[zaloguj się]
[pdf]

KOTWICA (44) sb

kotwica f (44), [kotwic] m

-tw- (32), -tf- (10), -thv- (1), -thw- (1).

o oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N kotwica, kotwic kotwice
G kotwice kotwic
A kotwicę, kotwic kotwice
I kotwicą
L kotwicach
inne sg A (lat.) - cotwicam

sg N kotwica (6), [kotwic]. ◊ G kotwice (1). ◊ A kotwicę (7), [kotwic]. ◊ I kotwicą (1). ◊ pl N kotwice (4). ◊ G kotwic (3). ◊ A kotwice (20). ◊ L kotwicach (2); -åch (1) BielKron, -ach (1) KochOdpr. ◊ [lat. sg A cotwicam.]

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Ciężki hak żelazny, slużący do utrzymania statku na postoju; anc(h)ora Mymer1, BartBydg, Mącz, Cdlag, Cn; servaculum, uncus Cn (44): Ancora. Ancker. Kotwica. Mymer1 36; BartBydg 9b; HistAl. C; Márynarz żagle tocży kotfic popráwuie RejWiz 6v, 3; Leop Act 27/30; BielKron 128, 129v, I48v, 191v; Anchora [...] Kotwicá/ to ieſt/ Lodźny hak. Mącz 9b, 51c; RejZwierc 96v, 132; Calag 14b; StryjKron 315; [Anchora [...] Kothwicz Cervus F40 253].

W porównaniu (1): [estinus] zna kiedy ma być zaburzenie morzkie: zanorzy ſie do dna á wezmie kamień na dnie [...] á tako ſtoij moczno iako kotwicza w ziemi. FalZioł IV 34a.

Zwroty: »podnieść, wyciągnąć, powściągnąć kotwice (a. kotwicę)« = anchoram solvere a, tollere Mącz, Cn; ancoram attollere a. sustollere a. vellere Cn [szyk zmienny] (3 : 3 : 1): gdy powſciągniono kothwice [Descissis itaque anchoris] HistAl C; Leop Act 27/40; BibRadz Act 27/40; Anchoram solvere, prendere, tollere, Podnieść kotwicę/ to yeſt/ puśćić ſie ná wodę/ yecháć. Mącz 9b, 457c; Phil C4; WujNT Act 27/40.

»rzucić (a. zarzucić, a. zarzucać, a. zrzucić), puścić (a. spuśćić, a. zapuścić), zmiotać kotwice (a. kotwicę) « = iacere ancoram Mącz, Cn; eicere ancoram Calag [szyk zmienny] (7 : 4 : 2): puśćiwſſy z tyłu okrętowego cżterzy kotfice [mittentes ancoras quattuor] Leop Act 27/29; BibRadz Act 27/29, 30; kotwice wnet zmiotáliſmy ku ſtaniu BielKron 444v, 191v, 339v, 453; Mącz 161c; BudNT Act 27/29, 30; Ancker auſzwerffen. Kotficę zrzućić. Eijcere anchoram. Calag 14b; WujNT Act 27/29, 30.

»sta(ną)ć na kotwicach« (2): BielKron 452; Graeckiego woyſká/ Tyſiąc gáler ná kotwicách pogotowiu ſtoj KochOdpr D3.

[»zakładać kotwic«: od niewodów witych puckich, ktoremi łowią na łodziach zakładając kotwic, dwakroć do roku [...] mc. 10/12/6 LustrPom 118.]

Szereg: »anchory (a. ankory) a (albo) kotwice« (4): Anchora fundabat naves, Ankorij á kotwice mocno łodźi dzierżáły. Mącz 140b, 161c, 400c, 457c.
W przen (3): byś ſie obacżył ná iákie morze płynieſz/ mogłbyś pewnie á vſtáwicżnie pociągáć powrozow ſwoich żaglow y kotwic ſwoich [...] tobie iuż nędzniku [idzie] o rzecży wiecżne. RejZwierc 132.

W porównaniach (2): ku odźierżeniu [...] nádźieie [...] ktorą mamy iáko kotficę duſze [spem, quam sicut ancoram habemus animae] beſpieczną y mocną/ y wchodzącą [...] gdźie przewodnik zá nas wſzedł Ieſus WujNT Hebr 6/19 [idem] Aaaaaa2.

a. [Herb: Z Niemiec poſzli Korſacy: Niemiecki Herb máią [...] Kotwicą ten Herb zową LipsPiotr ktv.]
2. [Drąg zakończony hakiem, używany w różnych celach:
a. Do czerpania wiadrem wody ze studni lub solanki: Schibowi duo aquei. Horum [...] est revidere, loca eis distribuendo ac cotficzam cum cottula providendo et in eam aquam trudendo. OpisŻup 556; pro 2 kothwicze ad trahendas urnas fontis mrc. -/30/- Wawel 1542/304.
b. Używany przy połowie wielorybów: oni nań [na wieloryba] wrzucą kotfice [oſęki FalZioł IV 31c] żelázne z gęſtemi zębámi SienHerb 314b.]

Synonimy: 1. anchora, »łodźny hak«; 2.b. osęka.

Cf KOTEW

MK