[zaloguj się]
[pdf]

MŁODOŚĆ (610) sb f

Oba o jasne.

Fleksja
sg pl
N młodość
G młodości młodości
D młodości
A młodość młodości
I młodością
L młodości młodościåch
V młodości

sg N młodość (86). ◊ G młodości (318). ◊ D młodości (12). ◊ A młodość (51). ◊ I młodością (14). ◊ L młodości (121). ◊ V młodości (3). ◊ pl G młodości (1). ◊ A młodości (2). ◊ L młodościåch (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Początkowy okres życia człowieka do około 30 lat; fragment tego okresu; też dzieciństwo; adolescentia Mymer1, Mącz, Calep; ephebia Murm, BartBydg, Calep; iuventa Murm, Mącz, Calep; iuvenilitas Calep, Cn; iuventus Calag; pueritia PolAnt; bona aetas, flos aevi a. aetatis Cn (534): Ephebia. [...] Młodoſć około czternaſćye lat. Murm 46; Iuventa [...] Młodoſć myędzy. xxi. y myędzy. xxviij. lat. Murm 46; Mymer1 21; FalZioł I 35v; BartBydg 49b; A nie wierny to ieſt ſtroz młodoſcz poczćiwoſći RejJóz Iv, Iv marg; BielKom F5, F8; PRzyczyny od Swiádectwá odwodzące ty ſą. Naprzod látá/ s ſtrony młodoſći ktoby był młodſzy niż czternaſćie lat GroicPorz x, 114; RejWiz 7, 87; A cżłowiek ſpráwiedliwy vmárły/ potępia żywe nieſpráwiedliwe: y młodość rychło ſkonána [iuventus celerius consumata]/ długi żywot nieſpráwiedliwego. Leop Sap 4/16; RejZwierz 65; BibRadz I 376b marg; BielKron 82, 105, 145v; tak ſię maią żwyczaić/ iżeby młodoſći popędliwość łatwie powściągnąć mogli. KwiatKsiąż D2v, A4v, B; Lubrica adolescentia, Nieſtáteczna młodość. Mącz 198a; Adolescentiae senectus obrepit, Młodość ſtárość náſláduye. Mącz 352c; Praetextati anni, sive aetas praetextata, Młodość/ pánictwo Mącz 453d; GórnDworz K4v; Gdyż cżás á ſmierć dybie vſtáwicżnie iáko złodziey/ á nie pátrzy áni młodośći áni ſtanu cżłowieká żadnego. RejZwierc 178v, [28]v, 29v, 161v, 177; O Boże [...] Drogo to/ widzę/ v ćiebie/ Dáć młodość/ y bacżenie záraz: iedno płáćić Drugim trzebá KochOdpr B, A4v; Calag 302b; KochPs 42; więcey o klaſztorze/ niſzli o vbiorách ábo świeckich á młodośći poſpolitych zábáwách myſląc SkarŻyw 192, 136, 241; KochFr 14; Calep 26b, 38a, 365b, 572b, 573a; GórnTroas 73; KochFrag 15; LatHar 597; KołakCath B2; GDyż Piſmo S. świádczy/ iż wſzyſtek wiek człowieczy począwſzy od młodośći ieſt zły SarnStat 240; GosłCast 56; PaxLiz D4v.

młodość czyja [w tym: pron poss (121), G sb i pron (6), ai poss (5)] (132): ZapWar 1513 nr 2093; podroſtl/ tak ijż go trudno bylo noſitz/ a ſamo niemoglo dlá ſwé mlodoſci chodzitz. OpecŻyw 30v; Iuż wy ludzie nábornij [!] o Iezu Kriſtowé mlodoſcij/ tym równé rzecży rozmyſlaycie daley OpecŻyw 35v; HistJóz D2, E2; RejJóz C; RejKup o8v; BielKom Ev; LubPs M [2 r.], X4v, bb6, ff3v; KrowObr 143; A ták tuchwá mowiłá o ludzkiey młodośći/ Iáko ſie przy niey kłuſzą dziwne omylnośći. RejWiz 92, 24, 29, 32v, 43, 63; UstPraw Iv [2 r.]; RejZwierz 57; Thyś ieſt oćiec moy/ y wodz młodośći moiey [mearum adolescentiarum]. BibRadz Ier 3/4, Iob 29/4, Ps 89/46, 144/12, Prov 2/17, Is 54/4; BielKron 10, 46v, 51 [2 r.], 82, 123v, 158v, 187v, 430; KwiatKsiąż Q2v; HistRzym 113v [2 r.], 131; RejPos A2, 40, 40v, 69v, 281, 356; Gdyżechmy iuż odpráwili pirwſzy wiek cżłowieká młodego/ to ieſt od národzenia iego áż do śrzedniego wieku iego/ gdzie ſie iuż wypiſáłá wſzytká młodość iego RejZwierc 30, A5v, 18v [2 r.], 24v, 28, 28v (18); BielSpr b3v; BudBib Gen 43/33; Nikt twoią młodośćią [tuam iuventutem] niech niegárdzi/ ále wzorem bądź wiernym w mowie/ w obcowaniu/ wmiłosci/ w wierze/ wcżyſtośći. BudNT 1.Tim 4/12; CzechRozm 130; Andrzey Kopyćińſki. TEgo młodość obacżyſz porządną ná wſzyſtkim PaprPan X4, E3 [2 r.], G2, H3, Y, Y3; KochPs 135, 153; iſz bieżał do klaſztoru proſząc/ áby był przyięty. ale Opat widział młodość iego: bez woley rodzicow vcżynić tego niechćiał. SkarŻyw 332; lecż Stárſzy widząc młodość iego/ y ſzcżure/ chude á ſubtelne ćiáłá iego wiązánie/ rozumiał iſz ćiężarow zakonney powinnośći znieść niemogł. SkarŻyw 411, 68, 125, 134, 200, 211 (16); KochTr 12; KochFr 86; WerKaz 301; ArtKanc L8, Q19, S4; GórnRozm A2; ActReg 78, 165; KochFrag 51; LatHar 142; WujNT 1.Tim 4/12; nápiſáli byli kśiążki o dźiećińſtwie P. IEZVSOWYM, domyśláiąc ſię rzeczy y dźiwow około tákiego dźiećięćiá y młodośći iego. SkarKaz 38a; CiekPotr 21; GosłCast 41. Cf »dni młodości [czyjej]«, »grzechy młodości [czyjej]«, »nieprawości młodości [czyjej]«, »uczynki młodości [czyjej]«, »żona (a. mąż) młodości [czyjej]«.

W połączeniu szeregowym (1): ktorzy máiącz młodość/ vrodę/ głádkość/ obycżáie/ męſtwo/ dzielność/ zacność/ doſtátek/ śiłá cżáſu ku nicżemu nie przyſzedſzy/ prożno ſtrawili. GórnDworz Aa3.

W przeciwstawieniu: »młodość ... starość« (5): Stárość z młodoſcią woiuie BielKom 5v, Ev; LubPs A5; Ten w młodych leciech był wybrány ná ſtolec Papieſki/ [...] wſzákże iego młodość przemienioná byłá w ſtárość/ doſyć roſtropnie poſtánowienie cżynił BielKron 187v. Cf »w młodości ... w starości«.

W porównaniu (1): Młodość náſzá iáko láto. CzahTr H4.

W charakterystycznych połączeniach: młodość bezrozumna, nędzna, niebezpieczna, (nie)stateczna (2), przykra, stracona, ucieszna, uporna, wdzięczna, zacna; młodości popędliwość.

Przysłowia: Boć wierę młodoſći ſzkoda Ktora płynie iako woda RejJóz Dv.

A za diabła młodoſcz ſtoi Kto ſie ſwego cienia boi RejJóz Dv.

Zwłaſzcża gdi ſie młodość s cnotą ſpoi Zá wielką rzecż cżłowiekowi ſtoi. BielKom E.

Zwroty: »z młodości nauczyć się (a. nauczać), nauczony (a. przyuczony), dać ku uczeniu; od młodości nauczyć (a. przyuczyć się)« = docere a iuventute Vulg [szyk zmienny] (4:3:1;3): LibLeg 8/133; March1 A3v; BielŻyw 85; Náutzay ſyná twego zmłodoſći dobrze dziáłáć. March3 V2v; WróbŻołt 70/17, Y4; Ięzyká ſię Zydowſkiego náucżyłá/ ktoregom ſię ia zmłodośći/ aſz do tego cżáſu z pracą wielką po cżęśći náucżył SkarŻyw 142, 87, 346, 371; SkarKaz 518a.

»młodością szafować, szyrmować« (1:1): możem żáłowáć niektorych [!] Ludźi/ pátrząc: iáko ſwą młodoſćią źle ſzáfuią BielSpr b3v; Nádobnie ſwą młodoſcią ná wſzytkim ſzyrmuią PaprPan Y3.

»młodość (u)tracić (a. utracać); młodość stracona« [szyk zmienny] (3;3): RejWiz 190v marg, Cc7v; cżłowiek wielkiey náuki y cżytánia/ iż ná tych náukach młodość ſwoię vtráćił BielKron 46v; RejZwierc 18v; toſz y tobie rádzę/ ábyś twey młodośći nieutráćił/ á poki maſz cżás vżył dobrego ná świećie SkarŻyw 308; Drugi ſerdecznie płácze ſtráconéy młodości GórnTroas 73.

»z młodości wychować (się) (a. (u)chować, a. wychowany), (wy)ćwiczony, wyprawowany; od młodości (wy)chować, ćwiczyć się, ćwiczony« = a puero exercere PolAnt [szyk zmienny] (10:2:1;2:2:1): yakom yą nyewzyąl slugy [...] kthorego on vchowąl zmlodosczy yego ZapWar 1513 nr 2093; LibLeg 8/133; A zam ia był tak ciebie wychował z młodoſći Abys ty był ſwe ſprawy obraczał na złoſći RejJóz G8v; GliczKsiąż D8v; BibRadz 2.Mach 15/12; OrzRozm R4v; BielKron 71, 153v; KwiatKsiąż A2; HistRzym 85; RejPos 38, 82; potrzebá/ áby przykłá[dem] roley/ z młodośći były [dzieci] wypráwowány ku wydawániu owocu Pánu Bogu ſwemu RejPosWstaw [412]v; BiałKaz H2v; Był zmłodośći we wſzytkich náukách/ zwłaſzcżá świętych bárzo ćwicżony SkarŻyw 317, 317; WerKaz 301; SapEpit B4.

»młodość wychować [w czym, między kim]« = spędzić młodość (3): RejPos 69v; RejZwierc 28v; Alem áż do látá wieku moiego ſzeſnaſtego/ miedzy wielą ludzi zacnych młodość pirwſzą wychował StryjKron A3v.

Wyrażenia: »czas młodości« = dies adolescentiae BibRadz (9): RejJóz E4v; BibRadz Iob 29/4; BielKron 82; Dum aetas tempus tulit perfuncta satis sum, Poki czás młodośći dopuſzczał álbo pokim młodą byłá dośiciem vżyłá. Mącz 443c; Przepłynąłeś theż iuż wſzytki burzliwe cżáſy młodośći twoiey RejZwierc 136, 124, 178v; SkarŻyw 211; ActReg 78.

»dni młodości [czyjej]« = dies adolescentiae Vulg (4): á rowno gi z ziemią zniſſczyli/ y ſtały ſie ſkrocone dni młodoſći ich RejPs 133v; Leop Iob 29/4, Ez 16/43, 60.

»grzechy młodości [czyjej]« (6): Grzechow młodośći moiey [peccatorum pueritiarum mearum (marg) adolescentiae meae (–)]/ y przeſtępſtwá mego/ nie przywodź ſobie ná pámięć BibRadz Ps 25/7, I 281a marg; LatHar 53, 644, 653, 657.

»k(wi)tnąca, zakwitła, zazieleniała młodość; (pierwszy) kwiat młodości; kwitnący w młodościach; młodość kwitnęła« [szyk 21:1] (14:2:1:1:3;1): RejPs 115v; áby záſię ku pirwſzemu zdrowiu á cżerſtwośći/ á ku oney kwitnącey młodośći przywrocon mogł być. LubPs A5; O płákáćby káżdemu kwitnącey młodośći/ Kto ią márnie vtráći w ſproſney wſzetecżnośći. RejWiz 190v; áby tá twoiá zácżęta w dobrych á w pocżćiwych ſpráwach młodość/ roſłá y kwitnęłá w tobye RejZwierz A3; Mącz 498d; RejZwierc 136, 172; KochPs 135; mężá námowiłá/ iſz oboie záráz w kwiećie młodośći ſwey/ cżyſtość Pánu Bogu wiecżną obiecali SkarŻyw 580, 130; Acme – Młodoſcz ktnaca. Calep 18a; Póki zákwitła młodość ſtoi w ſwoiéy mierze/ Lekka myśl/ niepodobné rzeczy przed śię bierze KochFrag 15; Dźiękuię tobie zá wćielenie/ národzenie/ dźiećińſtwo/ kwitnącą młodość/ y mężki [!] wiek twoy LatHar 27; GosłCast 41. Cf »w kwitnącej młodości«.

»nieprawości młodości [czyjej]« (1): á wkłádaſz ná mię niepráwoſći młodoſći moiey [iniquitates pueritiarum mearum]. BibRadz Iob 13/26.

»pierwsza młodość« [szyk 6:1] (7): LubPs X4v; Prima iuventa, Pierwſza młodość. Mącz 321d; StryjKron A3. Cf »od (na)pi(e)rwszej młodości«, »z napirwszej młodości«, »w pierwszej młodości«.

»płocha młodość« (4): Abowiem cżego płocha młodość nie dowiedzye/ Káżdy ſie tu w niey ſliza rownie by ná ledzye. RejWiz 40; RejZwierc 106. Cf »w płochej młodości«.

»uczynki młodości [czyjej]« (1): á ſnadz ſie odnowiły y ſtáre blizny złoſći moich/ ktore pochodziły z ſſalonych vczynkow młodoſći moiey. RejPs 57.

»wiek (a. lata) młodości; młodość wieku« (4;1): A gdyż iuſz miał látá młodośći dáli go ná naukę. HistRzym 123; ktory [żywot człowieka]/ iáko thám [w tych księgach] vyrzyſz/ ieſt ná trzy cięśći rozdzielon/ tho ieſt/ wiek młodośći iego/ potym wiek śrzednich lat iego/ á potym iuż wiek zeſzłych á ſzedziwych lat iego RejZwierc 206v, 119, [121]v; Gynwił Giedruſſowic [...] miał wſtąpić ná wielkie Xięſtwo Litewſkie práwem dziedzicznym/ ále mu w tym młodość wieku przeſzkodziłá StryjKron 355.

»występki (a. postępki) młodości [czyjej]« [szyk 6:1] (7): RejPs 36, 37, 134v; Koſći iego nápełnione ſą wyſtępkow młodoſći iego [repleta sunt occultis eius] BibRadz Iob 20/11; RejZwierc 124; A méy młodośći poſtępki wſzeteczné wygładź z pámięći. KochPs 34; GrabowSet G4.

»żona (a. mąż) młodości [czyjej]« (3): Bo Iehowá oświadcżył miedzy tobą a miedzy żoną młodośći twoiey [uxorem pueritiarum tuarum]/ przećiw ktorey ty wyſtępuieſz BudBib Mal 2/14, Mal 2/15; Nárżekay iáko Dziewicá (Bethulá) [...] dlá mężá młodośći ſwey: To ieſt/ iáko niewiáſtá ktora mężá vtráćiłá w młodośći/ ábo zá ktorego w młodośći poſzłá. CzechRozm 129v.

Wyrażenia przyimkowe: »dla młodości [czyjej]« (1): wźięli Wacłáwá Cżeſkiego krolewicá/ kthory potym dla ſwey młodośći ſpuśćił koronę Ottonowi Báworſkiemu kſiążęćiu. BielKron 303.

»od młodości« (74): Był rodzicz z Poznania/ zchowal ſie od młodoſci w Krakowie WróbŻołtGlab A4; RejKup ſ6; LubPs N4, Q2v, Q3, T4, cc6v; RejZwierz 58, 92; bo wſzelki człowiek od młodośći [a iuventute] ſkłonnieyſzy ieſt ku złemu BibRadz Eccli 17/13, 4.Ezdr 6/32; HistRzym 44v; BiałKat 51; HistLan E2, Fv; RejZwierc A2; BiałKaz Bv, K2v; CzechRozm 205v; Iáłmużnikiem był od młodośći. SkarŻyw 527 marg, 245, 248, 308, 328, 373 (9); WujNT 160. Cf »od młodości nauczyć«, »od młodości wychować «.

~ od młodości czyjej (38): OpecŻyw 30v; WróbŻołt 70/5; RejPs 43; BielKom Bv; LubPs F4v, K2; Miſtzru [!]/ te wſſyſthkie rzecży záchowywałem od młodośći moiey [a iuventute mea]. Leop Mar 10/20, 1.Reg 12/2, Ps 128/1, 2, Eccli 6/18, Ier 3/24, 25, 22/21; RejZwierz 51; BibRadz Gen 8/20, 46/34, 1.Reg 12/2, Is 47/15, Ez 4/14; RejPos 150, 324v; RejZwierc 153; BudBib Iob 31/18, Ier 32/30, Ez 4/14; CzechRozm 209; SkarJedn 388; KochPs 103; SkarŻyw 252, 305; ArtKanc Q9v; WujNT Matth 19/20, Mar 10/20, Luc 18/21; SiebRozmyśl K; Wſzák oycze moy do tych lat od młodości moiey [errata zmienia: dziecinſtwa mego] Y ſłużyłem, y byłem powolnym ći żáwżdy CiekPotr 20; PaxLiz E2v.

Wyrażenie: »od (na)pi(e)rwszej młodości« (2): Obácżże ludzki żywot od pirwſzey młodośći/ Iákich ieſt pełen przygod/ iákich okrutnośći. RejWiz 94v; KochPs 103.
Szeregi: »od młodości aż do śmierci (a. skonania)« (3): Młodzieńſtwo y dziewictwo ſwoie y cżyſtość ćieleſną od młodośći aſz do śmierći ſwey záchował. SkarŻyw 241, 460, [474].

»od młodości aż do zgrzybiałości (a. do wieku starego)« (3): od młodośći ſwey do wyeku ſtárego/ Nye widzyałem ya nigdy cżłeka pobożnego/ Iżby mu [...] cżego nye doſtáło LubPs K2; bych ſię iey był od młodośći aſz do zgrzybiáłośći/ z wielką pilnośćią/ z wielkim dowćipem vcżył SkarŻyw 47; SkarKaz 81a. ~

»z młodości« = a iuventute Vulg, PolAnt; ab adulescentia, ab infantia Vulg; a iuventa Mącz; ab iuvente aetate, a primis annis Modrz; a pueritia Calag (96): Szwyąty Benedicth zmlodoſzczy dzyuy czynyl PatKaz III 112, 122v, 153v; RejPs 104, 156v; RejJóz A6, H8; MurzNT 111; BielKom D; rodzicy [...] nyechay cżuyą wtym/ áby dzyeći ſwych zmłodosći nie roſpuſſcżáli GliczKsiąż E6, E; RejZwierz 49, 54; BielKron 363v; Iz w ktorych z młodośći dowćip á zmysł barzo oſtry ieſt/ tedy w ſtarośći wielkiey poſpolićie tępieie. KwiatKsiąż E2v, B3v, E2v [2 r.], F4v; Mącz 42b; HistRzym 119v; RejZwierc 273v; BielSpr 2v; Dziatki z młodośći przyzwyczáiáne być máią ku chwale Bożey. RejPosWstaw [412]v marg; PaprPan N2; ModrzBaz 12; Biſkup Mityleńſki rzekł: Iam zmłodośći ſrodze ſię o to z Láćinniki ſwarzył SkarJedn 291; Calag 547a; KochPs 193; wielce ſie w piśmie S. y cżytániu iego kocháć pocżął z młodośći SkarŻyw 117; o nim [o Piotrze] ſobie zmłodośći wiele dobrego tuſząc/ do ſzkoły go ná náukę/ iną bráćią do robot obracáiąc/ dáli. SkarŻyw 470, 13, 68, 178, 192, 200 (22); Ia weſołey duſze nie cżuię z młodośći GrabowSet C3, H3; WujNT Act 26/4; Drudzy bárzo ſyny miłuią/ gdy im iednáią z młodośći plebánije y chleb duchowny/ z ktorego ſámi pożytki biorą/ á ná ſyná gniew Boży zwaláią. SkarKaz 421a; Bo ſzáblą dobrey ſławy z młodośći nábywam/ Y cżęśći [!] ią niż piorem nád wierſzámi kiwam. CzahTr K3.

~ z młodości czyjej (32): RejPs 130v, 186; zeznal yſz zmlodoſczi ſwey vzdi koſſulie ſzuknye y ynne rzeczy dobre kthorech ſzyą kolwyek mogl dorwacz kradl LibMal 1545/109; Wſſytek Czas ſmoy [!] młodoſczj Zawzdym był pjlen wſech złoſczi RejKup dd7, ſ6v; Leop Gen 8/21, 46/34, 3.Reg 18/12, 1.Mach 2/66; RejZwierz A3; BibRadz Eccli 51/20; BielKron 5v, 109, 109v, 174; RejPos A3, 351; Tego wſzego vſtrzegłem z młodośći moiey. BudNT Luc 18/21; iż ſerce Cżłowiecże ſkłonne ieſt ku złemu z młodośći ſwoiey CzechRozm, 116, 222v; ModrzBaz 144v; SkarŻyw 92, 271; ArtKanc Q10; GostGospSieb +3; GrabowSet F; LatHar 59, 532, 556; CiekPotr C2v; CzahTr F4; SkarKazSej 658a. Cf »z młodości nauczyć się«, »z młodości wychować«.

Wyrażenia: »z małej młodości« (1): z máłey młodośći tey nam vzdy trzebá/ Coby gębę wznośiłá práwie tám do niebá. RejWiz 101v.

»z napirwszej młodości« (1): Zacny RADZIWILE/ z napirwſzéy młodośći/ Myſliłeś záwżdy ſławy domowéy popráwić KochJez A2.

»z młodości lat [czyich]« (1): Rácż vchowáć vpadku y pośliźnienia/ ludźie z młodośći lat ſwych do grzechu ſkłonne. LatHar 31.

Szeregi: »z młodości i (a) z dzieciństwa« [szyk 1:1] (2): IEſſcze z młodoſci a prawie z dziecinſtwa naſſego właſnie by nam przyſtało chwalic [...] ſwięte imię twoie RejPs 168v; LatHar 142.

»z młodości i z pierwszych lat« (1): z młodośći/ y s pierwſzych práwie do ćwiczenia godnych lat/ moich [...] nigdym ſie w prożnowániu nie kochał StryjKron A3v.

»rano to jest z młodości« (1): Tu prorok rozwodzi człowieká/ áby ráno to ieſt zmłodoſći bogá chwalił RejPs 137.

»z młodości aż do śmierci« (1): Brutus s płácżem pochowan [...] ná ktorego dziwne rzecży przychodziły z młodośći áż do śmierći. BielKron 105v. ~

»za młodości [czyjej]« (1): Ze iey miłe rodzice/ [Bóg] bárzo wniey poćieſſył A iż zá iey młodoſći ſtym ſſczeſćim poſpieſſył. KlerWes Av.

»w młodości« (111): RejJóz L; Pátrzże iákiey bywa cżłowiek mdłośći/ Zwłaſzcża ieſzcże w burzliwey młodośći BielKom G3v; LubPs ee6; Záżyway kędy możeſz roſkoſzy w młodośći RejWiz 22; RejZwierz 49v, 69v, 114; Penelope [...] nierowney cudnośći w młodośći nád ine byłá. BielKron 25v, 420; BielKronCies Mmmm3; KwiatKsiąż Cv, C2v, E3, F4v; GórnDworz H5v, Iv, K3, K4v, Kk4; RejPos 38v; BudBib 1.Reg 8/19; CzechRozm 129v [2 r.]; Y ſynowie w młodośći tákiż zwycżay máią/ Iże też ſobie krzywdy vcżynić nie dáią PaprPan T3, C4v, I3, N3; SkarŻyw 133, 249, 332, 371, 459, 496, 535; CzechEp 192, 400; ZawJeft 8; KołakCath C2; iednych w młodośći/ drugich iuż doroſłych/ á niektorych w ſtárośći powoływa [Bóg] ná ſłużbę ſwoię. WujNT 84; SkarKaz 42a [2 r.]; PaxLiz A4v.

~ w młodości czyjej [w tym: pron poss (60), G sb (1), ai poss (1)] (62):Ián [...] odlącżywſſy ſie od ludzi ieſſcże w ſweé mlodoſcij/ mieſſkál w oſtré puſſcży OpecŻyw 47v; RejPs 135, 175v; Przyſłas potym WKM w młodoſći ſwoiey w rozlicżne przygody RejJóz A2, C2v, I6, L2; RejKup g4v, ee7; á w młodoſći twey [in iuventute] dokonaſz dni twoich HistAl B6v, B5; BielKom C4v. E2v, F4; LubPs A3, cc6, cc6v; Leop Eccli 42/9; RejZwierz A2, 43; Aby byli ſynowie náſzy iáko ſzczepy rodzáyne w młodośći ſwoiey [in adolescentiis suis] BibRadz Ps 143/12, Num 30/17; OrzRozm Q3v; BielKron 82; Moy mieły ſtarce tyś był w młodośći twoyey barzo rozumnym cżłowiekiem KwiatKsiąż E3, Cv, Qv; SienLek 76, 95 [2 r.]; GórnDworz H5; RejPos 26v, 38v, 40v, 42v, 60 (8); HistLan D2; RejZwierc 162v, 204, 264, 265v; Dobrze mężowi gdy nieśie iárzmo w młodośći ſwoiey [in pueritiis suis]. BudBib Thren 3/27, Num 30/3; BiałKaz I3; CzechRozm 136; PaprPan D3, X2v; ModrzBaz 14, 14v; SkarŻyw 331 marg, 509 [2 r.], 580; KochBr 152; WisznTr 28; ArtKanc S3v; KlonKr Fv; SkarKaz 43b; CzahTr G2v.

W przeciwstawieniach: »w młodości ... w ostarzałości, w starości« (2): w they oſtárzáłośći ſwoiey/ nie cżuie thákich mocy y śił w ochorzáłem ćiele ſwoim/ iákie przed tym miał w kwitnączey młodośći ſwoiey LubPs A3; Włodośći [!] łácniey cżártá zwalcżyć niſzli wſtárośći. SkarŻyw 225 marg.

Wyrażenia: »w bujnej młodości« (1): Ktore [przyrodzenie] w buyney młodośći by wirzbowa witká/ Kędy ią chceſz náchylić tedy [!] roście wſzytká. RejWiz 5v.

»w kwitn(i)ącej młodości; kwitnący w młodości« (7;1): RejPs 135; Skroćiłeś ná wſzem dni iego w tey kwitnącey młodośći LubPs T5v, A3; BibRadz I 3b marg; StryjWjaz A2; nim wſzedł ná kázálnicę ledwie ſię żjwym bjć zdał: á ſkoro mowić pocżął/ tákie iáko w kwitniącej młodośći kazánie cżynił. SkarŻyw 312; KlonKr C4, Fv.

»w [czyjej] pierwszej młodości« (1): Tuſzę pómniſz/ iákom ia w twéy piérwſzéy młodośći Twárzy twoiéy folgował KochBr 152.

»w płochej młodości [czyjej]« (2): RejZwierc 162v; A onći nie będzie ſrogi/ Zá twoie przykre złośći: W twey płochey młodośći. WisznTr 28. ~

Personifikacja: osoba dialogu (12): (did) Młodość. (–) Miły miſtrzu obácż ſie/ przeſtań ſwey ſrogośći/ Nie odrażay od ludzi mnię wdzyęcżney młodośći BielKom E3, 6, 8, D4v, E [3 r.], Ev (12).

W przen (2): moy miły Krześćijáńſki brácie ktory ſie ſtátecznie przebijeſz przez to dwoie płoche woyſko/ przez huff młodośći twoiey/ á przez drugi huff śrzednich lat ſwoich RejZwierc 126v.
~ Wyrażenie przyimkowe: »z młodości« (1): PIotr święty, [...] vrodził ſię w Weronie z rodzicow Kácerſkich [...] Ciáſto z dzieże zakwáſzoney [...] cudownie przáſne y ſłodkie/ z młodośći ieſzcże záſtawáło. SkarŻyw 371. ~
Przen: Początkowy okres istnienia czegoś (2): Gdyſz ten wiek vtráćił młodość ſwoię [iuventutem suam]/ á cżáſy chylą ſię ku ſtárośći. BudBib 4.Esdr 14/9; Monárchye/ máią pocżątek ſwoy/ maią młodość/ máią ſrżedni wiek/ máią ſtárość/ á zá ſtárośćią/ do śmierći y końcá prżychodzą GórnRozm A2.
2. Młody człowiek, młodzi ludzie (21): RejJóz H8 marg; BielKom C6; młodość gdy podraſta/ nic ſwowolnieyſzego/ Nie może być ná ſwiecie/ ni vpornieyſzego. RejWiz 89v, 88, 89 [2 r.], 89v, 99; RejZwierc 15, 252v; MycPrz I A2v; A to áza ſię cżęśćią niedźieie ze złego wychowánia młodośći [parva adolescentiae educatione]. ModrzBaz 142; KochPs 170; KochFr 34; Tę przywárę młodość ma/ iż popędliwośći Hámowáć ſwéy nie vmié/ ni możnéy krewkośći. GórnTroas 22, 22; Potrzebá teſz cokolwiek pozwolić młodośći, Ktorą, gdy ią ochełznáć chceſz przykrym munſztukiem [...] Znarowieie, y rádá prędko na kieł bierze. CiekPotr 28.
Wyrażenia: »młodość dziecinna« (2): KuczbKat 395; w iákie obycżáie młodość dziećinna będzie podaná/ tákie długo y pámiętáć y vżywáć ich będzie. RejZwierc 7v.

»kwitnąca młodość« = człowiek w kwiecie wieku (1): Y ty kwitnąca młodośći/ Y ty doźrzáła ſtárośći/ Dayćie pánu cześć ſpółecznie KochPs 215.

»niewinne młodości« (1): Nic iedno tym pomáże niewinne młodośći/ Ktorzy ieſzcże nie ználi żadney wſzetecżnośći. RejWiz 5v.

3. Temperament właściwy młodemu wiekowi (25): Bo młodoſcz bez rozumu kto ią na ſzrot puſći Każdey rzecży ſwowolney cżłowieka dopuſći RejJóz E4, E4; RejZwierz aa4, 129; KochPs 40; Krol [...] w Wilnie będąc z Małżonką Bárbárą krotofil rozmáitych według młodośći vżywał. StryjKron 762.

młodość czyja [w tym: pron poss (7), G sb (1)] (8): RejJóz E4; RejZwierz 61v; RejZwierc 7, 29v, 136v; ná Bogomyſlnośći cżás trawił: y młodośći ſwego ćiáłá burzliwość/ niewcżáſy/ y wielkimi poſty/ nie ſpánim/ y zimnem/ ſkroćił. SkarŻyw 86; CzahTr A2; SzarzRyt Av.

W porównaniach (4): RejJóz E4 [2 r.], RejZwierc 29v; Gdy młodość/ iák koń twárdouſty/ bieży GrabowSet D.

W charakterystycznych połączeniach: młodość bystra (2), swawolna, wesoła; młodości burzliwość, skoki.

Frazy: »młodość unosi [kogo]; uniesie się młodość; młodośćią uniesiony« [szyk zmienny] (5;1;1): Pomni że ta twa młodoſcz czo cie to vnoſi Iako ſiano zielone vſchnie gdy ie skoſi RejJóz E4; GórnDworz Bb; Bo choćbyś ſobie wſpomniał iż cie kiedy młodość twa vnośiłá/ nic ſie przed tym nie trwoż RejZwierc 136v, 24v, [121]; MycPrz I A2v; dobyłem był ſzáble moiey przećiwko oſobie W.M. mego Mćiwego Páná do cżego iż mię byłá młodość moiá przywiodłá y w tym vnioſłá CzahTr A2.

»młodość uwodzi (a. dać się uwodzić młodości); młodością uwiedziony« (4;1): RejZwierc 18; Wſzemu Ricerſtwu Polſkiemu/ á źwłaſzcżá tym/ ktore młodość náſtronę vwodźi BielSpr b2; w świeckie myſli młodośćią vwiedziony/ brnąć bárzo pocżął SkarŻyw 332, 352; KlonKr E4.

Wyrażenie: »płocha młodość« (1): Lecz płocha młodość wnet krolá vwiodłá KlonKr E4.
Szeregi: »młodość i krewkość (a. krew bujna)« (2): gdzie białagłowá cżęſtokroć/ kthorą młodość/ y krewkość vnieść by miáłá/ záſtáwi ſie/ y obroni/ tym wſzytkim rzecżam GórnDworz Bb; SkarŻyw 352.

»ani młodość, ani złe przyrodzenie« (1): Nie dáyże ſie áni młodośći/ áni złemu przyrodzeniu/ áni złemu towarzyſtwu vwodzić RejZwierc 18.

4. Uroda, wdzięk młodego człowieka (także zwierzęcia) (26): Ach moy ſynu mily/ moia vciecho/ gdzie ſie podziala oną [!] twá mlodoſtz wielebná? Ach gdzie ieſt twoie licżko nádobné/ iako rożá rumiané OpecŻyw 111v; wtymże mu [jeleniowi] rogi ſpadną/ y młodoſć ſie przywroci FalZioł IV 8c; KochPieś 16; Ciáło ſię chłubi młodośćią/ ſwą kraſą y też cżyrſtwośćią ArtKanc S3v; Bo życząc mu [królowi tessalskiemu] nowych lat/ y piérwſzéy młodośći/ W nádźieię źiół zchwalonych/ ſpólnie go zábiły KochFrag 21; KołakCath C2; Ty miękcżyſz ſwą oſobą y młodość ſpániáłą/ Himenee łáſkáwy y płeć podſtárzáłą. SapEpit B3v; KlonWor 59; A więc tę młodość ſwoię ták márnie chceſz ſtráćić? [...] Y więc niechceſz potomſtwá zoſtáwić po ſobie? Przecżże dáłá náturá thę vrodę tobie? PudłDydo A3v; Nie pomyślay bárwiczką twarzy ſwey rumienić. Zwiędła iuż twoiá młodość/ gotuy ſię do Bogá ZbylPrzyg B2v, B3v [2 r.].
Wyrażenia: »młodość ciała« (2): LatHar 290; Kto ſię w młodośći y vrodźie ćiáłá ſwego kocha: mieyże záwżdy młodą á niepomázáną duſzę/ áby grzechem y zgrzybiáłośćią ſwoią/ ná ćiáło wrzodow wſzytkich nie wypuſzczáłá. SkarKaz 209a.

»kwiat (a. kwiecie) młodośći; kwitnący w młodości« (8;2): KochPs 117; záwżdy głowá iego [szatana] od oney ſłábey płći y kwiátá młodośći [św. Eufrozyny] zdeptána byłá SkarŻyw 14, 206; GrochKal 26; LatHar 290; Ten bowiem to kwiećie młodośći ſwoiey [...] pierwey ſię z tym świátem rozſtał/ niż ſię był z nim iákmiarz doſkonále obeznał WysKaz 2; SiebRozmyśl M2; GosłCast 11, 41; (nagł) NAGROBEK IEDNEY PANNIE. (–) TV on napięknieyſzy kwiát pánieńſkiey młodośći/ Ktoremu y Helená/ y ſámá w pięknośći Wenus rowna nie byłá/ leży pochowány SzarzRyt D2.

Szereg: »uroda i młodość« [szyk 2:1] (3): tám [w mieście] ſię ná ſproſny y nierządny żywot/ z vrody y młodośći ſwoiey niepocżćiwego zyſku/ y roſkoſzy ſzukáiąc/ vdáłá. SkarŻyw [237], 206; SkarKaz 209a.
W przen (2): ſzkáráde á brzydliwe obycżáie w ſobie miał [...] Práwá vſtáwił áby wolno káżdey białey głowie ofiárowáć ſwą młodość komu chce/ bądź mężátká álbo dzyewká. BielKron 151; Iák niewiáſtá nierządna/ młodość ma przedáyną KlonWor 62.
5. Niedojrzałość, miękkość, delikatność; teneritas Mącz, Calep (4): niechay poſchną ieſſcze w młodoſći ſwoiey iáko gałąſki młode ktore ieſſcze były nic odepniá nieodroſly RejPs 85v; Teneritas, Szczupłość ſubtilność/ cienkość/ młodośc. Mącz 448c; Calep 1054b.
Szereg: »młodość a subtelność dzieciństwa« (1): Bo widziſz iż ieſzcże w oney młodośći á ſubtelnośći dzyećińſtwá ſwego then ſwięty Pan pocżął dla ciebie wielką nędzę [...] ćirpieć RejPos 19.

Synonimy: 1. panictwo, wyrosłość.

Cf MŁODZIEŃSTWO, MŁODZIEŻ, MŁODŹ

JB