[zaloguj się]
[pdf]

KABAT (49) sb m

Pierwsze a jasne, drugie pochylone.

Fleksja
sg pl
N kabåt
G kabåta kabåtów
A kabåt kabåty
I kabåt(e)m
L kabåcie kabåci(e)ch

sg N kabåt (12). ◊ G kabåta (3). ◊ A kabåt (22). ◊ I kabåt(e)m (1). ◊ L kabåcie (6). ◊ pl G kabåtów (1). ◊ A kabåty (3). ◊ L kabåci(e)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Rodzaj obcisłego kaftana spodniego noszonego pod szubę w mieszczańskim ubiorze męskim; iopula BartBydg; colobium, exomis, lineus thorax, pectoralis tunica texta sine manicis, subucula, tegumen pectoris, tunica intima a. interior a. interula, tunica rubra, qua brumali tempore utimur supra camisiam, vestis antiquorum Romanorum sine manicis Cn (47): iopula correia alias kabath rzemyany ZapMaz VII Z 19/265; BartBydg 77; MetrKor 59/76v [2 r.]; v thegoſz kaplana wzyalem kabath czarni kithaiczani yuſz pochodzoni LibMal 1545/101v, 1544/90, 1545/ 100, 104, 1547/134v [2 r.], 1550/152v, 154, 157; Albo gdy ná kim kołtryſz/ bárchan ná kábacie/ Popchną go iście ná zád/ odſtąp pánie brácie. RejWiz 16, 12 [2 r.], 48; ktora [dworska godność] nie czym innym ozdobna ieſt/ iedno ſzkápą/ kábatem/ máſzkárą OrzRozm Rv; KochSat A4v; Niechcę ia być pánie/ iáko on/ ktory rozebrawſzy ſie do koſzule/ gorzey ſkocżył/ niż poki ſkakał w kábacie GórnDworz C8; RejZwierc 274, 274v; Strum P3v; Albo żeby pſtry kábat był przyczyną złégo: Aż mi ſye cknie/ ſłucháiąc kazánia twoiégo. PudłFr 53.

kabat czego [= z czego] (1): vkradl ſvknya czerwoną. [...] kabath plothna czarnego za 7 gr LibMal 1544/86v.

W charakterystycznych polączeniach: kabat adamaszkowy, barchanowy (barchan na kabacie) (4), biały, czarny (2), czerwony (3), haraszewy, (jakoby) (h)atłasowy (3), Kitajczany, przeszywany, pstry (3), rzemiany, skorzany, zamszewy; kabat ukraść (3),

Wyrażenie : »rzezany kabat; (po)rzezać kabat« = kabat zdobiony przecinaniem tkaniny [szyk 4 : 2] (3; 3): RejRozm 403; RejZwierz 122v [2 r.]; á ktory iedno kábaty rzezał/ ſtroie wymyślał OrzRozm R; RejZwierc 114v; Nie pátrz ná ty kochánki w rzezánych kábaciech PaprPan Bv.
W przen (2): To ſie tám rozum oſtrzy/ á wſzytko ſie ſporzy/ To ſie iuż tám wierna myſl/ káżdego otworzy. Iuż więc tám ſtroną miyay/ pánie Symulacie/ Bo cie pewnie poznáią/ po łżywym kábacie. RejZwierz 134v.
Zwrot: »na boży kabat służyć« = prawdopodobnie: nie doczekać się zapłaty (1); Iuż moie látá v dyabłá/ Com ná Boży kábat ſłużył/ A to nic com ſie zádłużył. RejZwierc [233]v.
Przen: Prawdopodobnie: bardzo dużo (1): (did) Wypiwſzy rzecże. (‒) MAluchna mnie obrádá/ kábat piwá wypić/ Gdyż takich kopą 1edwie/ mógł bym ſie vgáśić. PaxLiz Dv.
a. Usztywniona, chroniąca pierś przed razami, część odzieży używana do walki; thorax Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; lorica Mącz, Cn; diplois, duplex vestis miliiaris BartBydg; thoracomachus Cn (13): Murm 154; Mymer1 [312]v; BartBydg 42b, 159, I60b; RejRozpr I3v; Conformare toracem alicui, Prziſtoſowáć komu kábat. Mącz 134b; Lorica, Páncerz też skorzány kábat y wſzeláka ynſza zbroyá. Mącz 197d; Thorax, Pierśi álbo pierśiſte odzienie/ kábat/ pleſzek y wſzeláka zbroyá/ od páſá aż do wierzchu. Mącz 455a, 127c; Tákże y thám w tych ſwieckich przypádłych burzkach ktho nie vmie iedno ſie w kábat vwiązáć/ kołet pięknie poſtánowić/ obercuchy owy nádąć/ iuż mu thám záprawdę będzie trudno z żeláznemi ſie obercuchy obchodzić. RejZwierc 113; Calep 1066a.

kabat z czego (1): A iáko w właſnym ſtryiu nádzyeiá w gránacie/ A z bárchánu nátkánym zgrzebiámi kábacie. RejWiz 4v.

2. Więzienie (1): ktorzy vbogiego człowieká s proſtey tylko czyiey powieſći [...] wnet zdádzą do więźienia/ wnet mowią: Biegay wſkok po thego Chłopá/ proſto s nim do Kábatá. GroicPorz aa4v; [Słowá práwne w rzeczy ſobie podobne [...] Poſłuſzeńſtwo/ Kábat/ Zákratą/ Więźienie/ [...] Ciemnicá/ Kaźń GroicRejestr )( 4v (Linde).]
3. Narzędzie kary, podobne do kłody, unieruchamiające więźnia (1):

W połączeniu szeregowym (1): Vrzędnik ma to opátrzyć/ áby miał w dworze inſtrumentá gotowe/ w ktoreby ná prętce więźniá álbo winnego wſádźić mogł: to ieſt/ łáncuch álbo kábat/ álbo gąśiorá y kunę. GostGosp 12.

Synonimy: 1. a. kaftan; 2. bylina, ciemnica, grzymka, jęctwo, kaźń, kloza, kłoda, posłuszeństwo, sadzawka, straż, sztok, taras, twierdza, wieża, więzienie; 3. dyba, kij, kłoda, kuna, lisica, wilk.

ZCh