Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: KŁOĆ SIĘ

Następne hasło: KŁODECZKA »

KŁODA (58) sb f

kłod- (10), kłód- (4); kłod- Strum; kłod- : kłód- Mącz (9 : 1). ◊ kłód. ◊ a jasne.

Fleksja

	sg	pl
N	kłoda	kłody
G	kłody	kłód
D		kłodóm
A	kłodę	kłody
I	kłodą
L	kłodzie	kłodach

sg N kłoda (14). ◊ G kłody (7). ◊ A kłodę (11) [w tym: -e (1), -a (1)]. ◊ I kłodą (5). ◊ L kłodzie (3). ◊ pl N kłody (2). ◊ G kłód (9) [w tym: -th (2)]. ◊ D kłodóm (1). ◊ A kłody (5). ◊ L kłodach (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Pień gruby kawał drzewa (4)
2. Wydrążony pień drzewa służący przede wszystkim do przechowywania płynów lub zsypywania zboża (36)
- a. Naczynie stanowiące miarę pojemności płynów i produktów przeznaczonych na dłuższe przechowywanie, o różnej objętości na różnych obszarach (około 200 – 400 l.) (21)
3. Dyby, rodzaj belki z otworami na ręce lub nogi, w którą zakuwano złoczyńców; także na oznaczenie więzienia (17)
*** Bez wystarczającego kontekstu (1)

1. Pień gruby kawał drzewa (4): RejZwierz 120v; gdy mowić pocznie/ ſłowá z vſt iemu płyną: potokom onym iárem podobny/ ktorzy gdy ná iarz zbiorą/ płoty łamią/ bydłá/ domy/ kłody/ y łomy/ co ſye náwinie/ precz do morzá z ſobą nioſą OrzRozm Q4; Strum E2v; kłodá leży/ á ze pnia przedſię Nowa rozgá wyroſłá KochOdpr D2.

2. Wydrążony pień drzewa służący przede wszystkim do przechowywania płynów lub zsypywania zboża; tina Murm, Cn; dolium, vas Mącz, Cn; amphora, bo(v)a, calpar, corus, culeus, cul(l)eum, cup(p)a, orca Cn (36): Murm 150; GliczKsiąż D4; Iże wina gdy ie cżęſto ſkłody w kłodę przetaczaią kwaśnieią. KwiatKsiąż L; Assula, Szkudełka/ álbo Spund którym piwo w kłodách záſpunduyą. Mącz 18a; Relevi dolia omnia, Záſzpuntowałem/ Zátknąłem czopy wſziſtkim kłodóm. Mącz 194d, 22b, 194d, 476a; Kmieć gdy z żytem do młyná nábiwſzy kłodę iedźie/ ma záś Vrzędnik mąki doyźrzeć GostGosp 32, 32, 134, 144; PaxLiz D.

kłoda czego (1): Vas cervisiae, Kłodá/ beczká piwá. Mącz 476a.

W charakterystycznych połączeniach: kłoda nabita, piwa; kłodę nabić; w kłodzie piwo, pogręzać; z kłody w kłodę przetaczać.

a. Naczynie stanowiące miarę pojemności płynów i produktów przeznaczonych na dłuższe przechowywanie, o różnej objętości na różnych obszarach (około 200 – 400 l.) (21): UstPraw E; Mącz 467c; ſą się tak przed prawem naſzym zezwolili, pa^nv cżeſć cżynić ſpołecżnie, ſkladaiąc ſię na piwo, ktore vmyſlili klodą na przyiazd pana ſwego wyſtawiać. ZapKościer 1580/11; Kłody piwne pomierne w piwnicy bydź máią iednákie: to ieſt/ iedny więtſze/ drugie połowicą mnieyſze GostGosp 56.

kłoda czego (12): ZapWar 1532 nr 2416, 1534 nr 2543, 1537 nr 2494 [3 r.]; ieſt pytanie iako drogo ten 1. kłodę ſledzi ma ſadzić na frimarku/ á wiele kłod ſledzi przidzie za 1/5. KłosAlg G3v; LibMal 1554/185v [2 r.]; BielSat E; ZapKościer 1584/51; BielRozrn 32.

W połączeniu z liczebnikiem głównym (12): anym yey tham wzyal Cthyrzech klod myasza wolowego solonego ZapWar 1532 nr 2416, 1534 nr 2545, 1537 nr 2494 [4 r.], 1549 nr 2657; KłosAlg G3v [4 r.]; LibMal 1554/1 85v.

W charakterystycznych połączeniach: kłoda łoju (3), mąki, mięsa, miodu, piwa (piwna) (4), pomierna, saletry, śledzi (2); cechowanie kłod.

3. Dyby, rodzaj belki z otworami na ręce lub nogi, w którą zakuwano złoczyńców; także na oznaczenie więzienia; cippus BartBydg, Mącz, Cn; vincula (pl) Mącz; codex robustus a. robusteus, numella, robur, soleae ligneae, vinculum ligneum Cn (17): ZapMaz III T 1/156v; BartBydg 28; RejRozpr D4; In vinculis esse, W ciemnicy być/ álbo w kłodźie/ w pęcie w łáńcuchu w yęctwie w żelezie. Mącz 497a, 41a, 497a [2 r.].

W połączeniu szeregowym (1): ábowiem to co v innych 1udźi ſzkodá/ łáncuch/ kłodá/ śmierć/ to v nas Polakow cześć wſzytko waży OrzRozm Lv.

Zwroty: »do kłody wrzucić, dawać« = dare in carcerem PolAnt [szyk zmienny] (1 : 1): przetoż ſie nan rozgniewał Alexender y zaſadził nan niektore ſidła y vcżyniwſzy go winnym roſkazał mu wſzythki vdy ſprzerzezać, [...] á nadto do kłody go zepſi wrzucić kazał BielŻyw 106; BudBib Ier 29/26.

»w kłodę, do kłody wsadzić« = in vincula conicere Mącz (3 : 1): ForCnR Bv; Mącz 162a; á gdy mu ſłowá niepomogły/ w kłodę go wſadził zá nogi SkarŻyw 572, 572 marg.

»zamknąć w kłodę; w kłodzie zamkniony« = stringere ligno Vulg (1; 1): Chćiałbym widźieć y proch błogoſłáwionych onych nog/ ktore były w drzewiáney kłodźie zámknione ReszList 182; WujNT Act 16/24.

Szeregi: »kij albo kłoda« (1): Cippus, [...] kij álbo kłodá w którą złoczince ſadzáyą Mącz 54b.

»kłoda i lisica« (1): ábyśćie byli vrzędnikámi (w) domu Iehowy/ nád káżdym mężem ſzalonym prorokuiącym/ ábyś dawał tákiego/ do kłody, y do liśice [ut des eum in carcerem et in nervum]. BudBib Ier 29/26.

*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Bo to nie nowiná w káżdym ięzyku/ iednym ſłowem názywáć kilká rzeczy/ iáko piłá/ kłodá/ broná/ nie iednę rzecz znáczy. WujNT przedm 22.

Synonimy: 1. kloc, pień; 3. bylina, ciemnica, dyba, grzymka, jęctwo, kabat, kaźń, kij, kloza, kuna, lisica, posłuszeństwo, sadzawka, straż, taras, twierdza, wieża, więzienie, wilk.

Cf KŁODZINA