[zaloguj się]
[pdf]

KURZYĆ SIĘ (47) vb impf

sie (42), się (5).

Fleksja
inf kurzyć się
indicativus
praes
sg pl
1 kurzę się
3 kurzy się kurzą się
praet
sg pl
3 m kurzył się m pers kurzyli się
f kurzyła się m an
n subst kurzyły się
fut
sg pl
3 m kurzyć się będzie m pers
n subst kurzyć się będą, będą się kurzyć
conditionalis
pl
3 subst by się kurzyły
impersonalis
kurzy się
imp niech się kurzy
con by się kurzyło

inf kurzyć się (3). ◊ praes 1 sg kurzę się (3). ◊ 3 sg kurzy się (10). ◊ 3 pl kurzą się (5). ◊ praet 3 sg m kurzył się (3). f kurzyła się (4). ◊ 3 pl m pers kurzyli się (1). subst kurzyły się (1). ◊ fut 3 sg m kurzyć się będzie (2). ◊ 3 pl subst kurzyć się będą (2) RejZwierc, CzechEp, będą się kurzyć (1) LubPs. ◊ con 3 pl subst by się kurzyły (1). ◊ impers kurzy się (4). ◊ con by się kurzyło (5). ◊ imp niech się kurzy (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI ‒ XVIII w.

1. Ulatywać, unosić się w górę w postaci kłębów (24):
a. O dymie; fumare Calep, Cn; ascendere Vulg (13): włożże they przypráwy kęs ná ogień/ á przykryy dźiuráwą pokrywką/ w kthorąbyś mógł cewkę wpráwić/ iżbyć ſye przez nię kurzyć mogło/ tylko ná ząb bolący. SienLek 76; RejAp 124, 124v; Dym ſie zá nim kurzy/ á ieſzcże tuż przed ocżymá iego ſmáży ſie máyęthnoſtká á oſiádłość iego. (marg) Ludzie zwoiowáni iáko záłoſni. (‒) RejZwierc 186v; Calep 440b.

kurzyć się z czego (2): kurzył ſie ſniey [z góry Synai] dym [wyſtępował dym z niéy WujBib]/ nieinácżey iáko z piecá Leop Ex 19/18; SienLek 71v.

W przen (1):

kurzyć się z czego (1): Dym ſye kurzył z noſá iego [Boga wzruszonego gniewem]/ oczy páłáły Zywym ogniem/ á z oblicza węgle ſtrzéláły. KochPs 23.

Przen: Ulatywać z dymem (o zmarnotrawionych, przehulanych dobrach materialnych) [Vapulat peculium, aliter Poloni dicunt: Kurzy się Cn s.v. Utracam majętność] (5):
Przysłowie (1): Poczcżiwie Zycż blizniego ſtrzecz Nicżem niefraſowacż. To nieſmaċino [!] Ale buyacz Lako [lege: jako] tako nabyć Niech ſię Kurzi poky ſtawą Zaż nam wieky przebyċ. RejKup ee7v.
Frazy: »niech się kurzy« (2): Ni zacz tam vſtawy Panſkie Niech ſię kurzi/ wſſak Popowſke RejKup bb6, ee7v.

»kiloby (a. aby) się kurzyło« (3): RejAp 124v; iuż dzyeń odedniá nic nie myſli iedno áby ſie záwżdy kurzyło/ á hucżáło w domu iego/ á pſtrzyło ſie y ná głowie y ná śćiánach iego. RejPos 162; RejZwierc 63v.

b. O pyle, kurzu (4): BielSat N3; Kurzy ſię pył końſkimi wzruſzony kopyty StryjKron 702; BielSjem 39.

kurzyć się z czego (1): Siárki [...] włożyć do tego iednę cżęść iáko y węgla/ ſtłucż to ſpołu dobrze/ ieſli ſie kurzy s ſtępy álbo z Możdżerzá/ zákrápiáć wodą po troſze BielSpr 73.

c. O oparach i mgle; vaporare Mącz, Calep, Cn; caligare Mącz, Cn; exhalare, expirare, fumare Cn (4): Vaporo, Kurzę ſie/ kurzáwę z ſiebie dawam. Mącz 475c; Calep 1102a.

kurzyć się z czego (2): Caligare dicuntur omnes, Gdy ſie kurzy z rzek/ á gdy yákoby mgła nád wodámi leży. Mącz 31d; Oczko 10v.

d.O produktach wydzielania wewnętrznego (3):
Zwrot: »kurzy się w głowę« [szyk zmienny] (2): gdy ſie iego [wina] ciepło niema około cżego zabywać w żołądku, tedy proſto ſie kurzy w głowę, á tak zaraża mozg GlabGad H2, L3.
W przen (1):
Fraza: »[komu] się ze łba kurzy« = ktoś jest pijany (1): Iuż więc chłopá oſzyway w nátkánym káwtanie/ Choć mu ſie ze łbá kurzy/ by o ſwiętym Ianie. RejWiz 192.
2. Wydawać kłęby lekkiej substancji (18):
a. Dymu (11): A wſſyſtká gorá Synái kurzyłá ſie [fumabat]/ przeto yż był Pan zſtąpił na nie w ogniu Leop Ex 19/18; RejZwierc 261; KochPs 74.

kurzyć się czym (3): LubPs ee5v; RejAp 77v; [Pan raczył się] ná gorze Oreb okázáć/ ták iż zyemiá drżáłá/ gorá ſie ſrogim dymem kurzyłá/ gromy/ łyſkáwice [...] ſtráſzyły RejPos 141.

Szereg: »kurzyć się abo dymić« (1): dotkni gor/ á kurzyć ſię ábo dymić będą [tange montes et fumigabunt Vulg Ps 143/5] CzechEp 162.
Przen: metonimicznie: Płonąć (4): Kiedy ſie wálą zamki á miáſtá ſie kurzą/ Nieprzyiaciele wſzytko po ſwey myſli burzą. RejZwierc 245v, 246, 249v.

W porównaniu: gdy ſie ziemiá kurzy iáko Sodomá/ pádáią ſie mocne miáſtá y zamki RejZwierc 255v.

b. Oparów wilgotnych; anhelare Mącz (7): March1 A4; Dano karmią áby iedli: Cżłowiek iże śię kurzyłá/ Mnimał by gorąca byłá. BierEz S3; Mącz 10a.
Szereg: »śmierdzieć i (a) kurzyć się« [szyk 1 : 1] (2): śmierdźi y kurzy ſye śiárką wodá biała Oczko 4v, 21.
W przen (1): Boć mi dawał łáćinę áż mi ſie łeb kurzył/ Ná ty foſzki co mi był Epikurus zburzył. RejWiz 68.
Przen: Warzyć, gotować się (1): A niewieſz pod pokrywką co ſie w gárncu kurzy RejWiz 141.
3. Owiewać się dymem ofiarnym (2):

kurzyć się czym (1): Antykryſtowi Dymu niedoſtawáło/ ktorym ſię teſz Zydowie y Pogáni kurzyli KrowObr 91.

W połączeniu szeregowym (1): O wieleſz dziś tákich [...]/ ktorzy położyli nádzieie [...] w veżynkach ſwych/ iż ſie kłániáią/ iż ſie kropią/ iż ſie kurzą/ á ſerce dáleko gdzieś od Bogá. RejPos 152.

4. Pokrywać się nalotem kopcia [czym] (1): iákoby ſie piece nie pſowáły/ y dymem ſie gmáchy nie kurzyły GostGosp 56.
5. Wydzielać zapach (1):
Przysłowie: tá przywárá ná nędznyin narodzye ludzkim mocno przywrzáłá/ á záwżdy tym tá ſkorupká kurzyć ſie á śmierdzieć nie przeſtánie. RejPos 102.
6. Kłębić się, burzyć się; tu przen: walczyć (1): IVż wiedz że ći Burzyńſcy ták ſie cżyſcie burzą/ Y ſzpetnie ſie s pogány więc w potrzebie kurzą. PaprPan Bb3.

Synonimy: 1.a. dymić się; d. dymić się; 2. dymić się; 3. kadzić się; 4. śmierdzieć; 5. bić się, walczyć.

Formacje współrdzenne cf KURZYĆ.

Cf KURZĄCY SIĘ

AK