[zaloguj się]
[pdf]

KLOC (33) sb m

kloc (31), kłoc (2); kłoc BudBib; kloc : kłoc HistRzym (9 : 1).

o jasne.

Fleksja
sg pl
N kloc kloce
G kloca kloców
D klocowi
A kloc kloce
I kloc(e)m klocmi
L klocu

sg N kloc (8). ◊ [G kloca. ◊ D klocowi.] ◊ A kloc (8). ◊ I kloc(e)m (4). ◊ L klocu (3). ◊ pl N kloce (2). ◊ G kloców (2); -ów (1), -(o)w (1). ◊ A kloce (5). ◊ I klocmi (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI — XVIII w.

1. Pień zrąbanego drzewa ociosanego z gałęzi; jego część; truncus Mymer1, BartBydg, Cn; arbor contruncata, caudex (a. codex) (sectus a. truncatus), frustum caudicis in transversum secti, pars caudicis in orbem concisi, contruncatae arboris pars, consectus arboris truncus Cn (29): Potym prziwiązali ku onemu biálému odzieniu wielkié kloce/ dla ktorych [...] popychaniá/ vpádl na onym zchodzie Iezus mily OpecŻyw 122v; Mymer1 20; BartBydg 163b; Yáko tedy gdi źrzebcá [...] dobrzy goſpodarze oſiadáyąc/ kloc yemu włocżyć przypráwuyą/ aby ſie cyągnąć y ná ſobye ludzi noſić przyłożył y náucżył. GliczKsiąż F6; Tollenon, Wagá álbo żoraẃ/ to yeſt drzewiány słup á ná niem naprzek długie drzewo ná zad kámieniem álbo klocmi cięskimi obciężone áby wagę ná dół dawáło Mącz 457b, 270c; HistRzym 120v [3 r.], 121 [4 r.], 122 [2 r.]; Strum G2v [2 r. ]; Seruetus [pisze] [... ]/ iż BOg w drzewie/ drzewem [...] w klocu ſię ſtawa klocem/ ták iż ná ſię bierze prawdźiwą formam y ſubſtantiam tey máteryey/ do ktorey ſię przyłoży. ReszPrz 76.

W porównaniu (o niezgrabnym, brzydkim człowieku) (1): A gdy ták ſzpetnego [Ezopa] widział/ Stoiąc Zenáſa zopytał: Co to zá gárniec pekáty/ Krotki/ brzucháty/ gárbáty. A záprawdę by nie dychał/ Klocżem bych ij rádniey mnimał BierEz A4. [Cf Przen].

W charakterystycznych połączeniach: kloc ciężki, wielki (2), zaszpuntowany; kloc włoczyć; klocem obciężony.

Zwrot: »szczepać kloc« (1): á było źimno. Thedy on goſpodarz ſzcżepał on kloc HistRzym 121.
Przen: O nieokrzesanym człowieku (1): ták że w nich żadna odrobinká vcżćiwośći żadney nie zoſtáłá: y dla tego ich ieſzcże popędliwe duchy zowie/ grube pnie/ prożne kloce/ hárde Olbrzymy/ drápiące kotki ReszPrz 66.
a. O drewnianych wizerunkach bóstw i katolickich figurach świętych, którym odmawia się boskości i świętości (6):

W połączeniach szeregowych (3): Powiec mi ſkąd teſz to maćie? iż ty kije/ deſki/ kloce ſlupy/ drwá/ obrázy zowiećie? KrowObr 110, 110 [2 r.].

Wyrażenia: »kloc z drzewa, [drzewa]« = truncus ligni PolAnt (1): á (z) oſtátká iego obrzydłość vcżynię/ przed kłocem z drzewá klękác będę. BudBib Is 44/19; [BibRadz Is 44/19 (Linde)].

»niemy kloc« (1): Wſtyd mówić: że był/ z rozumem ſtworzony Człowiek/ do niemych kloców nákłoniony: Sam żywym będąc/ cześć dawáł mártwému ZawJeft 18.

»kloc ryty« (1): Cżemu tych kijow ſtrugánych/ klocow rytych/ deſk málowánych/ y ſlupow ćioſánych/ włáſnemi przezwiſkámi nie zowiećie KrowObr 110.

Szereg: »kloce i deski« (1): Wiem że teſz ná niektorych mieyſcach Duch ſwięty ty kloce y deſki zowie obrázem/ ále fáłſzywym y brzydliwym. KrowObr 110. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].
b. Jako narzędzie do wbijania pali, kafar (1): Fistuca, Młot/ Kula Kloc álbo Báran/ Táran którym pale á zwłaſzczá moſtowe w ziemię wbiyayą Mącz 128d.
2. Bryła jednolitej materii; massa Mącz (3):

kloc czego (2): Massa etiam, Wſzelákich rzeczi ſztuká/ kloc álbo kulá niemáła. Mącz 210d. Cf Wyrażenie.

kloc z czego (1): Massa ferri, Kloc álbo kula z żelázá. Mącz 210d.

Wyrażenie: »kloc złota« (1): Palacra, Złota ſzibá/ ſztuká álbo kloc złotá. Mącz 273a.
3. [Tułów bez głowy: A gdy wodzowie ich przybieżą do Namiotu Holoferneſowego/ á naydą iáci kloc bez głowy [truncum] we krwi ſwey vkalány Leop Iudith 14/4 (Linde).]
4. [Miara powierzchni gruntu ornego: Pustych włók 47, których ci gburzy po klocu miescy wykopali. LustrMalb 80, 91.
Wyrażenie: »kloc rolej«: Ogrodników jest 3, [...] tylko jeden płaci od kloca rolej gr 10 LustrMalb 126, 96, 133.]
5. n-pers (1):
Zestawienie (1): y przet wſzytkemy przyſzeſznyemy, yſz slachetny Pán Sigmunt Sarnowſky doſtal wloky wdugu [!] po nyeboſczyku Maczyeyu Kloczu ZapKościer 1583/34v.

Synonimy: 1. kłoda, kłodzina, pień; b. baran, kula, młot, taran; 2. kula, sztuka, szyba.

ZCh