[zaloguj się]
[pdf]

KOŁACZEK (62) sb m

o oraz e jasne, a pochylone.

Fleksja
sg pl
N kołåczek kołåczki
G kołåczków
A kołåczek kołåczki

sg N kołåczek (1). ◊ A kołåczek (2). ◊ pl N kołåczki (15). ◊ G kołåczków (36); -ów (1), -(o)w (35). ◊ A kołåczki (8).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w. (z Cn).

1. Mała ilość substancji przeznaczonej do spożycia, uformowana najczęściej w kształt okrągły lub owalny (61): lud [...] názbirawſſy Mánny zmeł w żárnach ábo ſtłukł w możdżerzu/ á náwárzywſſy w gárncu/ nádziáłał ſniey kołacżkow [tortulas] Leop Aw 11/8; RejZwierc 202v.
Szeregi: »gałeczka albo kołaczek« (1): Ale ie [dziecię] pierwiey przyłożyć lekkiem karmiam, Cżyniącz mu iakoby gałecżki/ albo kołacżki z chleba á z czukru FalZioł V 37.

»kołaczek, (albo) powałka« [szyk 1 : 1] (2): Pastillicare, Ná xtałt kołacżków álbo powałek formowáć/ powałki kołacżki czinić. Mącz 283a.

a. Środek leczniczy o okrągłym kształcie, zażywany doustnie lub do okładów, pigułka; trochiscus Mącz, Cn; ecligma Calep, Cn; pastilli medicus Mącz; magdalia, magdalis, pastillus Cn (56): bo ti kołacżki poſilaią wątrobę FalZioł I 11c, I 21c, 99c [2 r.], 101a, 126c, V 71v, 99; Trochiscus, [...] Máluczkie okrągłe áptekárskie kołacżki. Mącz 466c, 283a; Oczko 39, [42]; Ecligma ‒ Kołacżki ktore w uſcziech rozpływuią ſie. Calep 348a.

kołaczek przeciw czemu (2): Trociſzki: ſą kołacżki przeciw rzezakowi. FalZioł V 99, V 99.

kołaczek z czym (1): Też ſą kołacżki w aptecze/kthore Dijamuſcum zową, to ieſt kołacżki z piżmem FalZioł V 82.

W połączeniu z nazwą lekarstwa [w tym: ktore zową (15); kołaczek + nazwa (27), nazwa + kołaczek (12)] (39): potym nazaiutrz po purgacijey wezmi kołaczkow za groſz kthore zową triaſandali FalZioł I 32a; wezmieſz Dijaciminum kołacżkow też z apteki. FalZioł I 135b, I lc, 2a, 6d, 11c, 15b (39).

W charakterystycznych połączeniach: kołaczki dla posilenia (22); kołaczek aptekarski (z apteki) (13), okrągły, pomocny (2), posilający (2); (u)czynić kołaczek (2); kołaczkow pożywać (2).

Szereg: »kołaczek albo morsella« (1): tedy będźie bárzo dobrze/ kołaczki álbo morſelle/ dáć mu vczynić/ wzgląd máiące ná przednié częśći Oczko 38v.
2. Wytłoki roślin oleistych sprasowane w postaci okrągłego placka; tu jako miara oliwy (1):
Szereg: »kuch a kołaczek« (1): Hostus, Oleyu yeden kuch á kołaczek/ to yeſt ták wielie oleyu co ſie z yednego kuchá doſtáć może. Mącz 159b.

Synonimy: 1. gałeczka, morselle, powałka; 2. kuch.

AŻ