[zaloguj się]
[pdf]

KRZEŚCIJANIN (1647) sb m

krześcijanin (822), chrześcijanin (822), chreścijanin (3); krześcijanin OpecŻyw (5), OpecŻywList, OpecŻywSandP (2), PatKaz III, Murm, BielŻyw, GlabGad, MiechGlab (11), WróbŻołt (23), RejPs (3), LibMal (6), LudWieś, SeklKat (12), KromRozm I (14), KromRozm II (28), KromRozm III (26), BielKom (2), GliczKsiąż (5), LubPs (2), GroicPorz (17), KrowObr (25), RejWiz (6), Leop (2), OrzList (5), UstPraw (13), BibRadz (2), OrzRozm (7), BielKron (288), GrzegRóżn (16),KochSat, Mącz (2), OrzQuin (8), Prot, RejAp (3), SarnUzn, LeovPrzep, GórnDworz (2), RejPos (30), RejPosWiecz2 (29), HistRzym (20), BielSat (3), HistLan, RejZwierc (4), BielSpr (16), WujJudConf (6), RejPosRozpr, RejPosWstaw, MycPrz (2), BudNT, PaprPan (12), MWilkHist (2), ArtKanc (16), KochWr (2), KochFrag, OrzJan (6), SarnStat (61), KlonKr, CzahTr (5), CzahTrPapr, PaxLiz; chrześcijanin LibLeg (35), RejKup (2), RejKupSekl (2), MurzNT (12), Diar, DiarDop, BiałKat (12), BiałKaz (5), KarnNap (11), ModrzBazBud, SkarJedn (64), StryjKron (24), NiemObr (3), ReszPrz (7), ReszHoz (3), ReszList (3), WerGośc (11), BielSen (6), GórnRozm (2), LatHar (57), KołakSzczęśl, SkarKaz (33), SkarKazSej (15), KlonWor (3); krześcijanin : chrześcijanin KuczbKat (1:65), WujJud (5:22), CzechRozm (18:7), ModrzBaz (5:7), CzechEp (6:1), WujNT (1:184), WysKaz (4:3), PowodPr (23:2); chrześcijanin : chreścijanin SeklWyzn (3:1), MurzHist (12:1), SkarŻyw (200:1).

e oraz a jasne.

Fleksja
sg pl du
N krześcijanin krześcijanie, krześcijani
G krześcijanina krześcijån, krześcijanów, krześcijanin(o)w
D krześcijaninowi krześcijanóm, krześcijanum
A krześcijanina krześcijany, krześcijån, krześcijanów krześcijaninu
I krześcijaninem krześcijany, krześcijanmi
L krześcijanach, krześcijani(e)ch, krześcijan(o)ch
V krześcijaninie krześcijanie, krześcijani

sg N krześcijanin (164). ◊ G krześcijanina (23). ◊ D krześcijaninowi (43). ◊ A krześcijanina (17). ◊ I krześcijaninem (103); -em (7), -(e)m (96). ◊ V krześcijaninie (54). ◊ pl N krześcijanie (281), krześcijani (79); -i OpecŻyw (3), PatKaz III, MiechGlab, WróbŻołt (7), LibMal, SeklKat (3), RejKup, MurzNT (5), GliczKsiąż, UstPraw, BibRadz, RejPos (4), HistRzym (2), RejZwierc (3), KlonWor; -e : -i LibLeg (5:2), KromRozm I (2:2), KromRozm II (12:1), KrowObr (5:1), RejWiz (2:2), BielKron (46:6), GrzegRóżn (1:1), RejPosWiecz2 (7:2), BiałKat (2:1), KuczbKat (20:6), KarnNap (2:3), SkarJedn (16:1), StryjKron (2:3), WujNT (39:13); ~ -e (9), -é (1) KochWr, -(e) (271). ◊ G krześcijån (126), krześcijanów (110), krześcijanin(o)w (1) GliczKsiąż; -ån BielKom, OrzRozm, RejAp (2), HistLan, BielSpr (5), CzechRozm (3), SkarJedn (10), WerGośc (2), BielSen, LatHar, SarnStat (3), SkarKaz (5), SkarKazSej (3); -ów OpecŻywList, Murm, MiechGlab (3), GlabGad, LibMal, SeklWyzn, SeklKat, MurzHist, MurzNT, KromRozm II (8), KromRozm III (6), GroicPorz, KrowObr (4), Leop, OrzList, Mącz, RejPos, BiałKat, WujJud (2), WujJudConf, ModrzBazBud, ReszList, PowodPr (6); -ån : -ów LibLeg (2:1), BielKron (43:23), RejPosWiecz2 (1:5), KarnNap (1:1), ModrzBaz (2:2), SkarŻyw (29:1), StryjKron (6:1), ReszPrz (1:1), ReszHoz (1:1), WujNT (2:28); ~ -ów (3), -(o)w (107); ~ -ån (118), -an (6), -(a)n (2); -an ReszHoz; -ån : -an BielSpr (3:2), SkarŻyw (26:3). ◊ D krześcijanóm (175), krześcijanum (1) MurzNT; ~ -óm (7), -om (2), -(o)m (166); -óm : -om OrzQuin (1:1), SarnStat (5:1). ◊ A krześcijany (193), krześcijån (17), krześcijanów (13); -ów MurzNT (4); -any : -ån : -anów LibLeg (3:1:–), KromRozm I (1:–:1), LubPs (1:–:1), BielKron (42:8:2), KuczbKat (15:–:1), WujJud (2:–:1), PaprPan (4:3:–), SkarŻyw (27:4:–), StryjKron (2:1:1), WujNT (17:–:2); ~ -ów (3), -ow (1) MurzNT (3:1), -(o)w (9). ◊ I krześcijany (186), krześcijanmi (7); -mi OrzRozm (3); -y : -mi GrzegRóżn (1:1), SkarJedn (7:1), SkarKaz (2:2). ◊ L krześcijanach (15), krześcijani(e)ch (5), krześcijan(o)ch (2); -ach BiałKat, WujJud, WujJudConf, CzechRozm (3), SkarJedn, SkarŻyw (3), LatHar, PowodPr, SkarKazSej; -(e)ch KromRozm II, KromRozm III; -(o)ch KromRozm I; -ach : -ech : -och BielKron (1:2:–), RejPosWiecz2 (1:1:1); ~ -ach (9), -åch (6); -ach BiałKat, WujJudConf, SkarJedn, LatHar, PowodPr, SkarKazSej; -åch BielKron, RejPosWiecz2, WujJud; -ach : -åch CzechRozm (1:2), SkarŻyw (2:1). ◊ V krześcijanie (22), krześcijani (9); -e BiałKaz (3), SkarJedn, CzechEp, WerGośc, LatHar, WysKaz (6); -i OpecŻywSandR, LibMal, SeklKat, RejKupSekl (2); -e : -i CzechRozm (2:1), ArtKanc (7:3). ◊ du A (cum nm) krześcijaninu (1) BielKron 459.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Człowiek ochrzczony, wyznawca religii głoszonej przez Chrystusa; także niekiedy człowiek należący do cywilizacji zachodnioeuropejskiej (w opozycji do „Turek” lub „muzułmanin”); Christianus Cn (1640): LibLeg 11/44v [6 r.], 45 [3 r.], 45v [3 r.], 46v [2 r.], 47 [2 r.] (33); OpecŻyw 16, 17v, 58, 64, 99v, 120v; Ale ij do dziſieyſſégo dnia krzeſcianow (ktorzy od niego [Chrystusa] wezwáni ſą) ij ijmię ij rodzáy trwá. OpecŻywList C2v; OpecŻywSandP ktv; PatKaz III 135v; BielŻyw 171; GlabGad A2v; Smiele wyznawaią ſie być Izmaelity iakoby z Izmaela poſli, krzeſciany zowącz (dzincis.) to ieſt, pogani albo (gaur) iakoby niewierne á bałwochwalce. MiechGlab 20, *7v, 13, 17, 19 [2 r.], 22 (11); A ieſzcże ſie rożmnożą wſtharoſci obfithey (koment) Rozmnożą ſie [Ps 91/15] czuſz ſprawiedliwi krzeſciani WróbŻołt ff5, O5, R8, S6v [2 r.], S7, S7v (22); RejPs 90, 223v, 226; Iacuba ze Lwowa ku falſchiwemu ſzwyadecztwv przecziwko ſcheraphedinovi Thurkovi namowamy ſwymy yeſt prziwyodl powyadayącz mv bicz mala neyſkodliwa rzecz ſzvyadecztwo vidacz za krzeſczyanynem przeczywko poganynovy. LibMal 1548/144, 1548/142v, 144, 1554/190; LudWieś B5v; Ale [grzesznicy] gdy ſię vznaią/ y prawdziwie żałvią/ y w licżbę chrzeſcijanow być przyięci żądaią/ á polepſzyć ſię chczą/ y polepſzą ſie/ maią być miedzy koſcioł zborv chrzeſcijańſkiego przyięci. SeklWyzn d2v; ieſli chczemy być chrzeſcijany/ mamy ſię chrzcić/ wimię oicza/ y Syna/ y ducha ſwietego. SeklWyzn d3, c2 [2 r.]; SeklKat Fv, G, G3 [2 r.], K4 [2 r.], Q3 (10); RejKup r7v; KromRozm I B2, B4v, Dv, E2v, K4 (9); gdybyſmy braciéi naſzyi [...] ſerdecznie pomoc chcieli/ iakoſmy wſzyścy ẃinni/ chcęmyli byc niefáłſzywęmi chrześćjany. MurzHist A3, B3, E3v, H2v, H3 [2 r.], H3v (11); Gamaliel [...] który chrześcjanum niekázáł nic czynic MurzNT 66, 18, 56 [2 r.], 73v [3 r.], 93v, 218v; KromRozm II av, dv, d2, f, gv (22); ſſczął ſye był ſpor myędzy krzeſciyany około ſwyętá wyelkonocnego KromRozm III P6v, A2, A4v, B5v [2 r.], B6, C3v (26); Diar 23; DiarDop 100; BielKom nlb 3; GliczKsiąż B7v, C3v, D8; LubPs Tv marg, V v; ZYd gdy by miał pokonáć Swiádectwem Krzeſciániná/ tho ma vczynić ze dwiemá Krzeſćiány/ y z iednym żydem. GroicPorz h2v, hv, h2 [3 r.], h2v [3 r.], h4 [3 r.], h4v (17); Abowiem w ſtárym y w pierwſzym kośćiele/ po Apoſtolech/ prawdziwi y wierni krześćijánie ćierpieli wielkie y okrutne przeſládowánie. KrowObr 101, 15, 15v, 18, 18v, 23 (17); RejWiz 164v [2 r.]; Leop 1.Petr 4/16, VVv; Grekowie/ Ormiánie/ Alexándrynowie/ ſą Krzeſćiány/ á wſzákże ich Kápłani żony máią OrzList e, a4, bv, cv, f2; UstPraw Ev, I4, I4v [9 r.]; Tám tedy przez wſzytek rok ſchadzáli ſię do Kośćiołá/ y vczyli lud wielki: A ták zwolenniki naprzod w Anthyochiiey nazywano Krześćiány. BibRadz Act 11/26, I 113d marg; OrzRozm B4v, D2v, H, L2v, M2v, M4; Neron ná ten cżás Krześćiány mordował rozmáitemi mękámi BielKron 142v; Gdy go Kápiſtran vpominał áby Krześćiáńſką wiárę przyiął/ rzekł: Wolałbych ſie dáć obieſić niż Krześćiáninem być BielKron 245v; przyiecháli od Ceſárzá poſłowie áby ſnim y z innemi iecháli do Ieruzálem ráthowáć Krześćian od pogáńſtwá. BielKron 301; Nawielmożnieyſzy/ Naiáśnieyſzy/ Miłośćiwy/ v Krześćijánow wybrány Ceſárzu Ferdynándzie. BielKron 331v; Było ná ten cżás tám w tey Máláce ludźi doſyć [...] ták Krześćijan/ Sárácenow/ Turkow/ Maurow/ Tátárow/ iáko Indow BielKron 448; Nálazłem tám dwu krzeſcijáninu w Kálekućie rodem z Medyolanu BielKron 459, 2v, 140v, 157, 161v, 264v [2 r.] (267); GrzegRóżn B2, Fv [2 r.], H, Iv, N2v, N4, O2v; Dobrym Krzeſcijaninem nie tego ia zowę/ Co umie diſputować/ i ma głatką mowę. Ale kto żywie według woley pana ſwego KochSat B; Mącz 126b; day Boże/ iedno ábym dobrym Szláchćicem y Krześćijáninem był. OrzQuin H; bo naprzód tákowy człowiek ná Króleſtwo wybrány/ ma być brátem Zydóm/ to ieſt Krześćijánóm/ którzy ná Zydowſkié mieyſce wſtąpili OrzQuin T2, H, O2v marg, Z3v; Prot C3v; SarnUzn C2v; LeovPrzep F4v; RejAp 23v, 96v; GórnDworz Q3v, Q7v; HistRzym 30, 47v, 48, 51 [2 r.], 51v (19); Coż my rzecżemy niedoſzli Krześćiáni/ ktorzy ſie tylko przezwiſkiem á máło ſkutkiem możemy zwáć Krześćiány RejPos 29; Abowiem ten ſie właſnie ma zwać Krześćiáninem/ ktory mocnie ſtoi przy Kriſtuſie á przy náukach iego. RejPos 29v, 23, 24 marg, 29 [2 r.], 57v, 68 (26); Iáko niewierni krześćiánie mieſzkáią zwirzchownie w Pánu Kryſtuſie. RejPosWiecz2 92 marg, 91v [3 r.], 92 [9 r.], 92v [5 r.], 94 [2 r.], 94v [3 r.], 95 [6 r.]; BielSat G2v [2 r.], G3; BiałKat c3v, 148v [2 r.], 246 [2 r.], 265v, 273v [2 r.], 361; HistLan F2v; ktorzy iuż przez Krzeſt sſtáli śie Chrześćijány KuczbKat 155; Więc ty Chrześćijáninie/ gdy śie ták Pánu Bogu modlic maſz/ tedy pámiętay/ iż iáko ſyn do Páná Bogá Oycá twego przychodźiſz KuczbKat 379, kt, 30, 35 [2 r.], 65, 70 (65); O toć záwżdy Turcy Bogá proſzą/ áby miedzy Krześćijány nigdy zgody nie było BielSpr 60, 52v, 55, 56v, 57v [2 r.], 58 (16); Bo ſámá wiárá ieſt gdźie miłośći y vcżynkow dobrych niemáſz/ iáko w Dyablech y we złych Chrześćiánach bywa. WujJud 103v, A7v, 49, 52, 57, 58 (24); gánimy wſzyſtki niedbáłe álbo przykryte y obłudne Krześćiány/ ktorzy mową tylko odzywáią ſie do ſłowá Bożego. WujJudConf 112, 24v [2 r.], 61v, 119, 140v; RejPosRozpr c2v; RejPosWstaw [414]v; MycPrz I C3v; BiałKaz A4, Bv, E2v, G, G4; izali y tego nie bacżyſz iáko wiele ieſt fałſzywych krześćijan co iuż rzkomo z Papieſtwá wyſzli/ y niektore grube błędy iego porzućili/ á ſubtylnych ſie zás inſzych/ z omamienia Cżartowſkiego ięli? CzechRozm 223, 67v [3 r.], 68 [2 r.], 73 [2 r.], 81v, 112 (18); PaprPan Bv, B2, B3, V3, Aa2 (10); Muſzą tedy Chrześćiánie cżuć w ſercách ſwych wielką poćiechę kiedy ſłyſzą/ że w imię Troyce S. ſą pokrzcżeni KarnNap Bv, B3, B4, Cv, D3v, E3v (10); Są źiemie wktorych przed tem Chrześćijánie mieſzkáli: ktore teraz narody zamorſkie/ á ieſzcże ſproſne trzymáią. ModrzBaz 105v, 46, 48v [3 r.], 67v, 88v, 112v, 114, 118, 140v; A przeto o tem twoiem Piſániu ták rozumiem/ żebym rad áby ná wſzytki wſzech Chrześćian ięzyki było przełożone ModrzBazBud ¶6; By nie Rzymſki kośćioł/ iużby chrześćiánie dawno z heretycżawſzy ſpogánieli SkarJedn 151, A2 [2 r.], A2v [2 r.], 12, 38, 42 (49); ACżkolwiek Heretykowie Chrzeſt S. máią/ y byli niegdy Chrześćiánie: wſzákże iſz od wiáry S. odſtąpili/ miedzy niewierne pocżytáni ſą. SkarŻyw 152, A4 [2 r.], 3 [2 r.], 4, 16, 20 (184); Pomoż Bog pánie Rubenie/ Cnotliwy Krześćiáninie. MWilkHist C2v, A2v; á vczyniwſzy wielki pogrom y porażkę w Polakach ná dziale káżdemu Litwinowi doſtáło ſię po dwudzieſtu Chrześćian StryjKron 305, 65, 145, 150, 210, 260 (22); Mniema X. K. iż mu ſię godźi/ y powinien ieſt/ przeto iż ieſt Krześćiáninem/ heretyki nie tylko lżyć ále też y przeſládowáć y mordowáć CzechEp 15, *4, 76, 163 marg, 210, 380; NiemObr 75, 101, 124; ReszPrz 37, 43, 44, 47, 54, 74, 96 marg; ReszHoz 127, 128, 140; Ták ſię iuż dálece to náſze cżáſy od onych pierwſzych cżáſow pobożnych chrześćiiánow odſtrzeliły ReszList 149, 150, 174; WerGośc 210, 211 [4 r.], 212, 265, 266, 269; BielSen 5, 7, 10, 15, 16 [2 r]; ArtKanc A3, D9, D10v, D13v, E15 (16); GórnRozm D, D3; wſzyſtki woyny/ którékolwiek ieſcze z przodku krześciánié z pogány wiedli/ z niſkąd niepochodźiły/ ieno z różnośći wiáry KochWr 22, 25; KochFrag 43; kiedy kto weyźrzy w naród turecki náydźie że ſie tám nie wſzyſcy zrodźili/ ále téż/ á pewnie po więtſzéy częśći/ Krześćiány poturczoné OrzJan 34, 36, 70, 96, 108, 115; LatHar +3v, +8, [+12]v [2 r.], 1, 2 marg (40); KołakSzczęśl C; Imię mi ieſt Chrześćijánin/ á Kátholik przezwiſko. Ono mię miánuie/ á to mię pokázuie. WujNT 444; Chriſtianus po Láćinie/ po Polſku Chrześćijánin/ (iáko Chriſtophorus, Krzyſztoph/ ábo Chrzyſtoph) od Páná Chriſtuſá ieſt názwány: á zárázem y od krzyżá ktorym ſię żegna/ y od krztu ktorym ſię sſtawa Krześćijáninem/ y od krzyżmá ktorym ieſt pomázan; od ktorego y ſam Pan Chriſtus był názwány. WujNT 445, przedm 9, s. 21, 22 [2 r.] (150); WysKaz 30; Zydowie zániechawſzy ſtárégo zwyczáiu/ y zárzućiwſzy znáki/ przez któré od Krześćian byli poznawáni/ vbiór Krześćiánóm we wſzyſtkim podobny wźięli SarnStat 262, 244, 245, 246 [3 r.], 247 [2 r.], 250 [8 r.] (56); KlonKr wstęp A; Złe krześćiány nie Pogáńſtwo ále BOg przez nie woiuie/ y zá ſwoy lud do tego ma. PowodPr 12 marg, 13 marg, 14 [2 r.], 16 [2 r.], 22, 26 [2 r.] (21); My Kátholicy w Polſzcze od śiedmi ſet lat do Chryſtuſáſmy przyſtáli y Chrześćijánmi zoſtáliſmy SkarKaz 550a, 5b [2 r.], 8b, 41a, b, 155a (28); CzahTr ktv, E3, E3v, G2, G4; SkarKazSej 671a [2 r.], 672b, 679a marg, b, 680a (15); PaxLiz Ev; KlonWor ded **3v, 69.

W przeciwstawieniach: »chrześcijanin ... poganin (15), żyd (14), Turek (10), chrystyjanin (3), luter(anin) (3), ewanjelik (2), kacerz, marcyjonista« [w tym: poganin i żyd (3), Turek i żyd (2), poganin, żyd, Turek (1)] (49): LibLeg 10/152v, 11/45v; SeklKat Ov; RejKup x3v; Mnimałem iżebym z krzeſćiyáninem mowił áno z Luteranem. KromRozm I B2; MurzNT 11; Auguſtyná ſwyętego náuká y piſánye podźiś dźyeń w wyelkyey cenye yeſt nie tylko v práwych krzeſciyánow/ ále y v kácerzow KromRozm II qv, 1, 14, n; KrowObr 111v; OrzRozm M4v; powiádáiąc być Mátyaſzá wielkim ſkaſcą kroleſtwá Węgierſkiego/ ktory [...] s Turkiem nie walcy [!] iedno s Krześćijány. BielKron 395, 248v, 256, 311; GrzegRóżn B2v; y wolę ábyśćie mię od téy ſtáréy Ewányeliéy/ Krześćijáninem zwáli/ á niżli od onéy nowéy/ Ewányelikiem. OrzQuin B3v, L, T2v; RejPos 74 marg, 317v; BiałKat 163v, 298v; RejZwierc 55, 93v marg, 147v, Bbb2; WujJud 10; Rożność miedzy Chriſtiáninem á Chrześćiáninem CzechRozm **4, 13v marg, 112v; Stároſtá imienim j zwierzchu pogánin/ ále ſercem chrześćiánin SkarŻyw 274; á drudzy ktorzy ſię zá Márcyonem puśćili: iuſz nie Chrześćiánie ále Márcyoniſte názwáni ſą. SkarŻyw 394, 277, 298, 394; WujNT 31, 56, 589 marg, 666; PowodPr 51; SkarKaz 277b. Cf Szeregi.

W charakterystycznych połączeniach: cnotliwy krześcijanin (3), cny (3), dobry (38), fałszywy (11), niefałszywy, nie(do)wierny (5), obłudny (3), pobożny (a. nabożny) (16), prawdziwy (9), sprawiedliwy (2), wierny (63), zły (21); krześcijaninem być (91), (u)czynić (8), mianować (się) (4), stać się (10), zostać (14), zwać (25).

Wyrażenia: »Antychrystow krześcijanin« [w polemikach religijnych o katolikach] (1): Ale mowię iż wiárá prawdziwych chriſtyan: á nie oná zmyſlona Antychriſtowych krześćian ktorzy ſie nie od Chriſtuſá tákimi ſtawáią/ ále od krztu y krzyżmá ktorym w dziecińſtwie cżárowáni bywáią. CzechRozm 13v.

»krześcijanin grecki, nabożeństwa greckiego, greckiej religijej« (1:1:1): támże ieſzcże przy nich ſą Krześcijánie Greccy [...] w Syryey BielKron 455v; SkarJedn 386; StryjKron 100.

»miły (a. najmilszy) krześcijanin« [w zwrocie retorycznym; w tym: w sg 12 r. w pl 9 r.] [szyk 13:8] (21): Mili krzeſcziany prziſchedlem thu abich wam powyedzial o panv bogv. LibMal 1554/189v; SeklKat R4; RejKup Sekl a2, a3; KrowObr 236; SkarŻyw 26; WerGośc 214; LatHar +2, +3v, 1, 10, 74, 247, 321, 576; Słuchayćieſz tedy rzeczy wielkiey moi mili krześćiánie. WysKaz 14, 1, 27, 32, 39, 40.

»nowy, nowonawrocony krześcijanin« [szyk 12:1] (12:1): WróbŻołt Z6; BielKron 299v, 356v; RejAp 82; WujJud 144; SkarJedn 219, 397; Wielkie rzecży w tych miłych nowo náwroconych Chrześćiánách/ żywa wiárá miłośćią Chryſtuſową goráiąca cżyniłá. SkarŻyw 63, 355, 519; Káthechumenom/ to ieſt nowym Chrześćijánom/ ktorzy ácz iuż w Chriſtuſá wierzą/ ále ieſzcze nie ſą okrzczeni/ nie zwierza ſię Pan Ieſus WujNT 310, 487; SarnStat 987 marg.

»krześcijanin ormiańskiej wiary« (1): Mángo Can będąc Krześćijáninem Ormiáńſkiey wiáry/ wezwał Rad ſwoich do ſiebie áby ná ty Artykuły rádzili Ormiáńſkie. BielKron 439.

»(naj)pierwszy krześcijanie« [szyk 9:2] (11): KromRozm I M2; MurzNT 56; KrowObr 89v; BielKron 269v; BiałKaz G2; SkarJedn 12; Napierwſzy Chrześćianie byli iáko dziś w klaſztorách zakonnicy SkarŻyw 535, 463; Wiemy co zá nabożeńſtwo w pierwſzych Chrześćijánách kwitnęło/ y do iákiey wzgárdy rzecży świátá tego/ á nákoniec y zdrowia ſwego przychodźili LatHar 253; WujNT 408, 412 marg.

»prawy, prawowierny krześcijanin« [szyk 27:4] (22:9): KromRozm I F2, L2, Pv; anie ieſt prawem Chrześcjaninem abo pana Chriſtuſowem miłoſnikiem/ ktory prawdy iego niechce vſty wyznawáć MurzHist G2v; KromRozm II c3v, m, q; GliczKsiąż Dv, L4v; BielKron 214v, 344; RejPos 150v; BiałKat 333v; á pierwſze złe żyćie odmieniáiąc w przećiwny nowy Chrzesćiáńſki żywot/ ábyś iuż potym żył iáko práwy Chrześćiánin KarnNap Dv; SkarŻyw 394; Ty práwowierny Chrześćijáninie naprzod obiáwieniu Boſkiemu ſię nie dziwuy. LatHar 284, +2, 56, 81, 119, 331, 380; WujNT 256, 444 [2 r.], 595, 652, 830 [2 r.], Yyyyy; SkarKaz 6b.

»krześcijanin ruski, Rusak, z narodu ruskiego« = prawosławny [szyk 3:1] (2:1:1): SkarJedn [A*2], 383 [2 r.]; [Tatarzy] Baſkaki álbo Otomany ſwoie nád Ruſſakámi w támtych kráinach miaſzkáiącymi chowáli/ iákoby Stároſtow/ ktorzy od nich záwżdy dań wybieráli/ y według ſwego zdánia Ruſſakom Chrześćiánom iáko poddánym roſkázowáli StryjKron 416.

»rzymskiego (a. łacińskiego) kościoła, rzymski krześcijanin« [szyk 3:1] (3:1): BielKron 222; iż nie ták przed tym wierzono o duchu świętym/ iáko teraz Rzymſcy krześćiánie dzierżą. CzechRozm 14; A w Moſkwie ták rzecż ieſt brzydka Rzymſkiego Kośćiołá Chrześćiánin/ iſz go zá pogániná pocżytáią SkarJedn 350, 254.

»stary (a. starszy) chrześcijanin« = prawowierny chrześcijanin [szyk 7:1] (8): KromRozm II m; Odſzcżepieńcy y Heretykowie/ ſtáre Chrześćiány burzą/ bráćią w iednośći wádzą SkarJedn 398; vżywánie przenaświętſzego Sákrámentu v ſtárych Chrześćian/ cżęſte było SkarŻyw 36, 394; WujNT przedm 8, s. 60; SkarKaz 241a, 454a.

»zachodny [= związany z Rzymem] chrześcijanin« (3): Grekom roſkázuię [...] żeby zá Rzymſką Stolicę y Pańſtwo/ zachodnych Chrześćian modlili ſię vſtáwicżnie SkarJedn 403, 220, 258.

»zakonu nowego chrześcijanin« (2): Bądzże práwym ſynem/ zakonu nowego chrześćiáninie SkarŻyw 2, 3.

»zgromadzenie krześcijanow« (2): Koſćyoł álbo zgromádzenye krzeſćiyánow. Murm 125; MurzNT 88v.

Szeregi: »ciało duchowne Pana Chrystusowe to jest (wszyscy) chrześcijanie« (2): KuczbKat 215; A Iurisditia lepák/ śćiąga ſie ná duchowne Ciáło Páná Chriſtuſowe/ to ieſt ná wſzyſtkie Chrześćiány. WujJud 152.

»krześcijanin i chrystyjanin« (1): A toć ieſt odpowiedź moiá/ ná to żydowſkie zágadánie y to o Krześćiánach y Chriſtiánach rozumienie. CzechRozm 113v. [Ponadto w przeciwstawieniach 3 r.].

»chrześcijanin abo ewanjelik« (1): Coniuratio, zbuntowánie przećiw iemu ſámemu y przymierze z śmierćią y z piekłem/ ktore tám BGO [!] przez Proroká/ nie Chrześćiánom ábo Ewángelikom/ ále ſzálbierzom przycżyta. PowodPr 42. [Ponadto w przeciwstawieniach 2 r.].

»gaur to jest krześcijanin« (1): [Skanderbeg] iákoby ſie brał ná oycżyznę/ á z Gáury to ieſt z Krześćiány miáł porozumienie BielKron 242v.

»goim to jest krześcijanie« (1): Máią też ſwe modlitwy ktorymi przeklináią Goim to ieſt Krześćijány BielKron 465.

»chrześcijanin, (abo, ani, i) katolik« [szyk 6:3] (9): Pretoż [!] ći ſą Schiſmátjkowie/ ktorzy tjło [!] iednę wiárę ſpolną ze wſzytkimi Kátoliki Chrześćiánj máią: ále iednej głowy y iednośći od Chryſtuſa roſkazaney w poſłuſzeńſtwie nie máią SkarJedn 158, 169; SkarŻyw 152; WujNT 379, 444 [2 r.], 830, 876; SkarKaz 276a.

»ludzie Boży, krześcijanie« (1): Aſcellinus [...] był poſłan od Papieżá [...] do Chámá wielkiego Ceſárzá Tátárſkiego áby przyiął krzeſt świety/ á ludzi Bożych Krześćián nie dał więcey mordować BielKron 361v.

»chrześcijanin i owca Chrystusowa« (1): poſłuſzeńſtwo w rzeczách duchownych powinien ieſt káżdy przełożonym duchownym; kto iedno ma duſzę/ á ieſt Chrześćijáninem/ y owcą Chriſtuſową WujNT 783.

»(ani, i, nie tylko, tak) krześcijanin jak(o) (i) (ale (i), ani, i, a, a także i, nie tylko) poganin« [szyk 7:6] (13): MurzHist V3; Origenes [...] tákyey powagi y zacnoſci był po wſſem krzeſciyáńſtwye/ iż ſye wyelcy á mądrzy ludźye/ nye tylko krzeſciyánye/ ále y pogáni zdáleká knyemu gárnęli KromRozm II q; KrowObr 53; BielKron 253v, 322v; GrzegRóżn E2v; Mącz 178d; MycPrz I C4; LatHar ++8v; WujNT 479; Niemniey ſzkodliwe ſą zbytki/ w iedzy/ pićiu/ y roſkoſznym vżywániu: Bo nietylko v krześćiánow/ ále v pogánow nic dobrego nigdy nie ſpráwiły. PowodPr 70, 35; KlonWor 76. [Ponadto w przeciwstawieniach 12 r.].

»krześcijanin i (bogobojny a. wierny, a. prawy) sługa Boży (a. Pana Jezusa, a. Pana mojego)« (4): KrowObr 23; ktorzy [rzezańcy] iſz byli cnemi Chrześćiány/ y wiernemi ſługámi Páná náſzego Iezuſa SkarŻyw 435, 187; WerGośc 261.

»krześcijanie i (ani, a) Turcy« [szyk 2:2] (4): RejWiz Dd3v; O tym Deſpoćie piſze Márinus Scżodreńſki/ iż był áni Turek áni Krześćiánin BielKron 245v, 261; CzahTr D3. [Ponadto w przeciwstawieniach 9 r.].

»chrześcijanie a w Panu Chrystusie bracia i siostry« (1): Wiecie dobrze moj mili Chrzeſciani/ a w Panie Chrjſtuſſie bracia y Sioſtrj RejKupSekl a2.

»krześcijanin a wierny naśladowca Pana Krystusowy« (1): Gdyż my ktorzy ſie krześćiány być ozywamy/ á wiernymi náſládowcy Páná Kryſthuſowymi RejPos 88.

»krześcijanin i (ale, a, ani, albo) Żyd« [szyk 10:9] (19): LibMal 1554/190; weyrzy w piſmo ſwięte/ Ktore ieſt od krześćián/ y od żydow wzyęte BielKom B4v; KrowObr 111v marg, Ss4v; UstPraw I4v [2 r.]; bo tám Krześćijan áni Zydow nie puſzcżáią. BielKron 457v, 457, 457v; HistRzym 96; BudNT Ff8v; CzechRozm 98; ModrzBaz 46; WujNT 474, 530; SarnStat 250 [2 r.], 265, 690. [Ponadto w przeciwstawieniach 11 r.].

2. Czciciel prawdziwego Boga (1): Izali tzłowiek niemoże być krześćijáninem/ choćia też niema pewnego mieſſkánia? Ieſliby ták było/ tedyć Pan Kryſtus przodkiem niebył krześćijaninem/ ktory niemiał ſwego właſnego mieſſkánia? KrowObr 23.
*** Bez wystarczającego kontekstu (wyraz cytowany, omawiany) (6): gdźie ſię tylko ná dźiećinny krzeſt oglądáią/ y ná to názwiſko Krześćiáánin [!] CzechEp 340; WujNT przedm 8, 22, s. 445 marg, 736, Yyyyy.

Cf CHRYSTYJANIN, NOWOKRZEŚCIJANIN

JB