemi kleinoty przyochędożon [quod lapidibus pulchris et donis ornatum esset]/ on powiedźiáł MurzNT Luc 21/5.

»sadzony klejnotami« (1): Cżapká na nim Kſiążęcza cżyrwona s perłámi/ Z Axámitu / ſádzona ná krzyż kleynotámi. StryjWjaz Cv.

»klenot srebrny« = vas argenteum PolAnt (3): niektore Clenoty ſzrzebrne nyeyaky pany Zambliczſkiey y yey dwyema czorkam pobrali LibMal 1543/69v; BibRadz Gen 24/53, 2.Reg 8/10.

»świetny klenot« (1): Wierſzámi Krole sławni/ wierſzam dánck dawáią/ Choćia świetnych klenotow hoyność w ſkarbiech máią. RybGęśli B3.

»zacny klenot« (1): Lecż by dobrze y kámień ciężał w puſtey ſkrzyni/ A przedſię y ten pod cżás ták wiele vcżyni/ Iż więc ſtánie zá złoto zá zacne klenoty HistLan D4v.

»klenot złoty, od złota, z złota, złota« = margarita aurea, vαs aureum a. auri PolAnt [szyk 11 : 2] (9 : 2 : 1 : 1): Potym on ſługá wyiął klenothy złote y srebrne/ y ſzáty/ á oddał ie Rebece BibRadz Gen 24/53; Złoto áni kryſztał nie porownáią z nią/ áni frymárk iey może być zá klenot złotá ſzczerego. BibRadz Iob 28/17, Ex 35/22, 1.Reg 6/8, 15, 2.Reg 8/10, Cant 1/10; BielKron 34v, 50v, 345v; Ma pierśćinie/ ma Perły/ klenoty od zlotá/ Oſtrzegayże ſie mężu/ byś nie ćiągnął kotá. BielSat D3 [idem BielRozm]; BudBib Eccli 50/9; BielRozm 28.

Szeregi: »dar to jest klinot« (1): NIe dár iáki koſztowny/ to ieſt/ klinot drogi Ofiárnięć moy Pánie z tey ſtrapioney drogi. Ale garść pieśni nowych KmitaPsal ktv.

»kamień, (i) klejnot« (2): MurzNT Luc 21/5; Gemmosus, Pełny drogiego kamienia/ kleinotów. Mącz 143b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»klenot albo noszenie« (1): obiecał iey dáć klenoty dobre álbo noſzenie/ iáko w ten cżás nośili zápony s pierścionki ná lewey ręce BielKron 99v.

»(nie) pieniądz i (ani) klenot« (2): Bo nie pięniądzmi áni żadnemi klenoty/ ále wydał ſam ſiebie á ſwięte á niewinne ciáło ſwoie ná okrutną śmierć/ áby ciebie wybáwił od śmierći RejPos 168; StryjKron 557. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»klenot, (i, a) skarb« [szyk 4 : 3] (7): A gdy ſie tych rzecży dowiedzyał Gwilelm Rákuſki/ przyiechał do Krakowa s towárzyſtwem známienićie s klenoty y z innymi ſkárby BielKron 381; RejAp 183v; RejPos 146v [2 r.]; RejZwierc 142; BudBib A2v; CzahTr K. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»klenot albo upominek« (1): Bo rozumiey/ być tu kto dał ábo zoſtáwił iáki klenot ábo vpominek/ ktorymbyś ſobie mogł zyednáć łáſkę v iákiego wielkiego krolá zyemſkiego/ iákobyś mu był zá to powinien RejPos 89. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»złoto (a. złoty), (i, a, (a)ni) klenot« = aurum et obrizum PolAnt (7): BibRadz Ps 119/127; Ceſarz [...] przywiodł Skárbká do iedney ſkrzynie gdzie byłá pełná złotych y klenothow koſztownych BielKron 351v; HistRzym 18; HistLan D4v; RejZwierc 38v, 220; SarnStat 64. [Ponadto w połączeniach szeregowych 14 r.].

Wyrażenie przyimkowe: »w klejnotach« = w postaci klejnotów (7): Domowy ſczebrzuch/ we złoćie/ we śrebrze/ Kleynotách/ pieniądzách gotowych/ [...] co by ku Gieradźie nie przyſłuſzáły/ przy Mężu tey vmárłey máią zoſtáć. GroicPorz gg3, gg3v [2 r.]; WyprKr 41v; ktory poſłał do niey drogie vpominki/ y dáry w ſzáćiech/ w kleynoćiech/ y pieniądzách [!] SkarŻyw 68; StryjKron 452, 557.

Iron (3): gdy wſzytki klenoty [tj. kamienie i liczmany] s tey ſkrzynie wybrano/ Zaraz też iákieś przy nich piſánie vyrzano. HistLan F2.

Szereg: »skarby i klenoty« (2): Snadźby dziś drugi wolał bráć ládá kocżoty/ A niżli takie ſkárby y tákie klenoty. HistLan Fv, F3.

W przen (5): Ale kthoby tego wdzyęcżen nie był/ á nie przydawał też zá pomocą Páńſką inych vbiorow do tego vbioru [= usprawiedliwienia świętych]/ tedy y thenby co naprzednieyſzy vbior á klenot muſiał zginąc iemu. RejAp 158v.

klenot czego (4): Oſmá korona rzęcżona ieſt cżeſtz a klenot tzudnoſci/ iako Salomon piſſe: Wezmą ſwięci krolewſtwo tzndnoſci/ ij klenot okráſy z ręku bożych. OpecŻyw 188v; Ták ia klenoty ieſtem obćiążony/ Przeſzłych roſkoſzy GrabowSet Lv; SkarKaz 162b.

Wyrażenie:»drogi klejnot« (1): vbrał mię iáko oblubienicę miłą ſwoię/ ták drogie kleynoty ná mię wyſług ſwoich záwieśił. SkarKaz 162b.
Przen: Coś lub ktoś wyjątkowo cenny, wartościowy lub obdarzony szczególnym uczuciem (o wartościach niematerialnych) [w tym: 109 r. u Reja] (154): Mogą na to pewnie narzekać Polacy, Uhrzy, Czechowie, pewnie i Ślęzacy: Stracili piękny klejnot nieboracy [o śmierci Łaskiego] RejŁas w. 35; RejRozpr I4; RejJóz Fv, F7, G4 marg; MurzHist N3v; BielKom G6; RejWiz 192v; Bowiem s tymi ſpráwámi was y ſiebie ſtrácę/ Napięknieyſzym klenotem/ ſławą to zápłácę. RejZwierz 34v, 66, 110v, 130v; Przećiw temu Lácedemonowie rádzili mowiąc/ iż to pirwſzy klenot Grecyey Atheny BielKron 121; MączLub 18; Prot B4; SienLekAndr a2v; ktoremu klenotowi [duszy] żadne inſze źwirzę nie rozumne/ iedno ten dziwnie obdárzony cżłowiek od Páná ſwego. RejPos 247; Zápomni y onego naypocżćiwdzego klenotu ſwego/ cnoty ſwoiey RejPos 247, 40, 67, 143, 146v [2 r.], 247, 250 [2 r.], 266; HistLan D2v; Iáko bárzo tym ſwiętym klenotem ſpráwiedliwoſeią niedbále zátrząſamy. RejZwierc A6; A Wſzákoż ieſt to rzecż potrzebna poććiwemn ſtanowi ná pilney bácżnośći mieć/ áby ſie w tym ſwiętym klenocie á w tey poważney prawdzie ná wſzem ſtátecżnie á mocnie záchował RejZwierc 83, 36v [2 r.], 37v, 38v, 55 [2 r.], 67 (28); StryjWjaz A4; CzechEp 72, 338 marg; BielSen 19; PudłFr 46; OstrEpit A2v, A3v; KołakSzczęśl Dv; Zá czym potrzebáby to dobrze et ſacroſancte opátrzyć/ żeby lndżie Rycerſcy/ defenſores patriae y wſzytkich w niey będących kleynotow/ to ieſt/ rodzicow/ dziatek/ wolnośći [...] od Krolá I. M. opátrowáni [...] byli VotSzl C2, A2v; SapEpit A2v [2 r.]; RybWit [A]v.

Tłumaczenie hebrajskiego wyrazu „miktam” prawdopodobnie ‘pieśń złota’; tu jako podtytuł grupy psalmów (3): Dawidow klenot [David Mictam (marg) insigne aureum (–)] BudBib Ps 56/1 [idem (2)] Ps 57/1, 58/1.

W charakterystycznych połączeniach: klenot błogosławiony, boży, dobry, (nie)mały (2), niebieski, niestracony, nieżegnany, obiecan(y) (3), (od)dany (nadany) (3), osobny (osobliwy) (3), pi(e)rwszy (4), piękny (3), poczciwy, potrzebny, (po)ważny (2), pożądany, prawy, przedni (7), święty (5), wdzięczny (3), wielki (20); klenot dawać (oddać, podać) (6), mieć, odkazać (3), odnieść (odnosić) (3), osiągnąć (2), przyjąć (2), przynosić (przynieść) (2), stracić (utracić) (5), upuścić, (za)chować (2), znaleźć, zostawić; pozbyć klenotu, stracenie, strzec, zachowanie, zwierzyć (2); o klenot starać się; klenotem wzgardzać, zapłacić, zatrząsać (4).

Wyrażenia: »drogi klenot« [szyk 8 : 6] (14): Prot Av; RejZwierc 15, 156v, 157, 197, 242v; KochFr 118; KochPieś 35; ZawJeft 3; O móy kléynoćie drogi/ o ſzláchetné plemię/ Tyś był ozdobą domu GórnTroas 52; OstrEpit A3; A2v, Bv; CzahTr [D2].

»kosztowny klenot« [szyk 6 : 1] (7): RejJóz G8 [2 r.]; RejPos 355v; RejZwierc 157, 169; y mam ſobie tę calumnią zá nakoſztownieyſze klenoty. CzechEp 338; JanNKar C2.

»krolewski klenot« = klejnot godny króla (2): Cnothá krolewſki klenot. RejZwierc 142 marg [idem] Aaa3v.

»klenot nieoszacowany« (1): Cnotá ieſt klenot nie oſzácowány RejZwierc 211.

»klenot nieprzepłacony« [szyk 1 : 1] (2): Bo ſławá/ pokoy/ záchowánie/ [...] ták nieprzepłácone ſkárby á klenoty/ ktorym rownia iuż nie máſz áni ná niebie áni ná ziemi. RejZwierc 141v; CzahTr [D2].

»klenotem osadzony« (1): A Wſzákoż też kto będzie tym ſláchetnym klenotem ſláchectwem/ chociay y dobremi cnotámi oſádzony/ tedy mu tego trzebá miedzy inſzemi przypadki pilnie przeſtrzegáć/ áby w nim iáka ſzára pyſzká nie vroſłá. RejZwierc 53.

»rycerski klenot« = klejnot godny rycerza (1): Gdyż Rycerſkie klenoty ſą pocżćiwość s cnotą RejZwierz 33v.

»slachetny klenot« [szyk 14 : 1] (15): RejJóz A2; życżliwość pomierna/ ieſt to ſláchetny klenot RejWiz 42v; RejZwierz 49; RejPos 147v, 247; ktorzy ſie cnocie iego zwierzyli onych naſláchetnieyſzych klenotow ſwoich/ to ieſt praw/ wolnośći/ gardł/ y máięthnośći ſwoich. RejZwierc 37, 34v, 38v, 53, 62v, 148 (10).

»zacny klenot« = praemium bonum Vulg [szyk 22 : 3] (25): RejWiz 8v; BibRadz *3v; RejAp [Ff5]v; Pan teſtámentem ſwym zacne klenoty á vpominki odkázáć wiernym ſwym racżył. RejPos 89 marg, 88v, 89, 146v, 148 [2 r.]; Kto ten dar Boży [dziewictwo] mieć może/ dobrze ieſt: kto nie ma/ niech świátem nie mąmi: á páná Bogá nie zdradza/ y ſam śiebie: gdyż nie wſzyſcy być mogą pod tym zacnym kleynotem BiałKat 373v; KuczbKat 140; RejZwierc 34v, 52, 55, 56, 85 marg (10); RejZwiercTrzec Aaa2v; BudBib Tob 4/10; StryjKron 567; NiemObr 102.

»złoty klenot« (1): ále kto dziś doſtátecżnie weyrzy w ſpráwy náſze/ obacżyć może ſnádnie/ iż dobrowolnie á práwie/ iáko pod ſieć kuropátwy/ pędzą nas do ſtrácenia onego złothego klenotu wolnośći náſzey ſámiſz brácia náſzy RejZwierc 188v.

Szeregi: »dar a klenot« (1): A wżdy iákie ſercá mamy/ á iáko ſie o ten ták zacny dar á klenot ſtáramy/ a iáko gi [...] prziymuiemy/ káżdy to v ſiebie może vwáżyć. RejPos 146v.

»okrasa a klejnot« (1): kthory [pisarz] gdy ieſt godny/ vtćiwy/ ſtáteczny/ trzeźwi: okráſą á kleynotem ieſt mieyſkim. GroicPorz ev.

»ozdoba, klenot« (1): Bo toć wáſzá ozdobá/ toć wáſze klenoty/ Odrzućiwſzy wſzeteczność bądźcie pilni cnoty RejZwierc 272v.

»skarb, (a, i) klenot« [szyk 10 : 2] (12): dawa mu táki ſkarb/ táki klenot/ ſwego miłego á iedinego Siná. RejPos 146v, 88, 143v; RejZwierc 85, 90, 141v [3 r.]; Cnotá kleynot nie ſtrácony/ Cnotá ſkarb nie przepłácony KochMRot A2; KochPieś 35; JanNKar C2; CzahTr [D2].

»klenot a upominek« [szereg 5 : 3] (8): Iż ten to Bog ociec náſz [...] nie tylko nas w łáſkę ſwą przyimowáć racży/ ále nas ieſzcże kthemu z wielkiemi vpominki á z wielkiemi klenoty cżekáć racży/ onego nam obiecánego á ſtráconego kroleſtwá náſzego RejPos 106, 19v, 87v, 88v, 89 marg, 219v; RejZwierc 34v, 141.

a. Nagroda w zawodach rycerskich; znak pierwszeństwa; także nagroda za szczególne zaslugi; odznaczenie; brabeum, brabium, phalera Mącz; praemium Calag (25): A twoy rozum vrodá to tobie ſpráwiłá/ Iż cie był miedzy wſzemi napięknieyſzą obrał/ A ten ták zacny klenot iścieć właſnie oddał. RejWiz 85v; RejZwierz 79v; Z dłngich rozmow podiął ſie thego tenże Piotr iż miał doſtáć Włodzimirſkiego/ á Krol obiecał mu wiecżny klenot dárowáć ieſli tego dokaże. BielKron 353; Brabeuta [...]. Ten komu k wierney ręce zákład/ albo kleynot zákłádány polecáyą/ aby on rozeznawał kto wygrał/ á kleynota godnieyſzi yeſt. Mącz 26c, 26c, 296d; GórnDworz I3; A cżiy koń napirwey przybieży/ ten bierze pirwſzy klenot/ drugi zá nim bierze drngi klenot/ tákże y do dálſzych. RejZwierc 129v; Calag 309b [2 r.]; KochFrag 26.

W charakterystycznych połączeniach: klenot dobry, wieczny, zacny; godny klenota; klenot brać (3), dać, darować, mieć, nosić (2), oddać, odnieść, sadzić, włożyć, wystawić.

Zwrot: »o klenoty gonić, wyścigać się« [szyk zmienny] (1 : 1): A názaiutrz to ieſt dnia pierwſzego Grudniá/ gonili kſiążętá do pierśćieniá o niektore klenoty BielKron 331; SienLek 194.
Wyrażenia: »klinot drogi« (1): GDźie teraz ono iábłko/ y on klinot drogi? KochFr 96.

peryfr. »klejnot piękności« = złote jabłko Parysa (1): Ktora bez wáſzey Troiańſkiey niezgody/ Rychleyby kleynot odnioſłá pięknośći/ A przez zazdrośći. SzarzRyt D4v.

»klejnot rycerski« (1): że w tey mierze ieſteſmy Rycerſtwo ſwiátá tego. Bo ácż nam thn ocżywiſcie tych tytnłow przypiſowáć/ áni thych kleynotow Rycerſkich wywieſzáć nie będą. RejPos A4.

»klenot złoty« = aurum, fibula aurea Vulg [szyk 2 : 2] (4): HistJóz B2v; Y dał mu kleynot złoty/ iáki dawano krolewſkim powinowátym BudBib 1.Mach 10/89, 1. Mach 14/43, 44.

W przen (3): Rozmyſzlmyſz tedy yako marya yeſt [...] uyſoka kroloua ktora takymy kleynoty yeſt wryczerſthwo paſana PatKaz III 97v; RejPos A4.
Szereg: »klejnot a npominek« (1): A iż cżyniſz doſyć w thych ſpráwach Rycerſkiey á Krześćiáńſkiey powinnośći ſwoiey/ nie thylko Rycerzem [...] godzyenbyś przezwánia/ y dziwnemi á rozmáithemi kleynothy á vpominki obdárzenia. RejPos A4.
b.Insygnia królewskie (6): Te cztéry kleynoty [korona, jabłko, miecz, sceptrum] znáczą SarnStat 2.

W charakterystycznych połączeniach: klenot przywrocony, stracony; klenot chować (2), nieść, włożyć.

Wyrażenia: »klejnoty koronne« (1): Wprzod kleynoty Koronne nioſł vff Senatorſki. StryjWjaz C3v.

»klejnot majestatu krolewskiego, krolewski« (2 : 1): SarnStat 356, 1126; Z nim Sceptrum, Tytuły, kleynoty ſtrácone Krolewſkie, Polſcze były Przywrocone. KlonKr D4v.

Szeregi: »charismata albo klejnoty« (1): Chariſmatá álbo kleynoty máieſtatu Królewſkiégo, á tákże ſcriptury koronne, Chorągiew, y inné antiquitates, wiernie y zyczliwie chowáć, y ſprzęty Królewſkié. SarnStat 356.

»insygnia i klejnoty« (1): w którym przednieyſzé inſignia y kléynoty Máieſtátu náſzégo Królewſkiégo chowáią SarnStat 1126.

»klenot, korona« (1): A Kleynoty Koronę ná ołtarz włożono StryjWjaz C2.

2. Herb, godło; stemma Mącz (27): Zwłaſztzá w tych domiech ktore noſzą ty Klenoty [ = lilie]/ Widzimy iáko náwſzem kwitną zacne cnoty. KrowObr A; RejWiz 98v; RejZwierz 90v; WLaſne ſie ná to rozmyſlał/ Kto ten klenot Krolom przydał/ Orłá ptaká thák zacnego RejPos A2; PaprPan A2v, M3, V; ModrzBazStryj ¶2v; TObie/ zacny biſkupie/ tobie/ ieſli komu/ Ten piękny kleynot ſłuży cnych hábdánkow domu. KochFr 123; PaxLiz ktv.

W połączeniu szeregowym (1): Stemma item, Rodzay/ pokolenie ślácheckie/ y ich herby/ kleynoty/ helmy y ynſze znáki przodków ich. Mącz 414b.

W charakterystycznych połączeniach: klenot piękny, święty; klenot nosić, polorować, przydać; klenotem obdarzyć.

Zwrot: »klenotu używać« (1): A od tego cżáſu to kroleſtwo tego klenotu vżywa. BielKron 339v.
Wyrażenia: »Korony Polskiej klejnot« (1): Do Orla Slawnei Koroni Polſkiei Kleinotu/ Przemowa. PaprUp Av.

»krolewski klenot« (1): Orzeł Krolewſki klenot. BielKron 339v marg.

»klejnot starodawny, starożytny« [szyk 3 : 2] (3 : 2): Ná Lwá ſtárożytny Kleynot zacnego Woyewodctwá Ruſkiego. PaprPan ktv, A2v; Ná Kleynot Stárodawny Korcżak. WerGośc 202; WerKaz 274; BielSen 2.

»zacny klejnot« (5): Iż iáſne ſpráwy wſzytki w tym domu bywaią/ Ktorzy iedno ten zacny kleynot [= Leliwę] zá Herb máią. PaprPan V, A2v, Gv, V3; WisznTr 2.

Szereg: »herb, (i, a) klenot« (4): Iż orzeł ieſth właſnye przywłaſzcżon zá Herb á zá Klenot Krolom/ Kſiążętom/ á przełożonym ſwiátá tego. RejPos A2; StryjKron 542; BielSen 2; WysKaz 45. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
a. Przydomek (1):
Szereg: »klenot abo upominek« (1): A iżeśćie mię Kámſerem przezwáli/ tho ieſt pokoy ſthanowiący/ radem iśćie thego docżekał przezwiſká y ćieſzę ſie tym że thák ieſt [...]/ á ten klenot ábo vpominek mam od świętey pámięći Krolá Zygmuntá pierwſzego BielKron [3323].

Synonimy: 1. skarb; b. charismata, insygnia; 2. herb, szczyt.

MM