Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: (KUMYŚLNY)

Następne hasło: [KUNCERZ] »

KUNA (40) sb f

f (39), m (1) [w funkcji n-pers].

kuna (39), kona (1); kuna : kona ZapMaz (2 : 1).

a jasne; kona z tekstu nie oznaczającego pochyleń.

Fleksja

	sg	pl	du
N	kuna	kuny
G	kuny	kun
A	kunę	kuny	kunie
I		kunami

sg N kuna (10). ◊ G kuny (4). ◊ A kunę (6). ◊ pl N kuny (1). ◊ G kun (6). ◊ A kuny (2). ◊ I kunami (9); -ami (2), -(a)mi (7). ◊ du A (cum nm) kunie (2) LibMal 1549/150v, 1550/154v.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. zool. Martes Pinel (Rost); ssaki drapieżne z rodziny łasicowatych (Mustelidae), w Polsce dwa gatunki o cennym futerku (31)
- Przen: metonimiczne (21)
  - a) Skórka z kuny (21)
  - b) [Podatek od panny lub wdowy idącej za mąż]
2. Obręcz żelazna zakładana na szyję lub ręce złoczyńcom (7)
3. [Zawiasa, żelazo zakrzywione u wrót, drzwi]
4. n-pers (2)

1. zool. Martes Pinel (Rost); ssaki drapieżne z rodziny łasicowatych (Mustelidae), w Polsce dwa gatunki o cennym futerku; martes Murm, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; putorius Murm, Mymer² (31): Murm 41 [2 r.]; BartBydg 185; Mymer² 26v; A bárzo to łowne pole [...] Choć ſieć ledá iáko ſtánie Iednák wżdy co przypádnie nánie Sárná/ záiąc/ Sobol/ liſzká Y kuná iey towárzyſzká RejRozpr C3; Sobol ieſt włoſa pyęknego/ Ale ſam ieſt mięſa pſiego/ Tákież kuná álbo liſzká BielKom E5v; láſy gi [miasto] ze wſząd obległy wielkie/ w ktorych źwierzá wiele co ná futrá/ iáko ſą Popielicze/ Kuny/ Nowogrodki BielKron 431v, 295; Mącz 210c; Calep 641a.

Przen: metonimiczne (21):

a) Skórka z kuny (21): LibLeg 11/97; Iſch vkradl v Noſzala duu liſzu y dwye kunye LibMal 1549/150v, 1548/147v, 148, 1549/150 [3 r.], 1550/154v, 185v; [Jurowie] żywią ſie laſſem/ ribami/ á zwierzyną, tylko wodę pijąc á w kożuchach chodząc z ſpołem z ſzyẃſzy ſkory/ wilce/ liſie/ z kunami y Ielenie [pellem lupi, cervi, vulpis, marduris] MiechGlab 62; KłosAlg G2; GroicPorz dd3; Kuny y inne ſkorki Kſiędzu wielkiemu dáią zá Trybut. BielKron 434, 435; KlonWor 56.

Wyrażenie: »kunami podszyty, podbity« [szyk 5 : 1] (5 : 1): WyprKr 90v [2 r.]; duszogrzeiek athlaszowi czerwoni konami pothsithi ZapMaz III G 1/113v, 1/113v [2 r.]; Na káżdym [jeźdźcu] był Axámit podbity Kunámi StryjWjaz B2v.

b) [Podatek od panny lub wdowy idącej za mąż: Kunę dawać powinni, którą [z] staradawna płacą per gr 27 den, 6, LustrSand 116, 118.]

2. Obręcz żelazna zakładana na szyję lub ręce złoczyńcom; collarium Calep, Cn; columbar BartBydg (7): columbar, quoddam vinculum pro collo aptum, cvna BartBydg 30b; ábyś był ſtrożem domu Páńſkiego/ nád káżdym záchwyconym w duchu y nád prorokuiącym/ ábyś go wſádźił w kunę y w pętá [in carcerem et in nervum]. BibRadz Ier 29/26; BudBib Ier 29/26; Calep 214a; KlonWor 51.

W połączeniach szeregowych (2): Vrzędnik ma to opátrzyć/ áby miał w dworze inſtrumentá gotowe/ w ktoreby ná prętce więźniá álbo winnego wſádźić mogł: to ieſt/ łáńcuch álbo kábat/ álbo gąśiorá y kunę. GostGosp 12; Cierpi Kuny/ Biſkupy/ Korbácże/ Gąśiory KlonWor 77.

[Wyrażenie: »ręczna kuna«: Kárność ieſt iáko pęto na nogách ludźi ſzalonych/ á iáko ręcżna kuná [vincula manuum Vulg; okowy rąk WujBib] ná ich práwey ręce. BibRadz Eccli 21/22 (Linde).]

3. [Zawiasa, żelazo zakrzywione u wrót, drzwi: 2 skrzyni spiżarne, [...] kuna do wrót, kapica InwMieszcz 1595 nr 298.]

4. n-pers (2): Na Nayem Cuny nyewiaſthi Thym obiczaiem ſpalila ſſową na proch y ſſypala na obu dwv mowyacz. Thak bąndz przeczywna yſchbi thak wolal na czią thwoy maſz, yako na ſſową volali ptaczi LibMal 1544 85v.

Zestawienie (1): Iakom ya nyewbyl Robothlywego symona kuny (Cmieczya) ZapWar 1537 nr 2564.

Synonimy: 2. gąsior, okowa.

Cf [KUNICA]