[zaloguj się]
[pdf]

KONNY (39) ai

-o- (5), -ó- (1) ZawJeft.

Fleksja
sg
mNkonny fNkonnå, konn(a) nN
Gkonn(e)go G Gkonn(e)go
Akonnégo Akonną Akonn(e)
Ikonnym I I
pl
N m pers konni
subst konn(e)
G konnych
A m pers konn(e)
subst konn(e)
I m konnymi, konn(e)mi, konniejsz(e)mi

sg m N konny (7). ◊ G konn(e)go (5). ◊ A konnégo (1). ◊ I konnym (1). ◊ f N konnå (1), konn(a) (1). ◊ A konną (1). ◊ n G konn(e)go (1). ◊ A konn(e) (1). ◊ pl N m pers konni (3). ◊ subst konn(e) (1). ◊ G konnych (9). ◊ A m pers konn(e) (1). ◊ subst konn(e) (2). ◊ I m konnymi (2) BielKron, KwiatKsiąż, konn(e)mi BudBib (2), [konniejsz(e)mi].

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Przymiotnik od „kon” ‘zwierzę domowe służące jako siłą pociągowa’; equester BartBydg, Cn (39): BartBydg 51b; Wiprawa Konna, i wozowa WyprKr 121.
Wyrażenie: »konny objeżdżacz« = agaso, equiso Mącz [szyk 1 : 1] (2): Equiso, Roſtucharz/ Obyeźdzácz konny/ Máſztalers który ſie s końmi vmie obchodźić Mącz 107b, 5c.
a. Poruszany przez konia (1): Mola Asinaria, Osłowy młyn/ w którym osłowie robią/ my nie mamy osłow/ á przeto konny/ álbo/ wołowy młyn zowiemy Mącz 17d.
b. Na koniu jeżdżący, walczący; czyniony z udziałem konia; equester Vulg (33): KochPs 98; á było w nim [ufie] konnego ludu iák Wapouius piſze piętnaście tyſięcy StryjKron 662; Calep 484a.

W przeciwstawieniu: »konny ... pieszy« (4): Kthemu zá pieniądze pieſzego y konnego ludu niemáło zgromádźili BielKron 398v, 411; GórnDworz E2v; SarnStat 1039.

W charakterystycznym połączeniu: konny lud (4).

Wyrażenia: »jazda, jeździec konny(-a)« = equitatus Calep; ascensor, aureax, eques Cn (2): bo walcżyć będą/ ponieważ Iehowá z nimi/ á záwſtydzą ſię iezdzcy konni [ascensores equorum] BudBib Zach 10/5; Calep 369b.

»rycerz, żołnierz konny« (2 : 1): będąc ryczerzem konnym ſtraſzliwym/ niechay drzewem ſrogie Parthańczyki przenagrawa KwiatKsiąż 03, 04v; SarnStat 1039.

»turniej konny« (2): ábowiem bywáią ná dworze turnieie pieſze/ turnieie konne/ bywa ſzermowánie GórnDworz E2v, Q7.

»konne wojsko« (2): LibLeg 11/85v; A liczbá konnego woyſká [equestris exercitus] byłá po dwákroć ſto tyśięcy milionow. WujNT Apoc 9/16.

Szereg: »zbrojny i konny« (2): [Bolesław] Ten napierwey n ſláchtę woynę ſłużyć vſtáwił zbroyną y konną. BielKron 368v; ale widzę zbroinego ludu ykonnego dosyc cudny Poczet ActReg 60; [To każdy z pp. rotmistrzow na pamięci mieć ma, aby z przodu huf konniejszemi a zbrojniejszemi osadził, a takież pobok i nazad, bo też z zadu czasem bywa przodek, a drobniejsze konie i nie tak zbrojne pachołki we środek. UstWojsk 1561/99].
α. W funkcji rzeczownika: żołnierz walczący na koniu, kawalerzysta; eques Vulg, PolAnt (17): Leop 2.Mach 12/10; Ktemu roty konnych z ſzykowáne w rzędy [et cursus equorurum per ordines digestos]/ y bitwy ſthácżáne y pothykánia z obu ſtron BibRadz 2.Mach 5/3, Is 36/9; Iechał thedy [Skanderbeg] do Apuliey z piąćią thyſiąc rycerſtwá ſwego y z konnymi ſwymi BielKron 252v; Też to przigotowanie á cwicżenie wpotkaniu skonnymi gdy ſię obrazliwymi drzewy śćieraią y ſmielſze ryczerze cżyni/ y ku obronie y bićiu biegleyſze KwiatKsiąż O2; BudBib Ex 15/19, Ez 26/7.

W przeciwstawieniu: »konny ... pieszy (a. piesze rycerstwo) (8), drab« (9): A wyſſedł był we trzech tyſięcy drabow [peditibus]/ á ze cżterzem ſeth konnych [equitibus]. Leop 2.Mach 12/33, 2.Mach 12/20; KwiatKsiąż O2v; ZawJeft 12; ActReg 57; ZAden nápotym czáſu pokoiu bądź konny/ bądź pieſzy/ ruſznic krótkich niech nie śmié nośić. SarnStat 499; VotSzl E3; CzahTr F2v; SzarzRyt C3.

Szereg: »jezdny i konny« (1): Vwielbiony Bog náſz/ wozy iezdne y konne ich potopił SkarŻyw 481.
c. Używający do pracy konia; w funkcji rzeczownika (1):

W przeciwstawieniu: »konny ... pieszy« (1): (marg) Vćiążenie poddánych. (‒) Robi dźień y noc/ y konny/ y pieſzy/ Przedśię ſię z tego chćiwy Pan nie ćieſzy KlonFlis C4.

Synonimy: b.α. jezdny, jeździec.

Cf KOŃSKI

ZCh