Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [MIODOWONNY]

Następne hasło: MIODUNCZANY »

MIODOWY (39) ai

Oba o jasne.

Fleksja

sg
m	N	miodowy	f	N	miodowå	n	N	miodow(e)
	G			G	miodow(e)j		G	miodow(e)go
	D			D	miodow(e)j		D
	A			A	miodową		A
	I	miodowym		I	miodową		I
	L			L	miodow(e)j		L

pl
N	subst	miodow(e)
G		miodowych
A	subst	miodow(e)
I	n	miodow(e)mi

sg m N miodowy (5). ◊ [I miodowym.] ◊ f N miodowå (8); -å (6), -(a) (2). ◊ G miodow(e)j (2). ◊ D miodow(e)j (1). ◊ A miodową (4). ◊ I miodową (10). ◊ L miodow(e)j (2). ◊ [n N miodow(e). ◊ G miodow(e)go.] ◊ pl N subst miodow(e) (2). ◊ G miodowych (1). ◊ A subst miodow(e) (3). ◊ I n miodow(e)mi (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

Przymiotnik od „miód” ‘produkt wytwarzany przez pszczoły’ (39)

Przymiotnik od „miód” ‘produkt wytwarzany przez pszczoły’ (39):

1. Miodowi właściwy, swoisty, podobny do miodu; mellarius, melleus, melligenus Calep; mellus Mącz (11): Nalepſzy woſk bywa trochę cżyrwony cżyſty od brudu: á w kthorim ieſt nieiaka miodowa wonia FalZioł IV 28b, IV 47a; GlabGad 18; Mellus, Miodowy. Co yákoby z miodu yeſt Mącz 213d; Mellarius, quod ad mel pertinet ‒ Miodowi. Calep 648a, 648a, b.

W charakterystycznych połączeniach: miodowa(-y) barwa, smak, wonia.

W przen (1):

Wyrażenie: »słodkość miodowa« (1): lud przebrány ie^go [Bogu] miał być wiecznie vtwierdzon/ á miał być náſycon ſlodkoſćią práwie miodową RejPs 122.

Przen: Pozornie piękny, przymilny, a naprawdę fałszywy, podstępny i zakłamany (3): Bo oni [sprzeciwnicy Boga] vbłágáiąc vſtá ſwoie czynią ie miodowemi wpowieſćiach ſwoich/ ano wnich pełno zdrády á gorzkoſći RejPs 82; KochPs 81; Przed nim chwalono Páná iednego wymowę/ Y piękną orácią/ y słowá miodowe/ Witołd rzekł iż ia wolę kto mowi po proſtu/ A w proſtośći nie chybia ſwiętey prawdy moſtu StryjKron 567.

2. Powstały przy użyciu miodu; zawierający miód; mellitus Cn (15):

Wyrażenia: »kołacz miodowy« = mellita placenta Cn (1): Libum ‒ kołacz miodowi. Calep 600b.

Zestawienia: »miodowa brzeczka« = woda nasycona miodem, syta; mellatum, mustum Mącz (3): Wezmi ſoku s korzenia pokrzikowego [...] á day pić w miodowey brzecżcze/ á tak vſnie FalZioł I 87a, III 31b; Mącz 213d.

[»miodowy kwasiec« = łac. oxymel, według Pliniusza napój z octu, miodu, wody deszczowej i soli, używany w medycynie i jako przyprawa: bywa z niego [chrzanu] oximel/ to ieſt miodowy kwáśiec Cresc 1571 236 (Linde).]

lek. »ocet miodowy« = mieszanina octu (kwasu) z miodem; oxymel, polio ex aceto et melle Cn (1): Octy winne/ miodowe/ piwne/ ágreſty/ to roſkázowáć doſtátkiem cżynić GostGosp 130; [octem miodowym z morſką Cebulą Aptekárze zową Oximel Scilliticum/ tym rozmęćiwſzy przyłoż SienHerb 553b].

»syta miodowa« = woda nasycona miodem (3): gdi ktory cżłowiek pije ſok kamieney miętki s ſitą miodową [z wodą miodową SienHerb 30a] tedy pot pobudza FalZioł I 24a, I 106d, 119a.

»woda miodowa« = woda nasycona miodem, syta [szyk 5:2] (7): Naſienie iego [janowca] ma być dawane z wodą miodową to ieſt s ſithą albo s hanyżowem naſieniem zmieſzane FalZioł I 59b, III 15a, IV 14d, 22b; Pámięć twierdźi ząb ſłoniowy tárty/ [...] dać pic w wodźie miodowey. SienLek 57v, 90, 114v.

3. W zestawieniu oznaczającym prawdziwy, wolny od wszelkich domieszek i zanieczyszczeń pszczeli miód: »treść miodowa«; medulla mellis, Mącz (7): wziąć Mellis depurati/ to ieſt treſci miodowey/ maſla przetapianego/ [...] á tak z tego plaſtr ciepło vcżynić y przykładać FalZioł V 93; Medulla mellis, Szczera treść miodowa. Mącz 213c; SienLek 97, 156.

W porównaniach (2): ſſtáło mi ſie w vſciech ſłotko iáko treść miodowa [tanquam mel dulce Vulg Apoc 9/10]. BielKron 96; przyłoż wonę wodę miodu czyſtego/ ták wiele iako oney wody/ wąrzże lepák áż będźie gęſto iáko treść miodowa SienLek 53.

W przen (1): [mówi Mądrość] Przeto mię poſłuchaycie/ ſynacżkowie moi/ [...] Abowiem treſc miodowa/ z mych vſt wam popłynie BielKron B5v.

4. Zestawienia w funkcji terminów bartniczych (3):

»miodowe dzieni [= plastry]« = wykonane przez pszczoły woskowe wielokomórkowe plastry wypełnione miodem; mellitus favus Cn (1): Więc też pſzcżelne złodźieyſtwo y miodowych dźieni Wydźieránie/ náſz bártnik świętokrayctwe^m mieni. KlonWor 11.

»plastry miodowe« (1): Roie też pczoł nie tilko w hulach, w pcżelnikach: ale też w drzewach wydupniałych ſie ſadzą/ drugdzie też na bregach rzecżnych y po ziemi dobrowolno plaſthry miodowe cżynią MiechGlab 77.

»rdza miodowa« = zlepiony wydzieliną pszczoł pyłek kwiatowy, utłaczamy i magazynowany w komórkach plastra, a przeznaczony na zimowy zapas, pokrywany bywa miodem oraz woskowym denkiem lub lepką, przypominającą pokost, błyszczącą masą. Stosowany przez pszczoły jako domieszka do miodu, którym karmione są młode czerwie (mieszanina ta nosi nazwę mleczka pszcżelego) oraz na wiosnę służy dorosłym osłabionym pszczołom za odżywczy pokarm. Zawiera białko, tłuszcze, węglowodany, związki mineralne, kwasy organiczne, witaminy B, C, D, K, E, prowitaminę A, kwas foliowy i PP nikotynowy; obnóże, pierzga; sandaracham vocat eibum apum ... esse materiam cerae similem, cinnabaris colore, sulphur redolentem, fico dulcedine propinquam in favis vacuis Cn (1): kto ma páznogćie złé/ Rdzę żelázną z łoiem ćielęcym zmieſzay/ á ná páznogćie przykłáday Albo rdzę miodową z łoiem koźim zmieſzawſzy przyłóż SienLek 136. [Cf Rdzá pczelna/Erithace. i. vernigo, ſive vernix. SienHerb L2v#].

5. praw. Zestawienia w funkcji nazw świadczeń za posiadaniee barci pszczelich, uiszczanych określoną ilością miodu lub ich pieniężnego ekwiwalentu (3):

»miodowy czynsz« (1): Dáni Kmiece. [...] Miodowe cżynſze/ Gáiowe dani/ Kárcżemne/ Rybne cżynſze GostGosp 168.

»dań miodowa« [szyk 1:1] (2): Kmieć pod kthorym pánem bárć trzyma/ temuſz Pánu o dań miodową álbo o miod ma być praw/ á ieſliby omięſzkał płácić/ tedy pan bárći może go wſádzić y ciążáć UstPraw F2; GostGosp 70; [Dań miodowa. ‒ Obyczaj [z] staradawna, że bartnicy przyjmując barci, skoro mu osiędą, tedy od każdych 12 barci osiadłych, powinni dać ćwierć miodu LustrKrak I 166].

[»pacht miodowy«: Wieś Gurnabiala [...] Jest 1 bartnik, który płaci pachtu miodowego do roku ćwierci 6 1/2 LustrWpol I 195.]

6. [praw. W funkcji rzeczownika: »miodowe« = podatek od barci; czynsz lub danina w miodzie, składana przez bartników od posiadanych w lesie barci: Villa Złochowicze [...] Miodowe. Jest ich 7. którzy płacą miodowego per gr 18 LustrKrak II 10; Villa Rembielice [...] Item miodowego, ci co barci mają, płacą pro anno mc. 2/0/0 LustrKrak II 11; LustrSand 119, 112.]

Synonimy: 2. zest.: »miodowa brzeczka«, »woda miodowa«: syta; »ocet miodowy«: »kwasiec miodowy«; 4. »rdza miodowa«: pierzga.

Cf 2. MIEDŹNY