![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
| « Poprzednie hasło: NABOŻYĆ SIĘ | Następne hasło: NABRAĆ SIĘ » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
NABRAĆ (234) vb pf
Oba a jasne; w formach fut i imp e oraz o jasne.
| inf | nabrać |
|---|
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | nabråł(e)m | m pers | |
| 2 | m | -ś nabråł | m pers | -ście nabrali |
| 3 | m | nabråł | m pers | nabrali |
| f | nabrała | m an | ||
| n | subst | nabrały | ||
| plusq | ||
|---|---|---|
| pl | ||
| 3 | m pers | byli nabrali |
| imperativus | ||
|---|---|---|
| sg | pl | |
| 2 | nabierz | nabierzcie |
| conditionalis | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 2 | m | byś nabråł | m pers | |
| 3 | m | by nabråł | m pers | by nabrali |
| impersonalis | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| praet | nabråno, nabrało się | |||||
| con | by się nabrało | |||||
| participia | ||||||
| part praet act | nabråwszy | |||||
inf nabrać (11). ◊ fut 1 sg nabiorę (1) RejZwierc, nabierzę (1) BudBib. ◊ 2 sg nabierzesz (4). ◊ 3 sg nabierze (8). ◊ 1 pl nabierz(e)m (2). ◊ 3 pl nabiorą (4) BibRadz, RejZwierc, BudBib, SkarKaz, nabierzą (4) GlabGad (2), Mącz, SkarJedn. ◊ praet 1 sg m nabråł(e)m (1). ◊ 2 sg m -ś nabråł (1). ◊ 3 sg m nabråł (36). f nabrała (6). ◊2 pl m pers -ście nabrali (2). ◊ 3 pl m pers nabrali (41). subst nabrały (2). ◊ plusq 3 pl m pers byli nabrali (2). ◊ imp 2 sg nabierz (17). ◊ 2 pl nabierzcie (7). ◊ con 2 sg m byś nabråł (1). ◊ 3 sg m by nabråł (4). ◊ 3 pl m pers by nabrali (1). ◊ impers praet nabråno (1), nabrało się (1). ◊ con by się nabrało (1). ◊ part praet act nabråwszy (75).
Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI i XVIII w.
- 1. Wziąć do jednorazowego użytku pewną (przeważnie dużą) ilość czego; o płynach: naczerpać
(65)
- a. Zwrot: »nabrać w małżeństwo« (1)
- 2. Wziąć ze sobą w drogę wiele (z subiektywnym podkreśleniem wielości)
(63)
- a. Zaopatrzyć się w wiele rzeczy
(48)
- α. Załadować (13)
- b. Wziąć wielu jako współtowarzyszy drogi (15)
- a. Zaopatrzyć się w wiele rzeczy
(48)
- 3. Zdobyć przemocą wele (przeważnie jako łup wojenny) (72)
- 4. Otrzymać wiele (z subiektywnym podkreśleniem wielości) (6)
- 5. Zakupić (2)
- 6. Napełnić
(8)
- a. O zabiegach leczniczych (3)
- 7. Wchłonąć w siebie, napełnić się (14)
- 8. Zebrać wiele podnosząc z ziemi (z subiektywnym podkreśleniem wielości) (4)
nabrać u kogo (1): Tym [o młodzi szłacheckiej] wolno w Mieśćiech nábráć v Kupcá rżeczy/ á nie zápłáćić/ gwałt vczynić/ pánnę wźiąć GórnRozm L3.
nabrać co [= naczynie, w które się nabiera] (3): Korcżak wody z morzá nabierz BierEz D4v; Y ſzłá/ y nábráłá wody fláſzę/ á nápoiłá dźiećię. BibRadz Gen 21/19, Gen 24/16.
nabrać w co (10): A gdy záśię wzgorę chćiáłá/ Co mogłá w garść ich [małpa orzechów] nábráłá BierEz Q3v; á potym nabrawſzy oney wody ciepło w ſikawkę w puſzcżaiże tham FalZioł I 29c; LibMal 1547/135v; Zefir/ nálazł w iednym kámieniu wydrożonym throchę wodi/ [...] á nábrawſzy iey w przyłbicę ſwoię [et implens galeam suam] przinioſl przed Alexandrá. HistAl H4; GliczKsiąż Iv; BibRadz Gen 43/11, 2,Mach 4/41; weźmi káżdy ſwoy kadzidlnik [...] ty Chore y twoiá radá wſzytká/ nabrawſzy w nie ognia [hausto cras igne Vulg Num 16/7] włoſzcieſz kadzidłá BielKron 41, 157; RejPos [340].
nabrać do czego [= w jakim celu] (1): Y nábrał Abráhám drew (do) cáłopalenia y nákładł ná Izáháká ſyná ſwego BudBib Gen 22/6.
nabrać dla czego [= w jakim celu] (1): Paweł pożwala nabrać przipraph dlia od miený RejKup p6v.
nabrać skąd (10): FalZioł IV 32b; LibMal 1547/135v; Wnet ći trzey śrzodkiem woyſká Filiſtyńſkiego ſſli/ y nábráli wody z cyſtherny Betlehemſkiey Leop 1.Par 11/18, Ex 9/10, Deut 1/25; BibRadz Iudic 14/9, Ez 10/2; BielKron 299; Mojżeſz/ záwołał ná Aaroná: wezmi rychło kádzielnicę/ á idz prętko nábierz ogniá z ołtarzá SkarŻyw 492, 492.
nabrać czym (1): Panie mily/ anij ty máſs cżymby wody nabrál/ a też ſtudnia ieſt glęboká OpecŻyw 49v.
»nabrać sobie« (4): I rzekł Pan do Moizeſſá: Nábierz ſobie [sume tibi] rzeczy wonnych/ [...] y udźiáłaſz rzecz wonną Leop Ex 30/34, Ex 30/23; BielKron 33v; Ty lepak nábierz ſobie pſzenice/ y ięcżmieniá/ y bobu/ [...] á poſtaw ie w nacżyniu iákiem / y nácżyniſz ſobie z nich chleba BudBib Ez 4/9.
nabrać dla kogo (1): On nábrawſzy ſkárbow dla vbogich ile rozumiał [...] táiemnie morzem z onemi trzemá mężmi świętemi wodą wyiáchał SkarŻyw 571.
nabrać od kogo (3): BielKron 87v, 452v; Od ktorych [Paweł od poganów] nábrawſzy żywnośći przyiechał do Rzymu. BibRadz Act 28 arg.
nabrać komu, czemu [= dla kogo, czego] (2): Nábierz świeżego śiáná dobytkom/ ná ktorycheśćie przyiácháli SkarŻyw 212. Cf »nabrać sobie«.
nabrać ku czemu (3): wody ſłotkiey która thám byłá na wyſpie nábráli ku piciu. BielKron 451v, 442, 451v.
nabrać na co [= w jakim celu] (1): A na bierz zlota na ſtrawe Bo tam mas miecz dlugą ſprawe. RejKup Hv.
W przeciwstawieniu: »opuścić ... nabrać« (1): Amázyaſz po zwycięſtwie opuśćił Bogá prawdziwego/ á báłwánow nábrał od Amálechitow/ y kochał ſie w nich BielKron 87v.
W charakterystycznych połączeniach: nabrać listow, mąki, naczynia, oręża, pieniędzy, pokarmu, przypraw, skarbow, spiże, strawy, towarow, wody (ku piciu) (3), złota (3), żywności (3).
»nabrać do rąk« (1): Nábierzćie ſtráwy do rąk wáſzych [Tollite in manu vestra] na drogę/ á idzćie ná ſpodkánie im BudBib Ios 9/11.
»nabrać sobie« (1): [Bóg rozkazał Noemu] A ty nábieſz ſobie [cape tibi] wſzego pokármu ktory iadáią/ y położyſz v ſiebie BudBib Gen 6/21.
»nabrać z sobą« [szyk zmienny] (12): gdiż [...] nie przijaciele do krainy w ciągnęli, ci ktorzy ſz [!] przednimi vciecz mogli, vciekli nabrawſzy z ſobą klinotow BielŻyw 15, 17; RejKup v8v; Noe máiąc iuż ſześć ſet lat/ według roſkazánia á obiáwienia Páńſkiego/ nábrawſzy s ſobą żywnośći y wſzytkich potrzeb/ [...] wſiadł w okręt BielKron 4v; A áby tym beſpiecżnieyſzy byli od wężow/ nábrał s ſobą Bocianow/ kthorzy s przyrodzenia ſą wężom nieprzyiacielmi BielKron 28, 12v, 30, 441v; A wy też pánowie podźćie Oręża s ſobą nábierzćie. MWilkHist B4v; SkarŻyw 187, 440; KmitaSpit C6v.
»nabrać wiele, wielkość [czego]« [szyk zmienny] (3:1): RejKup v4v, v7v; Potym Alonſus náwroćił ſie do Hiſzpániey nábrawſzy wielkość Pereł rozmáitego rodzáiu/ takież Kámienia/ y wiele inych rzecży. BielKron 444; Z wielką cżćią go Papieſz y Rzymiánie przyięli/ y wyieſzdżáiąc/ nábrał [!] liſtow Papieſkich wiele SkarŻyw 518.
»siła z sobą nabrać« (1): Kłade ktemo wſſytky ſprawy Com czinił [...] Paczorky Suche/ Piatky albo Wtorky [...] A yeſli by tego mało Syłaċ ſię ſſobą uabrało [lege: nabrało] Ony Kaplicze koſtowne [...] RejKup aa8.
nabrać do czego (5): nálazł też tám wodę bárzo dobrą y ſlotką ku piciu/ ktorey do okrętow nábráli. BielKron 441, 440v, 446v, 451y, 452v.
nabrać na co (7): nabrawſzy na zwyerzęta pożywienẏa idzćye do zyemye Chánáan HistJóz D4v; Dał tedy nábudowáć okrętow doſtátek/ [...] ná ktore ſpiże y ludzi nábrał z Niemiec BielKron 191v, 13, 247, 424; BudBib Ios 9/4; SkarŻyw 286.
W charakterystycznych połączeniach: nabrać do okrętow (5), na konie (2), na okręty, na osła(-y) (2), na zwierzęta.
nabrać gdzie (1): Ian Páleologus Krol Grecki/ nábrawſzy w Cárogrodzie Biſkupow y vcżonych Grekow/ ziáchał ſię z Biſkupem Rzymſkim Ewgeniuſem Cżwartym SkarJedn 328.
nabrać skąd (1): [Turcy] ze wſzemi mocámi ciągnęli do Oſtromiá wodą y źiemią/ nábrawſzy z Budziniá ludzi y ſtrzelby BielKron 315.
W przeciwstawieniu: »puścić ... nabrać« (1): [Aleksander] do domu wolno puśćił ſtáre ſtrapione Rycerze/ á ná ich mieyſce inych młodſzych nábrał BielKron 126v.
W charakterystycznych połączeniach: nabrać biskupow, dziewek, hultajow, kapłanow, (złych) ludzi (2), mężow (2), przyjacieli (2), rycerzow, sług, służebnikow, towarzystwa, wojsk, żeglarzow.
»nabrać z sobą« (6): Nábráłá też [Dydo] wiele towárzyſtwá y ſłużebnikow s ſobą/ puśćiłá ſie wodą s Tyru do Afryki. BielKron 75v, 54, 75v; BudBib 3.Reg 11/18; RejPos 251; WujNT Act 17/5.
nabrać od kogo (3): w ten cżás iednych pierśćieni piętnaśćie Spądow nábráli od Rzymian pobitych Poeni. BielSpr 44; Tám nábráli wiele korzyśći rozmáitey żydowie od ſwych nieprzyiacioł y wroćili ſie z weſelem do Ieruzálem BielKron [842], 237v.
nabrać u kogo (1): [Bog kazał] ludowi ſwemu nápożycżáć ábo racżey nábráć v Egipcyanow (áby mieli od nich nagrodę iákąkolwiek zá robotę ſwoię) ſrebrá/ złotá/ nacżynia drogiego SkarŻyw 480.
nabrać z kogo, z czego (2): Zołdan Egipſki gdy był Rodys náiechał/ iedney miedzy ze złotem nábrał z tego ſłupá ná dziewięć ſet wielbłądow BielKron 269v; RejZwierc 116v.
nabrać gdzie (16): Leop 1.Reg 30/16; Zwyciężyli tedy Zydowie Amálechity/ [...] tám wielką korzyść otrzymáli ſrebrá/ złotá/ ſzat/ klenotow/ y zbroie nábráli. BielKron 31v, 55, 57, 57v, 178v, 257 (12); poſiędę tákie kroleſtwá/ w ktorych tyle trzy kroć tákich ſkárbow znaydę y nabiorę. RejZwierc 495; StryjKron 135, 762.
nabrać skąd (2): Y poſlal Krol Hiráin w onych okręćiech ſługi ſwoie [...] Ci gdy przypłynęli do ziemie Offir/ nábrawſſy ſtąd złotá czterzy ſthá y dwádzieśćiá cętnarow [sumptum inde aurum quadringentorum talentorum]/ przewieźli do krolá Sálomoná. Leop 3.Reg 9/28; BibRadz 4. Reg 7/8.
»nabrać korzyści« = ferre spolia Vulg [szyk zmienny] (11): Leop 2.Par 14/13; Tegoż roku Tátárowie wtárgnęli do Podola [...] wiele korzyśći nábráli. BielKron 401v, [842], 110, 192, 246, 250 (10).
»nabrać łupow, łupu« = capere spolia Vulg [szyk zmienny] (9:1): kxiążęta Ruſkie z ſwimi woyſki [...] nabrawſzi łupu [spolia referebant] zaſię ſie do ſwey ziemie wrocili. MiechGlab 51; Leop 1.Reg 30/16, 2.Par 14/13; BibRadz 1.Mach 11/51; BielKron 55; RejZwierc 116v; Ruſacy [...] odbiwſzy wielkie połony y łupow rozmáitych wobozie Pieciniſkim nábrawſzy/ sławne zwyćięſtwo [...] otrzymáli StryjKron 135, 375, 406, 502.
»nabrać mnostwo« (1): Burząc też y owcżárnie nábráli bydłá mnoſtwo beż licżby/ y Wielbłądow: y wroćili ſie do Ieruſálem Leop 2.Par 14/15.
»nabrać niemało« (1): [Olbrycht] wyieżdżał do Sáſkiey źiemie máiąc z ſobą więźniow doſyć/ nábrawſzy theż okupu niemáło od drugich miaſt BielKron 237v.
»nabrać okwitość« (1): nábrawſzy okwitość rozmáitych łupow/ dobytku y więźniow [...] do Litwy ſię wroćił. StryjKron 406.
»nabrać plonow (a. połonow)« = capere praedam Vulg [szyk zmienny] (6): Leop 1.Reg 30/16; Połowcy przyſzli bez wieśći pod Kijow/ máło go nie wźięli/ gdzie nábráli bárzo wiele plonow y ludzi BielKron 350, 325, 349v; KochProp 12; StryjKron 762.
»sobie nabrać« (1): [parobek] klyucza stharego kthori od komori goſpodarſkyey ſzyą przitraffyal oney [Sabinie] yeſth naziczil mowyacz [...] othworzs a pyenyedzi ylyecz ych potrzeba będzie ſobye nabierzs LibMal 1551/163.
»nabrać wiele« [szyk zmienny] (20): Leop 2.Par 14/13; BibRadz 1.Mach 11/51; Potym do Cylikás przyciągnął Achilles/ á tám wiele ſkárbow nábrał/ zábiwſzy krolá ich Ecyoná BielKron 57, 57v, [842], 178v, 192, 246v (15); A ták práwie ná głowę wſzytki był pogromił. Y nábrał wiele ſkárbow ſrebrá tákże złotá PaprPan Hh3; StryjKron 502, 762.
nabrać od kogo (2): Więcżſze pocżty nas będą/ niz náſzych brodacżow/ Kiedy ze wśi nábierzem/ niewiaſt od oracżow. BielSat L4 [idem] BielSjem 27.
nabrać gdzie (3): Soliman Ceſarz Turecki mieśiącá Wrześniá obległ wiedeń [...] potym náprzodku Páździerniká odſtąpili nábrawſzy ludu w Rakuśiech BielKron [206]v, 319v, 371.
»gwałtem nabrać« (1): názbieráliſcie łotroſtwá tułáiącego ſie po ſwiecie miedzy ſię/ ktorym żon żadny dobry niechciał dáć/ áżeſcie ich gwałtem nábráli. BielKron 101v.
»siła nabrać« (1): Ták gdy iuż więźniow śiłá/ y roznych nábráli/ Iedne do Kriu/ drugie ná Metop záſłáli. KmitaSpit C5v.
»wielkość nabrać« (1): wiele ludzi pomordowáły/ ná wſi y w mieśćiech dziewecżek wielkość młodych nábráły/ kthore ku rycerſkim rzecżam ćwicżyły [o Amazonkach] BielKron 319v.
»więźniów nabrać« [szyk zmienny] (11): A gdyż złotá ani ſrebrá Litwá niemiáłá ná poſag/ miáſto tego więźnie wſzytki co ich w Polſzce nábráli/ wypuśćiłi. BielKron 371, 147v, 246v, 418, 422v; gdy nieprzyiaćiel wtárgnie w zięmię więźniow nábierze/ Zbierze Hetman álbo iáki Rycerſki pan pocżet/ odbije więźnie ony RejZwierc 94v; StryjKron 502, 517; KochJez B2; KmitaSpit B2v, C5v.
nabrać od kogo (2): MurzHist L4; Brátá iednego ná kazánie pánienkom klaſztornym poſłał/ on ſłuſzbę Bożą odpráwiwſzy/ od pánienek chuſtek dárownjch nábrał. SkarŻyw 251.
nabrać czego skąd (1): Y poydą precz/ nábrawſzy ſłoykow y bániek/ y zioł z Apteki. MWilkHist C4.
nabrać do czego czego (1): Podnieś iedno miech wzgorę/ tedy wnet do niego/ Nábierzeſz pełno wſzędy powietrza wolnego. RejWiz 149.
nabrać co [= to co się napełnia] (3): Ingduvies, Obżárſtwo/ też podgárdłek álbo Gárdło u ptaków gdy ye nábierzą/ yáko gołębie gdy gołębięta kármić chcą. Mącz 170b; Strum N2. Cf nabrać co czego.
nabrać co czego (1): Tedy Kuſid nabrawſzy iednę ſunicę ziemie, drugą wody z Dunaia, trzecią trawy, do ſwych poiachał MiechGlab 59.
»nabrać wody« (3): Strum O2; A kácerſtwo deſzcżowi gwałtownemu podobne ieſt z ktorego prętko vlice y rynſztoki wody ná bierzą y [...] pędem wielkim rowy y doły cżynią: wſzákże wnet vſtáią SkarJedn 24; okręt gdy w ſię ták wiele wody nábierze/ że iey wylewáć niedoſtátcżą/ wnet zátonąć muśi. WerGośc 228.
nabrać w co (1): śiłá młodych głowek/ Nábrawſzy w młody rozum niepotrzebnych ſłowek/ Teraz tym teraz owym myſl ſobie zákręći. RejWiz 7.
W porównaniu (1): [heretycy] tego czego iáko páiący iádu nábráli/ nierozumieią/ iáko wſzytko krzeſćiáńſtwo rozumie. OrzList e4v.
W przeciwstawieniach: »otrząsnąć, wyżenąć ... nabrać« (2): dobra zwykłoſc precż to wyżenie Czo zła nabrała. BielŻyw 143; ći ktorzy [...] ludźiom w duchownych potrzebách ſłużą/ [...] máią ſię ná wzor Páná ſwego iáko nawięcey mogą kryć y odwodźić/ áby proch ktorego miedzy ludźmi nábiorą/ otrząſnąć mogłi. SkarKaz 609a.
Formacje współrdzenne cf BRAĆ.
LW