Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: MISTERKINI

Następne hasło: [MISTERNO] »

MISTERNIE (72) av

Oba e jasne.

comp i sup (2 + 1) (nå)misterniéj (3); -éj (1), -(e)j (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia

1. Mistrzowsko, umiejętnie; pomysłowo; kunsztownie, wspaniale, pięknie (najczęściej o sposobie wykonania dzieł ludzkich) (54)
- a. O działaniu Boga (1)
- b. O zachowaniu się zwierząt (1)
2. Podstępnie, chytrze, sprytnie, przemyślnie (18)
- a. O działaniu Szatana (1)

1. Mistrzowsko, umiejętnie; pomysłowo; kunsztownie, wspaniale, pięknie (najczęściej o sposobie wykonania dzieł ludzkich); artificiose Mącz, Calag, Calep; (af)fabre Mącz, Calep, Cn; (per)scienter, salse, scite Mącz; artificialiter Cn (54): Były thám podle rzeki páłace piękne bárzo miſternie poſtáwione [summis artibus elevata; barszo chytrze podnyeszyone HistAl 1510 224] HistAl F6, A3, M; Ony ganki foremne/ ony piękne wieże/ Miſternie rozſádzone/ iedná drugiey ſtrzeże. RejWiz 64; Poſłał też papież Krolowi Schockiemu poſwiącány miecż ſpoſzwą złotą miſternie opráwiony BielKron 215v, 22v, 452; Salse, Tráfnie/ pięknie/ foremnie/ mądrze/ miſternie. Mącz 364c; Scite, Pięknie/ miſternie/ mądrze roſtropnie/ foremnie. Mącz 372c, 17a, 372c [2 r.], 373b; gdyżeś ty nie z tráfunku/ ále drogą pewną/ et certis progressionibus artis, dokonałeś miſternie wieże téy: y my rádźi ná nię pátrzymy OrzQuin Mv, H2v; BielSpr 30, 52; BudBib Sap 13/13; ModrzBazBud ¶6; A tho co my wedle dowćipu náſzé^go czynim/ by nawárowniéy/ by namiſterniéy/ leći/ á zá czáſem ginie. Do czego niechći nie przywodzę rzeczy wielkim koſztem á śiłá ludźi robotą czynionych/ które gdźie teraz? Oczko 2v; Calag 320a; Calep 98b, 402a; nie mamy rozumieć/ áby złotu ábo śrebru ábo kámieniowi miſternie rytemu [lapidi sculpturae artis]/ ábo wymyſłowi człowieczemu boſtwo miáło być podobne. WujNT Act 17/29; Ten pſtry worek v páſá; wſzak go bacżyſz y ty; Ieſt z rozmáitey ierchy miſternie vſzyty. KlonWor **.

W połączeniu szeregowym (1): Lud pieſzy ſwe Namioty miewáią/ miedzy ktoremi Namiot Ceſárſki będźie rozbit [...] Nád to pięknie koſztownie y miſternie przypráwiony BielSpr 34v.

W charakterystycznych połączeniach: misternie [co] obracać, osiągnąć, wykształtować, zdobić, zszywać; misternie budowany, oprawiony (ząb słonia, miecz) (2), postawione pałace, rozsadzone wieże, ryty kamień, uszyty worek, utkana szata, wymalowany obraz.

Zwroty: »misternie grać [na czym]« (1): Ktorzy miſternie graćie na orgániech [Particularizantes super os nabli (marg) Qui particularia habent cantica secundum musicum instrumentum Nebel (–)] BibRadz Am 6/5.

»[z czym] się misternie obchodzić« (1): yżeby też vmieli miecż/ kyi/ ſzpis/ y oſzcżep rekomá [!] vchwyćić y ſnim ſię miſternie obchodzić KwiatKsiąż Ov.

»[co] misternie przyprawiać, przyprawiony« (1:2): RejPs 48; PRometeus też będąc oſtrego rozumu/ napirwey obrázy wymyſlił z gliny tworzone/ ktore ták miſternie przypráwiał iż fie ruſzáły. BielKron 23v; Były w then cżás ná zamku Krákowſkim/ rozmáite krotofile ſpráwowáne/ zwłaſzcżá gonitwy/ kolby miſternie przypráwione/ kuńſzty puſzkárſkie/ tháńce BielKron 421v.

Wyrażenia: »misternie przyprawny« (1): Medea [...] ziecháłá od niego [od Jazona] precż [...] popaliwſzy iego kráinę y miáſtá ogniem miſternie przypráwnym BielKron 55.

»misternie robiony« (1): vkázował ná ſobie oſobliwą robotą ſzyte y háwtowáne [...] ſzáty [...] pierzśćień [...] z drogim kámieniem bárzo ſubtylnie rzezánym/ y śrebrny Kredenc w ręku ná zchwał miſternie robiony. KlonFlis A2.

»misternie udziałany, sprawiony, uczyniony« (5:2:2): Nálazł też tám Alexander w onym páłacu nacżynie rozmáite złote/ s kámienia drogiego/ y krzyſztałowe bárzo miſthernie ſpráwione [omni genere facta] HistAl H2; pochowáli ćiáło iego [Aleksandra] w grobie bárzo wyſokim á miſternie ſpráwionym [mirifico opere constructo; barszo dzywno szbvdowanym HistAl 1510 544]/ y niewymownie koſztownym. HistAl N4v, G3, Hv, M7v; BibRadz Ex 39/15; Rzeká Pegnicá przez miáſtho [Nurnberg] idzie/ ná ktorey moſty kámienne mocne á miſternie vdziáłáne ſą BielKron 289; Mącz 43ld; Artificialis. Quod arte factum est [...] – Rzecz miſternie vczinioną. Calep 98b.

Szeregi: »misternie, po filozofsku« (1): Ktore ſłowá ácż miſternie po filozowſku położone ſą: iednák ſię z nich nie trudno bácżnemu te^go domyślić/ iż [...] przy tego wſzytkiego żeby to ſyná Boże^go z niebá ná źiemię [...] ſtąpienie/ miáło być prawdźiwe CzechEp 310.

»foremnie a misternie« (2): Summo artificio facta, Bárzo foremnie á miſternie vczinione. Mącz 431d, 113a.

»kosztownie i misternie« (1): Kazał tedy vcżynić on ſtholec ná dwánaſcie łokiet wyſoki/[...] był bárzo koſztownie y bárzo miſthernie ſpráwion [thronus ille mirifico opere constructus; on stholyecz wyelmy dzywno był sprawyon HistAl 1510 517] na dwánaſcie filarzech złotych HistAl M7v.

»pilnie a misternie« (1): rzemyęſlá ſie pilnye á miſternye we wſſelákich rzecżách ludzye wynáydowáli GliczKsiąż H2v.

»misternie abo umiejętnie« (1): Nemo in eo genere scientius versatus est Isocrate, Miſterniey ábo vmieyętniey/ etc. Mącz 372c.

»misternie i wdzięcznie« (1): przed obrázem Pánny cżyftey/ ktory był ná bramie oney/ bárzo miſternie y wdzięcżnie wymálowány/ poklęknął SkarŻyw 459.

W przen (5): Od iednego końcá niebá áż ná drugi koniec [słońce] miſternie przeſkákuiąc RejPs 27v; Gdy ſie zeydą poſpołu [dym i powietrze]/ álić iedno bywa/ Y ktoż ie ták miſternie tám poſpołu sſzywa. RejWiz 113v; CzechEp 233; (marg) Chwałá niebieſka niewyſłowiona. (‒) mieſzkánie miſternie budowáne Bogá nawyżſzego/ y wſzelkimi niebieſkich bogactw kortynámi y zaponámi obite LatHar 595.

Zwrot: »misternie naśladować« (1): młodziencżyki ktorzi dobrze napominayących słuchayą/ y chwalebnie ku dobremu bywayą pobudzeni/ nadzieia okwitego pożytku miſternie naſladuye. KwiatKsiąż B2.

a. O działaniu Boga (1):

Zwrot: »[co] misternie sprawić« (1): Tyś około mnie ręki ſwéy nie żáłował: Coś ták miſternie ſpráwił/ wieczny móy boże/ Ze tego żaden rozum poiąć nie może. KochPs 202.

b. O zachowaniu się zwierząt (1):

Zwrot: »[co] misternie sprawować« (1): BObr [...] dom ſobie barzo miſternie ſprawuie FalZioł IV 7d.

2. Podstępnie, chytrze, sprytnie, przemyślnie (18): poráźili ie do gruntu/ y okręty im miſternie popalili BielKron 170v; Tworowſki iną ſtroną przez moſt wywiodł wſzytki thák miſternie iż vſzli obronną ręką BielKron 415; Wźięli ich [obrzymów] dwu do okrętu miáſto iednych dźiwów/ ále potym miſternie vćiekli. BielKron 445v 167v; GrzegRóżn N3; RejPos Bv, 335; StryjWjaz C; iáko ſie ná ich wywrotne/ á miſternie vſzykowáne wywody/ ku podwroceniu zdrowey náuki / odpowiedało/ poiąć záraz/ y pámiętáć nie mogli CzechRozm A4v; vpátrowáłem miſterſtwo X. K. [...] ktory miſternie zbywáiąc/ áby z tym nie mowił/ ktoryby iemu/ doſtátecżniey/ y porządniey (iáko vcżenſzy [...]) ná wſzytko odpowiedźieć [...] mogł: á mnie ſobie obrał/ proſtaká y nieuká. NiemObr 24, 87; GosłCast 42.

W charakterystycznych połączeniach: misternie błaznować [kim], podejść [kogo], toczyć [co], uciec, wywieść [kogo przez co], zacierać [co czym], zbywać [kogo].

Wyrażenia: »misternie urobiony« (1): Tedy ten wſzyſtek dowod/ iáko fałſzywy/ choć rzkomo miſternie/ bo nie ládá od głowy/ vrobiony/ vpaść muśi. CzechRozm 13v.

»misternie wymyślony« (1): Abowiem oznaymiliſmy wam moc y przyſzćie Páná náſzego/ nie vwiedźieni baśniámi miſternie wymyślonemi [doctos fabulas secuti]: ále przypátrzywſzy ſię ſámi wielmożnośći iego. WujNT 2.Petr 1/16.

Szeregi: »misternie i przemyślną głową« (1): Więc też ſą drudzy co ie Szukáyłámi zową/ Co náyduią miſternie y przemyślną głową. KlonWor 72.

»pięknym kształtem a misternie« (1): Zárt tedy/ ábo kuńſztowna poſługá dwoiáka ieſth/ [...] Iedná ieſt/ kiedi kto pięknym kſtałtem/ á miſthernie podeydzie kogo/ y zbłaźni GórnDworz S4.

W przen (1): cnotá záſię ktora iey [niefortunie] ieſt ná wſzem ſprzećiwna nigdy też miſterniey figlow ſwych nie okaże/ iedno kiedi z nią walcży RejZwierc 150.

a. O działaniu Szatana (1): Iuż y ćiáło y duſzę záprzeda w niewolą/ Ták więc dyabeł miſternie oſadza tę rolą. RejWiz 70.

Synonimy: 1. kunsztownie, foremnie, pięknie, subtylnie, umiejętnie, wspaniale; 2. chytrze, fałszywie, obrotnie, skrycie.

Cf [MISTERNO], NIEMISTERNIE