KROLIK (112) sb m
krolik (112), [krulik].
o pochylone.
Fleksja
|
sg |
pl |
N |
królik |
królikowie |
G |
królika |
królik(o)w |
D |
królikowi |
królik(o)m |
A |
królika |
króliki |
I |
króliki(e)m |
króliki, królikami |
L |
króliku |
|
V |
króliku |
|
sg N królik (49). ◊ G królika (4). ◊ D królikowi (9). ◊ A królika (3). ◊ I króliki(e)m (6). ◊ L króliku (1). ◊ V króliku (3). ◊ pl N królikowie (10). ◊ G królik(o)w (8). ◊ D królik(o)m (2). ◊ A króliki (8). ◊ I króliki (5) LibMal (2), RejWiz, BielKron (2), królikami (4) ZapWar (3), WujNT.
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.
1.
Dem. od „krol”; król małego kraju, książę, możnowładca, urzędnik królewski;
regulus Murm, Mącz, Calep, Cn; parvus rex Murm (72):
OpecŻyw 42v;
Murm 175;
MurzNT Iann 4/46,
49;
Goski 14;
Zá tego też Papieżá [Konstantyna I 708 – 715 r.] dwá krolikowie przyiecháli z Niemiec do Rzymá dla nabożeńſtwá/ támże ſie pokrzćili BielKron 167v;
Krol Sárágna mocnie roſkázował/ y miał pod ſwą mocą drugie Kroliki BielKron 443,
126v,
189v,
442,
442v,
443v (
12);
Regulus, Królik/ Xiążę/ Máłey kráyiny pan. Mącz 349c;
Báláák był też ieden krolik z onych krolow [...] poſłał dáry wielkie temu to Báláámowi RejAp 26v;
RejPos 242,
242v,
243,
244,
255v (
17);
PaprPan F2,
S,
S2;
SkarŻyw 211;
Calep 906b;
nie byli ták wielkimi krolmi/ iáko ſą krolowie dziśieyſzy: ále przynamniey możnemi ludzmi/ krolikámi/ ábo kśiążęty: iácy byli oni śiedm Mędrcowie/ [...] ktore piſmo zowie kśiążęty Perſow/ y Medow. WujNT 8;
Y był nieiáki Krolik [regulus] (marg) Dworzánin ábo sługá krolewski, ábo vrzędnik Ceſárski. (–)/ ktorego ſyn chorował w Káphárnaumie. WujNT Ioann 4/46,
Ioann 4/49;
KmitaSpit C4v.
krolik czyj [w tym: G sb i pron (5), ai (9)] (14): od Krołiká onego wyſpu byli cżeſthowáni [Magiellanus z Hiszpany] według ich obycżáiá BielKron 446, 129, 312, 443, 452. Cf W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej.
W połączeniu z imieniem [krolik + imię (2), imię + krolik (2)] (4): vtráćili Rzymiánie pirwſzą walkę [z Kartagińskimi]/ ná ktorey ich krolik M. Attylius był poiman. BielKron 129, 233v, 312, Kkkk2.
W połączeniu z przymiotnikiern od nazwy miejscowej [krolik + przymiotnik (8), przymiotnik + krolik (1)] (9): BielKron 11v [2 r.], 235, 312, 339, 442v; do onego hárdego á nie práwie dowiernego Krolika Kápernáyſkiego wniść [Jezus] niechciał RejPos 255v; BiałKaz C4; poſłowie od Egipſkich Beglerbekow/ y Afrikanſkich Krolikow [...] v Amurata Zelimowicza Ceſarzá Tureckiego [...] byli StryjKron 11.
Szereg: »krolik albo urzędnik« (1): ná kſięſiwo [!] go [syna swego] Vrbinátſkie przełożył/ złożywſzy pirwſze kroliki álbo vrzędniki/ ktorych iego przodkowie ná páńſtwiech Papieſkich nádzyáłáli BielKron 189v.
Pogard. (2): GIeraldus Hetman zacny kiedy był w niewoli/ Groźił temuż Krolowi gdyby mi powoli/ Nie dałćibym kroliku nád ſobą przewodzić PaprPan Gg3v, Sv.
Przen: O chrześcijaninie (2): O moy miły Kroliku káżdy ty Krześćiáńſki cżłowiecże/ ktoryś ieſt Krolikiem nád duſzą y nád ciáłem ſwoim/ y nád porucżonym ſzáfárſtwem tobie do cżáſu/ od Páná twego porucżonym RejPos 245.
a. Demagog, warchoł (6): A o ty kroliki nie trudno/ ktorzy iádowitemi ięzykámi myśli ſwe zákryte wykonywáiąc/ poburzą proſtaki/ y od nich ná ſeymách mowią/ y czynią co chcą SkarKazSej 695a, 694b [3 r.], 695a, b.
2.
Oryctolagus cuniculus (L.) (Rost.); ssak z rodziny zającowatych (Leporidae); zwierzę dzikie lub udomowione;
cuniculus Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; dasypus Mącz, Calep, Cn; lepus Mącz (33):
Murm 40;
Mymer1 26v;
BartBydg 38b;
KRolik ieſt zwierzę zaiączowi podobne/ iedno iże mnieyſze/ á w ziemnych iamach ſie (chowa po polu) FalZioł IV 9b,
+7,
IV 9b;
RejWiz 24v;
RejZwierz 118v,
120v [2 r.];
Krolikow tám náwięcey w Szkociey/ bydłá/ owiec ſtádá wielkie. BielKron 277v,
36v,
441v,
443;
Dasypus, Latine lepus, Záyąc/ álbo królik/ też to co ma włocháte nogi. Mącz 78a,
72b;
SienLek 243v,
X2v;
krolik acż przeżuwa/ ále kopytá niedzieli/ niecżyſty ieſt wam. BudBib Lev 11/5;
Sárnom górá mieſzkánié/ ſkáłá królikowi [petra hospitium leporibus (marg) refugium cuniculis (‒) PolAnt Ps 104/18]. KochPs 155;
Calep 277b,
288a,
[587]a,
1131b;
miaſto krolikowie W Hiſzpániey ſtraćili/ w Teſáley kretowie. KmitaSpit A3v.
W porównaniu (1): Drudzy w lochách mieſzkáią iáko krolikowie KmitaSpit A3.
Zestawienie: »krolik domowy« (1): Są też krolikowie domowi tegoſz przyrodzenia/ ale cżarni albo pſthrzy barzo mnożni FalZioł IV 9c.
Przen: Futro z królika [pl] (6): Iakom ya nyewssial [..,] supky sukna Czervonego leczkiego [!] podbitey Crolykamy ZapWar 1542 nr 2556, 1528 nr 2396, 1536 nr 2488; Suknya lunſka dzika kithlicza ploczienna zoplieczkiem karaſzowym kroliky podbitha LibMal 1553/179v, 1550/154v, 1553/179v; [schubkam [...] cum cuniculis alias z kruliky subductam CracArtific 1539/973].
W charakterystycznych połączeniach: kroliki podbity (4), podszyty.
3. zool. Regulus regulus (L.) (Rost.) mysikrólik, ptak z rodziny mysikrólików (Regulidae) lub Troglodytes troglodytes (L.), strzyżyk wole oczko z rodziny strzyżyków (Troglodytidae); oba należą do najmniejszych ptaków europejskich; regulus Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Cn; regalidus Murm, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; trochilus Murm, BartBydg, Mącz, Cn; senator, avicula BartBydg; rex avium Cn (7): Regulus. eyn kuniglin Krolyk. Regaliolus idem Trochilus idem Murm 88; Mymer1 25v; Regulus, regaliolus, trochilus, avicula, crolyk, strzezik BartBydg 130b; Trochilus. Máły ptaſzek. Alius regulus, Królik. Mącz 466b, 349d [2 r.]; Calep 905b.
Synonimy: 1. dworzanin, książę, urzędnik; 2. kunik, kunka; 3. strzeżyk.
Cf KROLEWIC, KROLEWSKI, PODKROLIK
AK