Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: LUBSZCZYKOWY

Następne hasło: 2. LUBY »

1. LUBY (56) ai

Fleksja

sg
m	N	luby, lub	f	N	lubå	n	N	lubé
	G	lubégo		G			G	lubégo
	A	luby, lubégo		A	lubą		A	lub(e)
	I			I			I	lubym
	V			V	lubå		V

pl
N	m pers	lubi
N	subst	lub(e)
G		lubych
D		lubym
A	subst	lubé
I	f	lubémi
V	subst	lubé

sg m N luby (6), lub (1) HistRzym; ~ (praed) luby (3), lub (1); ~ (attrib) luby (1). ◊ G lubégo (5); -égo (3), -(e)go (2). ◊ A luby (5), lubégo (1). ◊ f N lubå (8); -å (6), -(a) (2); ~ (praed) -å (4), -(a) (1); ~ (attrib) -å (2), -(a) (1). ◊ A lubą (2). ◊ V lubå (1). ◊ n N lubé (4); -é (2), -(e) (2). [lubo (praed) cf LUBO]. ◊ G lubégo (3). ◊ A lub(e) (3). ◊ I lubym (1). ◊ pl N m pers lubi (2). subst lub(e) (2). ◊ G lubych (4). ◊ D lubym (1). ◊ A subst lubé (5); -é (2), -(e) (3). ◊ I f lubémi (1). ◊ V subst lubé (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI ‒ XVIII w.

Znaczenia

1. Wywolujący przyjemne wrażenie, dający uczucie zadowolenia, miły, wdzięczny (51)
- Przen: Czuly, wrażliwy (1)
- a. Miły Bogu, zgodny z wolą Bożą (11)
2. Będący przedmiotem naszych uczuć, kochany (5)

1. Wywolujący przyjemne wrażenie, dający uczucie zadowolenia, miły, wdzięczny; suavis Mącz; acceptus, distinctus, dulcis, gratus, mellitus, periucundus, plausibilis, probabilis, secundus, venustus Cn (51): Przyiedzyeli pánic luby/ Złoḿ klaſztorne pánno ſluby BielKom nlb 6; lepiey ieſt ſwemu zdrowiu porádzić/ á wzyąć przymierze na cżás długi álbo wiecżną przyiaźń [...] á domoſtwo ſwoie/ żonę y dzyatki przez ten cżás ośirociáłe/ lubym widzeniem dáley opátrzyć/ niżli walek tákich s ſwoią ſzkodą náſládowáć. BielKron 58; Suavis et hoc suave, Lágodny/ miły/ wdźięczny/ słodki/ luby Mącz 424d; dáry/ ktore kto miłey ſwey dáie/ nie thák lubą miłość cżynią/ bo [...] cżłowiek może thák rozumieć/ że go dla nich ſámych fáłſzywą miłoſcią miłuią GórnDworz Cc2, Mm2; A Boże day/ áby náſzi (Chrześćiáńſcy) Pánowie ták potrzebne rády opátrowáli/ iáko (więc) lube prziymuią ModrzBazBud ¶6; KochOdpr C4; Ten máć niepłodną/ y ziętą troſkámi/ Lubémi ćieſzy zá czáſem dźiatkámi. KochPs 173; Ná iéy [Timas] mogile wſzytki rowiennice rázem Swé lubé włoſy oſtrym vſtrzygły żelázem. KochFr 55; KochPieś 9 [2 r.]; CIebie ia luba Irene wſpomionę/ Ilekroć zgodnoćięgłą ſtronę/ Pálcy ſwymi náwiedzę RybGęśli Cv; Miey mię ná wodzy: niech márnośći lube W ſmák mi nie idą RybGęśli D3v, Dv; ZbylPrzyg B4.

W połączeniu szeregowym (1): piękność/ ieſt twarz przyiemna/ luba/ weſoła GórnDworz L15v.

W przeciwstawieniach: »luby ... przykry, wzgardzony (2)« (3): wſſytko tzudné/ grubé/ ij wſſytko tzo ieſt lubégo/ przykro ieſt OpecŻyw 187v; lubą rzecż ku ſerczu przykładamy iako iemu właſną [...] á zaſię wzgardzoną od ſiebie y od pierſi odgarniamy. GlabGad D6; GórnDworz L15v.

Wyrażenia: »co lubego« (1): wnet v Gréków będźie wdźięczny goniec/ Którzy ná to czekáią/ żeby co ſłyſzeli Lubégo/ gdyż ſie domá rádźiby widzieli. GórnTroas 44.

»dźwięk luby« = melicus sonor Cn (1): A wten czás/ o Bogini/ złotéy lutniéy moiéy Doday dźwięku lubégo/ y tákiéy wdźięcznośći/ Coby ią śpiéwáć mogłá podług iéy godnosći. KochPropKKoch 4.

»każdemu luby« (5): GlabGad N2; iákoż s przyrodzenia káżdemu z nas omyłká właſna ieſt luba GórnDworz Q5, O2v; A gdyż ono dziećię iuż dorosło/ było bárzo pięknę [!]/ wymowne/ mądre/ y káżdemu bárzo lube. HistRzym 133v, 134.

»luby pokoj« (6): KochPs 93; Nie płużą v mnie miecże/ Gdy nie bácżna dłoń w luby pokoy śiecże. RybGęśli C2; KlonKr F2; Snadź lepiéy nie znáć żadnéy [dziewki]/ á to rádá moiá/ Chceſzli zá lat ſwych záżyć lubégo pokoiá. GosłCast 46, 29; ZbylPrzyg A4.

»luba rozkosz« (1): Tu luba roſkoſz/ y zbytek wyrzutny/ Pod niémi nędzá prędka/ y żal ſmutny. KochFrag 14.

»luba rzecz« [szyk 2:2] (4): GlabGad D6; KromRozm I D4v; gdy Dworzánin vżywáć w ten ſpoſob będzie thych rzeczy lubych [zdrowych fortyli]/ káżdego czáſu/ y ná káżdym mieſcu/ doidzie onego kreſu/ onego końcżá/ ku ktoremu był myſl ſwą obroćił GórnDworz Ee7v; Rozum to przyrodzony chwalić muśi/ gdy [...] kto [...] pokaże iż ſobą władnie/ á chęć go do rzeczy lubych nie zwyćięży. SkarKaz 120b.

»lube słowa« (1): GórnDworz M8 cf »lube a pełne ognia«.

»luby świat« (1): Zyi długo zacna Páni/ á ſzczęśliwe látá Niechayći długo ſłużą/ y lubego świátá Niechayći Prządki życżą/ żywotá ludzkiego ZbylPrzyg ktv.

»twarz luba« (1): GórnDworz L15v cf W polączeniu szeregowym.

»luby wiek« (1): á to co cżłowiek dobrego miał/ ábo widział ná ſwiecie/ wſzytko zginie/ chybá pámięć tylko zoſtánie/ á iákoby obraz onego lubego wieku/ gdy cżłowiek był młody GórnDworz H5v.

Szereqi: »miły a luby« (1): O iáko to było miłe á lube pocáłowánie/ y pokoiu danie bráćiey przez ták długi cżás niezgodnych. SkarJedn 293.

»lube a pełne ognia« (1): rozważáiąc ſobie z onego liſtu lube/ á pełne/ ogniá ſłowá/ naprzod zyął ią żal GórnDworz M8.

»luby i też przyjazny« (1): á bywa taki cżłowiek w mowie prawdziwy pouolny dobrze dowcipny y pamiętny, káżdemu luby y też przijazny. GlabGad N2.

Przen: Czuly, wrażliwy (1):

Wyrażenie: »lube miejsce« (1): iż gdzye kogo prawdá ſwięta iáko zły podkład w lube mieyſce doćiśnie/ iuż ſie káżdy o to pilnie ſtára/ iákoby y rádámi ſwemi/ y káżdemi pilnoſciámi ſwemi zácierał á zátłacżał ią RejPos 323.

a. Miły Bogu, zgodny z wolą Bożą (11): BierEz 23v; day mi prawdę y mocznoſć/ y mowę prawą dobrze brżmiączą w vſta moie/ iżby były lube ſlowa moie przed oblicżnoſicą [!] twą TarDuch D7.

luby komu (8): Dáy mi motz ijżbych [...] duchem twy^m dobry^m/ ku wſſytkim rzecżám moijm/ a twé náſwiętſſe wolij lubym był dowiedzion OpecŻyw 108v, 1v, 2, 2v; TarDuch E2v; WróbŻołt V8; A gdyż pan vbacży że ie^go rycerz zwyćięſtwo ták odzierżawa/ tedy iemu da żonę Káſztelankę/ to ieſt łáſkę ſwą/ która będzie ſtrzegłá zamku ſercá iego/ áby nádewſzythko mogł być lub pánu Bogu HistRzym 117; DAł wam [Rusakom i Podolanom] Bog przez mię przykład s pogáńſkie^go wieká Káżdego złych y dobrych ſpráw zacnych cżłowieká. [...] Widząc w was cnot niemáło lubych bárzo ſobie/ A wſzákoż ią powiádam wolą iego tobie. PaprPan Cc3.

W charakterystycznych połączeniach: luby (Panu)Bogu (4); dobrze luby.

Szereg: »miły i luby« (1): Krolowie wielkiego moczarżtwa ſtali ſie mili y lubi/ [...] A na okraſę do mu boże^go dzielili łupy. WróbŻołt 67/13.

2. Będący przedmiotem naszych uczuć, kochany; dilectus BartBydg; acceptus, delectabilis, favorabilis, gratus Cn (5): Dilectus, myly, lyvby BartBydg 42b; móy ſynu weźmi płácz/ [...] á oycu donieś mé pocáłowánie/ Z tym wſzytkim co po śmierći onégo zoſtáło/ [...] Tę tylko ſzátkę zoſtaw wrzkomo ku ochłodźie [...] Tknął ſie iéy ten co luby GórnTroas 55; O lubé brzegi/ gdy was z oczu zbędźiem/ Iákiéy my nędzné myśli w ten czás będźiem? GórnTroas 68; Tyś z lubégo łoná Oycá mégo mię wywiódł: zkąd nie ogárnioná Cześć twa pánie ná wieki GosłCast 20; PLąſze dworynkowa Lobzenicá Ze záś ma ná ſwym łonie lubego dźiedźicá. RybWit B3v.

Cf [LUBNY], NIELUBY

KCh