[zaloguj się]
[pdf]

KRUSZYĆ (21) vb impf

Fleksja
indicativus
praes
sg pl
1 kruszę
2 kruszysz kruszycie
3 kruszy kruszą
praet
sg pl
2 m m pers -ście kruszyli
3 m kruszył m pers kruszyli
imperativus
sg
3 niech kruszy

praes 1 sg kruszę (2). ◊ 2 sg kruszysz (1). ◊ 3 sg kruszy (6). ◊ 2 pl kruszycie (2). ◊ 3 pl kruszą (1). ◊ praet 3 sg m kruszył (2). ◊ 2 pl m pers -ście kruszyli (1). ◊ 3 pl m pers kruszyli (3). ◊ imp 3 sg niech kruszy (1). ◊ part praes act krusząc (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Rozdrabniać, drobić, łamać; comminuere, friare Calep, Cn; confringere, frangere Cn (19): Comminuo – Kruſzę, drobię. Calep 223a, 435b.

kruszyć co (5): Ma [wężowy trunk] moc otwieraiączą/ ſcieńcżaiączą, roſpuſzcżaiączą kamień w miechierzu kruſzy FalZioł I 154d, V 84v; RejKup q3v; GosłCast 42; CzechRozm 169.

W przen (3):
Zwrot: »kopije kruszyć« [w tym: o co (1), z kim (1)] = walczyć (3): gdyżeśćie wtych potrzebách kopie wáſze kruſzyli/ y nieprzyiaćiele Coronne fortunnie gromili. BiałKaz L2, L3v; CzahTr H.
Przen: Niszczyć, miażdżyć, uciskać [co] (9): SkarŻyw 136; Damći krąg świátá tego/ y lud w nim będący/ Niech ie trze wola twoiá/ kruſzy duch władnący. GrabowSet E4v; PAnie Boże/ ktory kruſzyſz woyny LatHar 621; [okrucieństwo tureckie] wſzyſtko przed ſobą nie tylko pożyra/ ále też nogámi depce/ kruſzy/ y wniwecż obraca. PowodPr 9; czemu vćiſkaćie lud moy/ y twarz vbogich kruſzyćie [et facies pauperum commolitis Vulg Is 3/15]? SkarKaz 351b [przekład tego samego tekstu] SkarKazSej 704a.

kruszyć czym (1): Twe przykazánie oczy nam zábáwia Wdźięczną rádośćią/ y ſzczyrą vſtáwia Pánie twą chwałę/ ktorey nienáruſzy Stárość/ co zębem ſtalnym wſzytko kruſzy. SzarzRyt A3v.

Fraza: »co mi serce kruszy« = co mnie boli, co mnie dręczy (1): A cóż rádźiſz/ Iendrzeiu? (wſzák mogę w twé vſzy Beśpiecznie wſzytko włożyć/ co mi ſerce kruſzy) KochFr 64.
Szereg: »walić i kruszyć« (1): To cokolwiek pocżnie/ końcży wſzytko mężnie/ Wſzelki vpor wáląc/ y kruſząc potężnie. GrabowSet T4v.
2. Przywodzić do skruchy, żalu [kogo, co] (2): Były ſłowá iego [Jezusa] iáko płomień/ dobre ku cnotom pobudzał: grżeſzne kruſzył SkarŻyw 462.
Zwrot: »serce swe kruszyć« (1): Oni ſłyſząc té ſłowá/ ſercá ſwé kruſzyli SiebRozmyśl K3v.

Synonimy: 1. drobić, druzgać, łamać, psuć, trzeć.

Formacje współrdzenne: kruszyć się, nakruszyć się, pokruszyć, skruszyć, skruszyć się, wykruszyć się; kruszeć; pokruszać, skruszać, wykruszać; krszyć, krszyć się.

Cf KRUSZĄCY, [KRUSZENIE], [KRUSZONY], KRUSZYKAMIEŃ

TG