[zaloguj się]
[pdf]

MŁOTO (35) sb n

Pierwsze o pochylone, końcowe jasne.

Fleksja
sg pl
N młóto młóta
G młóta
A młóto
I młót(e)m
L młócie
V młóto

sg N młóto (7). ◊ G młóta (12). ◊ A młóto (5). ◊ I młót(e)m (8). ◊ L młócie (1). ◊ V młóto (1). ◊ pl N młóta (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Odpadowy produkt otrzymywany przy warzeniu piwa (tzw. słodziny), przy wyrobie wina, a także przy mieleniu lub młóceniu zboża lub grochu (tzw. otręby, plewy lub łuszczyny), używany jako pasza dla zwierząt domowych; siliqua BartBydg, PolAnt, Vulg, Cn; apluda, canicae, cantabrum, furfur, magdalia Cn (35): siliqua, genus leguminis porcorum ad comedendum, mloto BartBydg 143b; (nagł) Pſiárnia. (–) MOżeſz młotá przymieſzáć/ nie wſzyſtko też tłucżą [...] po chwili y młotá/ iuż nam nie doſtáło/ Swiniam/ Kozam/ á Krowam/ iuż ſie rozchwytáło. RejZwierz 137, 128, 139v; RejZwierc 109; (nagł) Modliboſki. (–) Częſto ten Bogá modli nie o chleb o piwo [...]. Ieſt oná becżká właſnie co w niey młoto kwáſzą/ Y záwſze go ták vyrzyſz on ſiedzi nád cżáſzą. PaprPan Z4v; GostGosp 110, 136, 167.

W porównaniach (5): Gdyż to [jedzenie i picie] záwżdy w żołądku iáko młoto w kádzi/ Leży RejWiz [61]v, 14v; RejZwierc 157v; roſkoſzy do młotá Syn Boży przyrownał LatHar 580, 676.

W nawiązaniu do przypowieści biblijnej o synu marnotrawnym (9): MurzNT Luc 15/16; [on marnotrawca] wſzyſtkę ozdobę poczćiwośći ſwéy Szlácheckiéy był vtráćił/ świnie páſł/ młóto z nimi iadał OrzQuin P3; ſam potym ná oſtátek miedzy świniámi nie mogł być náſycon młotá cżáſu głodu ſwego. RejPos [219]v, Ooo2v; RejZwierc 178v; WerGośc 222; WerKaz 299; do grzechow ſię y grzeſznikow prędko z ſynem onym márnotrawnym/ iáko do młotá iákiego/ y świniopáſtwá ſkłoniwſzy LatHar 145; WujNT Luc 15/16.

W charakterystycznych połączeniach: młoto plugawe, śmierdzące (2); młota najadać się, nasycon, przymieszać; młoto jeść (jadać) (3), kwasić.

Zwrot: »napełni(a)ć, otkać (a. natkać) brzuch młotem« = implere ventrem de siliquis PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (3:2): a on [syn marnotrawny ] rád by był napełniał brzuch ſwoi młótem ktoré iadły śfinie MurzNT Luc 15/16; Bochmy nie ták ſtworzeni bychmy iedno żárli/ A otkawſzy brzuch młotem iáko świnie márli. RejWiz 30, 51; WerGośc 222; WujNT Luc 15/16.
Wyrażenia: »winne młoto« = vinacea Murm (2): Murm 165; Vinacia, vynne mloto, sunt grana uvae jam expressae BartBydg 170b.

»młoto ze zboża« (1): ábyſmy oſiedli zá Srebro potrzebne/ á vbogie zá boty/ y otręby ábo młoto ze zboża [quisquilias frumenti; plewy pſzeniczné WujBib] ábyſmy przedáli. Leop Am 8/6.

Szeregi: »otręby a(l)bo młoto« (2): Leop Am 8/6; á co ie [wieprze] vkarmią żołądźiem/ Bukwią/ Zbożym/ á niżli otrębámi álbo młotem. SienLek 6v.

»młoto a(l)bo (jako indzie mowią) słodziny« (2): Słowo łaćińskié nieznaczy próſto młóta abo iako indźie mowią słodźin/ ale nierowno inſzé rzeczy/ a miedzy inſzęmi/ łuskinié iakie ſą na grochu i na inſzem zbożu ktoré śię włuskiniach rodźi MurzNT 196 marg; GostGosp 138.

W przen (3): O nieſzcżęſna polewko/ o mizerne młoto/ Wolność zá cię przedáią RejZwierz 128; RejPos Ooo2v.
Wyrażenie: »grube młoto« (1): gdy ich [ludzi] od świętego piſmá [księża] odwodzą/ á vſtáwámi ludzkiemi (iuż nie iáko mlekiem/ ále iáko grubym młotem/ tucżą y karmią) NiemObr 91.

Synonimy: łuszczyna, otręby, plewa, słodzina.

TZ