[zaloguj się]
[pdf]

MIEDZIANY (210) ai

miedziany (208), miedzany (2); miedziany : miedzany Calep (6:2).

e oraz a jasne (w tym w a 9 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg
mNmiedziany fNmiedzianå, miedzian(a) nNmiedzian(e)
Gmiedzianego G Gmiedzian(e)go
Amiedziany, miedzian(e)go Amiedzianą Amiedzian(e)
Imiedzianym, miedzian(e)m Imiedzianą I
Lmiedzianym Lmiedzian(e)j Lmiedzianym
pl
N subst miedziané
G miedzianych
D miedzianym
A subst miedziané
I m miedzianymi
f miedzian(e)mi, miedzianymi
n miedzianymi
L miedzianych

sg m N miedziany (50). ◊ G miedzianego (5); -ego (2), -(e)go (3). ◊ A miedziany (18), miedzian(e)go (15). ◊ I miedzianym (3) KrowObr, RejZwierc, BudBib, miedzian(e)m (1) BibRadz. ◊ L miedzianym (3). ◊ f N miedzianå (10), miedzian(a) (2). ◊ A miedzianą (7). ◊ I miedzianą (5). ◊ L miedzian(e)j (2). ◊ n N miedzian(e) (12). ◊ G miedzian(e)go (2). ◊ A miedzian(e) (8). ◊ L miedzianym (1). ◊ pl N subst miedziané (9); -é (1), -(e) (8). ◊ G miedzianych (17). ◊ D miedzianym (1). ◊ A subst miedziané (26); -é (1), -(e) (25). ◊ I m miedzianymi (1). f miedzian(e)mi (2), miedzianymi (2) SienLek. n miedzianymi (2). ◊ L miedzianych (6).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI–XVIII w.

Przymiotnik od „miedź”; aereus Murm, Mącz, Calep; aeneus BartBydg, Mącz, Calep; aenus Mącz, Calep; chalceus Mącz; aeratus, cupreus, cuprinus Cn (210): Murm 125; Mącz 4c, 5a, 6b, 50c; AEreus ‒ Miedzanij. Calep 36b, 33b, 47a.
a. Zrobiony, powstały z miedzi (189): ZapWar 1524 nr 2315; Murm 142 [2 r.]; Mymer1 29; BartBydg 38, 80; gdy proch Tucijey bywa porzucon na roztopioną miedz albo gdy będzie zmieſzana zblachami miedzianemi FalZioł IV 48d, V 100, 112v; BielŻyw 123, 159; MiechGlab 45; WróbŻołt 106/16; LibMal 1549/149v, 150, 1553/179v; HistAl Av, G8v, M3v; MurzNT Mar 7/4; LubPs V6v,Y5; Nácżynił theż iglic miedziánych pięćdzieſiąth/ ktorymibyſie ſpináło przykryćie Leop Ex 36/13, Ex 26/11, 30/18, 3.Reg 7/15, 4.Reg 16/14, 15 (20); RejZwierz 117v; WyprKr 117 [2 r.], 117v [2 r.]; Z ktorych poſpráwował Podſtáwki do Drzwi Przybytku zgromádzenia/ y Ołtarz miedźiány z Roſztem iego Miedźiánem BibRadz Ex 38/30, Ex 35/16, 2.Reg 8/10, I 213c marg, Iob 6/12, Ier 52/17 [2 r.] (12); Tegoż roku w Krákowie Kollegiaći łamiąc mur w Kollegium ſkarb náleźli w konwi miedzyáney BielKron 419, 9v [2 r.], 33v [4 r.], 38, 54v, 77 (20); Murus aheneus, Miedziány mur/ to yeſt/ mocny gruntowny Mącz 4c; AEramentum, Paneẃ/ álbo yákie naczinie miedźiáne. Mącz 5a; Palea aeris, Miedźiána ſzumá/ piáná.Mącz 273b, 4b, 57a, 60d, 65a, c (16); Názbieray rożey [...] á náſuſz onych kłobuczkow w ćieniu/ á kiedy potrzebá náwarz ich w wodźie dżdżowey w gárncu miedźiánym SienLek 64; á gdyżby ſye mnożyło [dziwe mięso]/ troſkámi [= opiłkami] miedźiánymi y z innemi lékárſtwy poſypuy SienLek 148, 64, 65, 65v, 68v, 69v, 158; LeovPrzep I3v; WujJud 47; Tedy żądałem prawdy o cżwartem zwierzu/ [...] ktorego zęby były żelázne/ á páznogćie iego miedziane BudBib Dan 7/19, Ex 38/3, 8 [2 r.], 10, 11, Lev 6/28 (12); Gdźie naprzod to bácżyć trzebá/ iż iáko przez Rzymſkie páńſtwo/ ktore goleni żelázne znácżyły/ vpádło páńſtwo Greckie/ ktore było brzuchem y biodrámi miedźiánymi CzechRozm 168v, 168v; KochPs 45; ZawJeft 17; Calep 118b, 210a, 275a, 278b, 523a; KochFrag 28; LatHar 245; WujNT Mar 7/4; Ale ſłyſzę miedźiánych bębnow głoſy wſtáią SapEpit B3.

W połączeniach szeregowych (7): Leop 1.Par 18/11, Dan 5/23; Discus, [...] Okrągła ſzibá kámienna/ miedziána/ álbo żelázna/ którą przed tym grawáli młodźi ludzie Mącz 90c, 183b; RejAp 83; CzechEp 79; áby ſię nie kłániáli czártom y báłwanom złotym y śrebrnym y miedźiánym y kámiennym y drzewiánym WujNT Apoc 9/20.

W porównaniu (3): Y przełomię ſam pychę mocy wáſzey/ á vczynię wam niebo iáko zelázne/ y źiemię wáſzę iáko miedźiáną. BibRadz Lev 26/19; RejAp 59, 134v.

W charakterystycznych połączeniach: bałwan miedziany(-a, -e) (3), bęben, biodra (2), blacha (4), bog, brana (2), cielec, czart, dzban (3), gałka, garniec (14), iglica, kapitel, kocieł(ek) (8), kołko, konew (2), krata (3), lew, łodka, miednica, morze [= zbiornik] (2), mur, naczynie (18), okowy, ołtarz (12), panew(ka) (4), piana, piec, podstawek (3), roszt, rzecz, słojek (5), słup (8), spień, spodek, sprzęt (2), statki, stolec, szuma, szyba, tarcza (2), tegel (tygel) (3), trąba (4), troska (2), uliczka [= brama], umywalnia, wanna (fanna, wanienka) (4), woł (2), wrota (2), związka, zwierzę, żywot [=brzuch] (3).

Wyrażenia: »miedziany koń, woł« = narzędzie tortur; eculeus Mącz (1:1): Mącz 107b; Widząc to Ceſarz kazał roſpálić miedźianego wołu/ y kazał ie żywe tám wſádzić. HistRzym 132v.

»miedziane pieniądze« (2): MurzNT 41 marg; Octogeni bini aeris militibus dati, Káżdemu z oſobná żołnierzowi dano dwá y ośmidzieſiąt miedźiánych pieniędzy.Mącz 259b; HistRzym 11; á káżdemu kogo vbił/ pięć dwádźieśćiá grzywien miedźiánych pieniędzy [XXV αsses] záraz dáć kazał. ModrzBaz 79.

»tablice miedziane« = przybite na widocznym miejscu tablice z utrwalonym na nich tekstem donioslych umów międzynarodowych, praw itp.; tabulae aerae Vulg [szyk 4:1] (5): Leop l.Mach 8/22; A ták nápiſawſzy táblice miedźiáne/ poſtáwili ie ná ſłupiech/ ná gorze Syon. BibRadz 1.Mach 14/26, 1.Mach 14/18; BudBib 1.Mach 14/48; Snadź gdźieś był obyczay, Ze práwo vchwaliwſzy, przybiiano ié więc Ná tablicách miedźiánych do śćiány. CiekPotr 7g.

bibl. »wąż miedziany« = serpens aereus PolAnt [szyk 22:2] (24): SeklWyzn 2v; Prozno teſz tego błędu ſwego podpieraſz/ onym wężem miedziánym/ ktorego był Moiżeſz z roſkazánia Bożego vtzynił KrowObr 112v, 56v [2 r.], 112v [2 r.], Vu2; BibRadz 4.Reg 18 arg, 4, I 521a marg; BielKron 42 [3 r.], 88v, 90v, L1113v; SarnUzn D3; RejPos [154] [2 r.], [226]; WujJud 46v; WujJudConf 9v; CzechRozm 80v; WujNT Aaaaaa2v.

Szeregi: »miedziany albo mosiędzowy« (1): zleyże tho w gárnek álbo w naczynie miedźiáne álbo w naczynie moſyędzowe SienLek 69.

»miedziany i (albo) żelazny« = aereus et ferreus PolAnt [szyk 3:3] (6): A wſzákoż pień korzeniá iego zoſtawćie w źiemi/ a niech będźie związan żelázną y miedźiáną zwiąſką miedzy chwaſtem polnym BibRadz Dan 4/12, Gen 4/22, Ios 6/19; Mącz 107b; BudBib Dan 4/15, 23. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.; w rożnych członach zdania złożonego 9 r.]

W przen (3): Iudá Krol moy/ Moáb Koćieł miedźiány nádzieie moiey. Leop Ps 107/10; BibRadz Deut 28/23; Ale gdy Bog nie łáſkaw/ luż niebo miedźiáne: Ziemiá będźie żelázna: polá nie odźiáne. KlonWor 79.
Przen: Mocny, trwały (5):
Wyrażenia: »mur miedziany« = pewna obrona; murus aereus Vulg; murus aeneus PolAnt (3): áby [słudzy Kościoła] miáſtem obronnym / filarmi żeláznymi / y mury miedziánymi/ ná wſzyſtkiey ziemi/ byli poſtánowionymi KrowObr 5v; Leop Ier 15/20; BudBib Ier 15/20.

iron. »miedziany mur« = wątpliwa argumentacja [szyk 1:1] (2): CzechEp 269; Ciało nic nie pomaga. [Ioann 6/63]) Toć ieſt namocnieyſzy dowod/ y miedziány mur Cwingliuſzow/ przećiw prawdziwey bytnośći Ciáłá Chriſtuſowego w S. Sákrámenćie. WujNT 332.

b. Koloru miedzi, rudy (2): Przyſzedł z Miedziáną brodą/ cáłował go owym/ Dáiąc Háſło złodźieyſkie/ wąſem mośiądzowym. KlonWor 27, 27 marg.
c. Wydawany przez miedź (o dźwięku) (6):

W porównaniu (5): Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: bibl. »brzęk miedziany« = pusty dźwięk [szyk 3:2] (5): A thá wiárá [bez miłości] [...] ieſt práwie/thák iáko piſmo poſwiadcża/ iedno iáko miedzyány brzęk/ kthory tylko iż ſłuch podawa do vſzu náſzych/ á żadnego nam inego pożytku nie przynośi. RejPos 307, 171, 194; RejZwierc 15v, 91.
W przen (1):
Wyrażenie: »brzęk miedziany« = rzecz bez wartości (1): PAweł ſwięty ták piſze/ byś przewrácał gory/ Wiárą/ y przez morze brnął/ y tłukł twárde mury. Ieſli z bliźnim nie będzye/ wierney życżliwośći/ Wſzytko to brzęk Miedzyány/ w Páńſkiey wielmożnośći. RejZwierz 132.
d. Zawierający przymieszkę miedzi (5):

W połączeniach szeregowych (2): Y będźieć wprawdźie wodá złota/ śrzebrna/ żelazna/ miedźiana/ wapienna/ ołowna/ [...] ich właſność/ fárbę/ y ſmák podawáiąc/ czynią to/ iż muśiem wierzyć/ że tego kruſzcu ſą wody właſne. Oczko 7, 4.

Wyrażenia: »kamień miedziany« = kruszec miedzi (1): Chalcitis, Kamiéń miedziány z którego Kupr y miedź czinią. Mącz 50d.

»kruszec miedziany« (2): Pod Seną w Awiniowſkiéy káłuży/ ná dwu piędźi od śiebie/ [...] trzy rózné wody/ iedná kruſzcu śiárczánégo/ druga miedźiánégo/ trzećia żeláznégo Oczko 4, 16v.

Zestawienia: [»miedziana mąka«: Miedźiána mąká/ Rubrum aeris. Kupfferbraun/ Keſſelbraum [!]. Stawa ſie tá mąká ná miedźi/ gdy roſpaloną w wodę wrażą/ potym z niey noſzką záięcżą źmiotą. SienHerb K3#v, D4#v (Linde).]

[»miedziana(-y) piana, wytrysk«: Miedźiána piáná/ miedźiány wytriſk FZos aeris. Kupfferztrehen. Stawa ſie tá piáná ná miedźi w Hutách ſmalcownych/ gdy wyćiecżoną Miedź wodą polewáią/ tedy ſie ná niey źiarnká vtocżą/ iáko Kolendrowe okrągluchne/ ty ſie dádzą mieluchno vtrzeć/ iáko mąká. SienHerb K3#v, D4#v.]

[»miedziana rdza« = Flos aeris (Rost: grynszpan); rdza na powierzchni miedzi, trujący zasadowy octan miedziowy, stosowany w lecznictwie i w malarstwie jako składnik farb [szyk zmienny]: Miedziána rdza/ Viride es. Gryſzpan. SienHerb 265b, D4#v, I4#v; UrzędowHerb 401 (Linde).]

»[miedziany sok], miedziana woda« = siarczan żelaza (tłumaczenie z niem. Kupferwasser) (1): kto tám śiarki/ háłunu/ witreollum (zowią koperwáſerem náſzy z Niemieckiégo/ iákoby Miedziáną wodą) wapná/ popiołu/ náphty/ kruſzców/ y żużeli ich rozmáitéy nákładł Oczko 4v; [Miedziány ſok/ Vitrioleum Kopperwaſer. SienHerb 265a (Linde).]

Szereg: »miedziany albo żeiazny« (1): A iż śiárczáne wody tákim głowam ſą bárzo dobré ſámy przez śię/ wſzákóż ówy którym ſye kruſzcu co miedźiánégo/ álbo żeláznégo/ przymiéſzáło/ bárźiéy głowę twiérdzą Oczko 16v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

Synonimy: b. miedziożołty; d. zest.: »miedziana rdza«: grynszpan; »miedziana sok, woda«: koperwaser.

Cf MIEDZISTY, 1. MIEDŹNY

MM