1. Walczący na koniu, należący do wojskowej formacji konnej, konny; equester PolAnt; equcstris Cn (104) : Eques miles, yezdny zyemyanyn BartBydg 51b; MetrKor 34/288, 37/1v; ConPiotr 30v; Them dokladayącz ze dwv oſſob yezdnich kthore ſfarkala Thurczina mordowali nyezna. LibMal 1548/146v; BibRadz Apoc 9/16; Poſłał był Ferdynánd Krol/ ná pomoc Biłágrockim mieſzcżánom/ Niemcow/ Włochow niemáło/ y Vſarow ieznych pięć ſet BielKron 316; S Kſięſtwá Moſkiewſkiego wychodźi ludu ieznego ná walkę trzydźieśći tyſiąc BielKron 436, 216v, 220, 222v, 247, 312v; Trossulus, trossuli, in plurali milites qui sub Romulo celeres dicebantur, Iezny śláchćic/ żołnierz. Mącz 466c; Ordynek woyská iezdnego/ ná klin/ Ktory też zwáli Rzymiánie Os Porci. BielSpr 22v; Drudzy ſą ktore zowią Chaſilary, ći ſą s nich wielcy męzowie iezdni BielSpr 51, 13, 14, 16, 24v, 26v (16); Woiewodá Kiowſki s ſynámi ſwoimi/ Trzyſtá iezdnych vſárzow s kozaki mężnymi. StryjWjaz B3; SkarŻyw 511; Páweł laſienſki zbroyny Dworzánin Krolewſki/ Widząc z drzewy vph iezdny ná náſzych Niemiecki/ Z boku miedzy dwa vphy ich wſkoczył StryjKron 642, 370, 390, 557, 642, 712 (11); Zbroyny y iezdny páchołek zginął/ y śiłá męzka roſkoſzámi ſtruchláłá. SkarKazSej 704b.

W charakterystycznych połączeniach: jezdny(-a,-e) (h)uffiec (5), kozak (3), lud (18), ludzie (23), mąż (6), nieprzyjaciel (2), pachołek (2), pomocnik (2), rajtar (2), rota (3), rycerstwo, służebny (6), stroż, ślachcic, usarz (2), wojsko (7), żołnierz (5).

W przeciwstawieniach: »jezdny ... pieszy (a. piechota)« (60): MetrKor 38/285 [2 r.], 287; BibRadz Iudith 2/11; Krol Zygmunth wypráwił do Prus ludźi ſłużebne/ ták iezne iáko y pieſze BielKron 418, 116v, 123v, 192, 222v, 225v (15); Ieſli iezdny lud maſz przećiwko pieſzemu/ ſtáwiay ij w polu rownym BielSpr 15v; Pieſzego Ludu v nich więcey bywa niż iezdnego BielSpr 65v, 6v, 8, 8v, 9v, 12 (28); Polloni tollant equites peditesque cechinnum. To ieſt/ Náśmieią ſię Polacy y iezdni y pieſzy ModrzBaz 94; Poſłał tedy Miſtrz 500. iezdnych Reyterow z wielkością Knechtow pieſzych StryjKron 637, 260, 315, 517, 737; Zołnierze Cudzoziemce tak iezdni iako y Piechota abychowani [!] niebyli oprocz potrzeby woienney ActReg 42, 27; Ná rozne hufce pieſze/ iezdne z drugiey ſtrony/ Naiemne záśię ná pláć ſtáwiono przeſtrony. KmitaSpit B; VotSzl C, E3, E4; KlonFlis B.

2. Używany do jazdy konnej; equestris Cn (4):

3. Odbywany na koniu; equestris Cn (1):

1. Jeździec, rycerz, żołnierz konnej jazdy; eques Mącz, Calag, Cn, Modrz, Vulg, PolAnt; equester Calep; ascensor Vulg [najczęściej w pl = konnica, jazda; equitatus Vulg] (250): MetrKor 34/288, 37/1v; MiechGlab 54; KłosAlg Gv; HistAl F4v; Ten ktory yeſt nád yeznymi koni pokármować kazał KromRozm III F8v; Tedy Dozytheus nieiáki iezdny z Bácenoris/ mąż mocny [Dositheus vero quidam de Bacenoris eques vir fortis]/ vchwyćił był Gorgiaſſá Leop 2.Mach 12/35, 3.Reg 22/4 [2 r.]; Cant 1/8; RejZwierz 25; BibRadz 2.Par 18/31, Is 36/8, 1.Mach 4/7, Apoc 9 arg; Nád to vcżyniony był zamek ná Mołdáwie rzece/ ku ſzturmowi/ ktory zborzywſzy zápalono/ przez ktory ogień każdy iezny przebieżeć muſiał BielKron 328v, 237v, 244v, 314v, 406v; Eques, Yezdny/ Też Sláchćyc/ Ricerski człowiek. Mącz 107b, 204b, 226b, 318a, 488a; Táki też ma być v iezdnych Decurio wybieran/ áby był śmiałego ſercá/ vdátny/ ſpráwny/ zbroyny/ ná koń prędki ku wſiádániu BielSpr 13v; themi cżáſy iuż ták ſpoſpolićiáło we Włoſzech/ iż zá iezdnego ná koń ſádzáią z árkábuzem ſtrzelcá/ ktory bárzo ku pomocy ieſt BielSpr 25, 14, 30, 30v, 33v, 66v (13); BudBib Ier 46/4, 1.Mach 10/82, 83; Calag 395b; StryjKron 742; Calep 369b; WyprPl B; WujNT Act 23/32; SarnStat 131, 132, 431.

W połączeniu z określeniem ilości (90): KłosAlg Gv; ConPiotr 31v; Gdi ſie to działo kſiążę iedno Bitirio z miáſtá Gadi wybieżał ze trzemidzieſiąt tyſiąc ieznych ku bitwie zgotowánych. HistAl B8, C5, D3, H4v; [Apollonius] pothym wneth ſie wytocżył ná pole: przetho iż miał bárżo wiele iezdnych [haberet multitudinem equitum]/ y w tych duffał. Leop 1.Mach 10/78, Deut 17/16, 1.Par 18/4, 2.Par 1/14, 1.Mach 10/77, 79; BibRadz 1.Par 18/4, 1.Mach 4/28, 2.Mach 12/10, Act 23/23; iecháło nas ná to myſliwſtwo około cżterzech ſet iezdnych: kazał też nam wźiąć ſmycż chártow dla poſzcżwánia BielKron 435, 64v, 76v, 244v, 314v, 328v (23); Turma, primae dedinationis, Hufieć/ poczet yeznych nie máły. Mącz 470b, 221c; BielSpr 10v, 12 [2 r.], 14, 30v [2 r.], 47; BudBib 1.Reg 13/5, 2.Par 1/14, 1.Mach 3/39, 2.Mach 12/10, 20; Arcybiſkup Gneźnieńſki dwieſcie iezdnych ſtroynie Po vſárſku naprzod wiodł przybránych ták hoynie. StryjWjaz B2, B [3 r.], B3 [4 r.], B4; ModrzBaz 121 [2 r.]; SkarŻyw 167, 310, 359; Stephan według náznáczonego dniá w kilku tyſiący iezdnych z Pány y z Boiáry Wołoſkimi prziiechał do Krolá StryjKron 662, 310, 587, 602, 637, 667 (21); WujNT Act 23/23, s. 857.

W połączeniach szeregowych (26): miał bowiem Alexander Słoniow tyſiąc ktorzy złoto iego noſili/ á cżterzyſtá wozow wſzytkich s koſami oſtremi przypráwnych/ á dwánaſce ſet kar/ iezdnych trzy kroć ſto tyſiąc HistAl H4v; á wywiodę ćię/ y wſſyſthko woyſko twoie/ konie y iezne [omnem exercitum tuum eques et equites] wſſyſthkie odziáne w páncerze/ wielką wielkość horęże y tharcż biorące y miecż. Leop Ez 38/4, Ex 14/9, 17, 4.Reg 7/6, 1.Par 18/4, 3.Esdr 2/30 (10); BibRadz Ex 14/17, 23, 2.Esdr 2/9, 1.Mach 4/31; iáko ná ſtraży máią ſie ſpráwowáć/ iáko iezdni zbroyni/ iáko lekkozbroyni/ iáko kiryſnicy/ iáko Fedwereſz/ iáko Huſárze/ máią ſtać/ á ná ktorym mieyſcu/ to prożno piſáć albo náucżáć BielSpr 31v, 10v [2 r.], 12, 14, 34; BudBib 1.Reg 13/15, 2.Esdr 2/9, 1.Mach 3/39, 12/49; Ktorego kroleſtwá moc/ vrząd/ y obroná nie ieſt ćieleſna/ áni miecżow żadnych/ áni dźiał ani iezdnych potrzebuie: ále tylko w duchu vſt iego/ w ſłowie Bożym CzechRozm 255.

W przeciwstawieniach: »jezdny ... drab« (5): LibLeg 7/41v; KromRozm III F8v; BibRadz Act 23/23; Nie zaźrzy iezdny kiedy mija drabá/ Ni głátka dziewká gdy ſie zgárbi bábá. RejZwierc 224; Zá czym vciekáć vph był Niemiecki ſkłoniony/ Gdy ich drabi z kuſz náſzy bez przeſtanku ſzyli/ Iezdni też Polſzcy ſmiáłe ſercá záiuſzyli StryjKron 642.

»jezdny ... pieszy« = equites ... exercitus, equites ... lancearii Vulg; equites ... pedites Modrz (97): Item aby wſzyſzczy porucznyczy yeznych y wſzyſzczy Rothmyſtrze pyeſzy ze wſzythkych woyewodſthw przyſzyągaly przed panem hethmanem MetrKor 38/286; KłosAlg Gv; ConPiotr 31 [2 r.]; HistAl E5, G8v; Srodze ty káżdego zelżyſz yezdnego y pyeſzego/ Ktory ſobye máło waży Máyeſtatu twoyego LubPs R4v; Leop 1.Par 18/4, 1.Mach 10/77, 82; BibRadz 1.Par 18/4, 1.Mach 4/28; Skánderbeg [...] pieſze też miedzy iezne zſzykował/ iáko miał obycżay BielKron 256, 31, 244v, 307, 314, 424 (24); przed cżołem pieſzych máią też ſtać iezdni/ ná cżele nieprzyiaćielowi broniąc woyſká głownego BielSpr 32v, 5, 17v, 23v, 25, 33 (45); BudBib 2.Mach 12/21; ModrzBaz 120 [3 r.], 120v [2 r.], 121; SkarŻyw 481, 559; StryjKron 300, 787 [2 r.]; Zbiory wiełkie ze wſzech ſtron pieſzych/ iezdnych/ ſtáli/ Iedni drugich iákoby ſnadź nigdy nie ználi. BielSen 9; WujNT Act 23/23; VotSzl C2; SkarKaz 659b.

2. Człowiek jadący konno (3): Wawrzinyecz Sarkala furman ze Lwowa Scheraffedina Thurka na Boru ſzlyeſzinſkym wnyedzielyą po ſzwyąthym Jacubye zabill spomoczą dwv yeznich LibMal 1548/145v; SkarŻyw 407.

3. Człowiek prowadzący konno zaprząg; w wojsku: jeździec przedniej straży; antecessor, antecursor Calep; desultor, vector Cn (4): Kiedy kto wyeżdza w ty wrotá/ Niechay będzie iezdnym cnotá. Nie w yeżdzay w ty wrotá łgarzu RejZwierc 236v; Iézdné ſye dobrze máią/ powiádał nam Klimek/ Także téż o Woźnikách dawa ſpráwę Szymek. PudłFr 8.

4. Figura szachowa: rycerz, konik (2) : Káżdy s tych tedy ſwoią drogą chodzi/ A przez drugiego ſkakáć ſie nie godzi. Chybá iezdnemu: bo ten ſwiádom drogi/ By też nacieſniey/ nie záwádzi nogi. KochSz A3.