[zaloguj się]
[pdf]

MACIERZY (45) ai

a oraz e jasne.

Fleksja
sg
fNmacierzå
Gmacierzéj
Amacierzą
Imacierzą

sg f N macierzå (17); -å (7), -(a) (10). ◊ G macierzéj (15); -éj (1), -(e)j (14). ◊ A macierzą (10). ◊ I macierzą (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.: macierzaduszka.

Przymiotnik od „mać”:
1. Od nie zaświadczonego u nas znacz. ‘narząd rodny u kobiet’; pomocny do leczenia macicy (44):
Zestawienia bot.: »macierza duszka« = Thymus Serpyllum L. (Rost); macierzanka piaskowa, roślina lecznicza z rodziny wargowych (Labiatae); serpyllum (serpullum, serpyllus) Mymer2, Mącz, Calep, Cn; matris animula Cn (43): Niewiaſti gdi cierpią niemoc przyrodzoną maią tobie wniey [wrotyczy] vmywać nogi przywarzywſzy iey z macierzą duſzką/ barzo ieſth pomoczna na to. FalZioł I 148d; Wino w ktorim Rozmarin, albo Macierza duſzka będzie warzona. FalZioł V 37, +4d, I 138v żp, 138c [2 r.], d [7 r.], II 7d (19); Mymer2 18; Mącz [388]c; A ogoliwſzy mu głowę przykłádáć ná nię ſmáżoną máćierząduſzkę/ wárzoną w ocćie z oliwą SienLek 61; Máćierzey duſzki tártey day ieden łot w ocćie wypić temu co sliniogorz ma. SienLek 81v, 50v, 51, 53, 54, 55v (18); Calep [973]a.

~ W charakterystycznych połączeniach: macierza duszka pita, smażona, tarta, (u)warzona (7); macierzą duszkę jeść, pić (2), przykładać, stłuc, (u)warzyć (5).

Wyrażenie: »wodka macierzej duszki« [szyk 2:1] (3): MAcierzey duſzki wodka ieſt zagrzewaiąca y wyſuſzaiącza FalZioł II 8a, +5c, II 14b.
Szereg: »macierza duszka albo macierzanka« (1): Maćierza duſzká/ álbo máćierząnká/ Serpillum. SienLek 224v. ~

»macierza duszka rzymska« = Thymus vulgaris L. (Rost); macierzanka zwyczajna, tymianek pospolity, tymianek właściwy, roślina lecznicza z rodziny wargowych (Labiatae) (1): Naprzod wezmi ſerpillum romanum: to ieſt macierzey duſzki rzymſkiey/ ſtłucż z winem a przyłoż na rane FalZioł V 115v.

2. Od znacz. ‘matka’ lub ‘narząd rodny u samic ssaków’ (1): A wſzákże ná Kámień ieſt lekárſtwo oſobliwe: Doſtáć kotnego záiącá á dźieći s niego wyproć/ s ktorych wyiąwſzy trzewá/ nápełnić ie máćierzą krwią/ á włożywſzy ie w gárniec nowy/ ſpálić ná miáłki popioł SienLek 105.

Synonimy: 1. zest. »macierza duszka«: macierzanka; »macierza duszka rzymska«: dzięcielina, dzięcielnica, tym.

Cf [MACIERZYNY], MACIERZYŃSKI, MACIERZYSTY, MATCZYN, MATECZNY, [MATSKI]

ZZa