Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NALEŻNOŚĆ

Następne hasło: [NALEŻYSTY] »

NALEŻNY (14) ai

a oraz e jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).

[sup należni(e)jszy.]

Fleksja

sg
m	G	należnégo	n	G
	D	należn(e)mu		D
	A	należn(e)go, należny, należniejszy		A
	I			I	należnym, należn(e)m

pl
G		należnych
A	subst	należn(e)

sg m G należnégo (5); -égo (4), -(e)go (1). ◊ D należn(e)mu (1). ◊ A należn(e)go (1), należny (1), [należniejszy]. ◊ n I należnym (1) SarnStat, należn(e)m (1) GórnRozm. ◊ pl A subst należn(e) (3). ◊ G należnych (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia

1. Odpowiedni, właściwy (9)
2. praw. Podlegający (3)
3. Wchodzący w skład, należący (10)
4. Korzystny, potrzebny (1)

1. Odpowiedni, właściwy (9): ZapWar 1545 nr 2646; [Herkules] gdy był ſtrácone Woły nálazł/ zbudował ná tym mieyſcu gdzye Rzym/ ołtarz bogu należnemu Arkádyuſowi. BielKron 99; A ieſliżeby áppellácia nie byłá vczynioná/ ma bydź z tákim káżdym Burmiſtrzem odeſłano/ dla exequuciiéy/ do Stároſty należnégo SarnStat 271, 872; [A thę drogę y poſthępek rozumieymy być [...] prziſtoynieyſſy/ y wam pożytecznieyſſy/ y koſcielnemu zachowániu należnieyſſy ZebrzydOdpow Ff2v].

W charakterystycznych połączeniach: należny bog, starosta, sędzia, urząd.

Wyrażenie: »należne prawo« (5): Nie dawnych czáſow/ był ieden drugiemu Szlachćic winien kilká tyśięcy złotych/ o ktore pożywáno go do iego należnego práwá/ y iuſz ták dáleko było záſzło że mu ad banniendum pozew dano. GórnRozm F2v, G3; SarnStat 612, 876, 1226.

2. praw. Podlegający (3):

należny do czego (2): pozwy wssistki thak do poviathu varschewskiego iako do Sochaczewskiego należne yus od thego czassu skutecznie miedzi sobą vmorzyli ZapWar 1550 nr 2676, 1549 nr 2662.

należny czemu (1): Takich też zasię ktoryby ſwietſki duchownego kv praw ſwietſkiemv ziemſkiemv oty articuli ſądv duchownemv naliezne prziicziągnąl, takiez tez zasię ma przopaſcz a zakaząn bych ComCrac 21v.

3. Wchodzący w skład, należący [do czego] (10): wiele vczeſtników do iednéy ſpráwy należnych: tedy nie z żadną zgrają do ſprawy ſwoiey przyſtąpić [...] mają [...] tylko z Prokuratorem a ze dwiema przyiacioły. SarnStat 870.

4. Korzystny, potrzebny [komu] (1): bacząc też przy tym y przed oczymá máiąc chwalebny á oboiemu narodowi bárzo należny związek y ſpółeczność [...] zawżdy tak [...] jako przodkowie naſzy o tym myślili [...] y pany ſwe [...] vpominali. SarnStat 1018.

Synonimy: 1. przyzwoity, własny, właściwy; 2. podlegający, podległy; 4. korzystny, potrzebny.

Cf [NALEŻYSTY], NALEŻYTY, [NIENALEŻNY]