[zaloguj się]
[pdf]

ŁUSZCZYNA (26) sb f

Fleksja
sg pl
N łuszczyna łuszczyny
G łuszczyny łuszczyn
A łuszczynę
I łuszczyną łuszczynami

sg N łuszczyna (12). ◊ G łuszczyny (1). ◊ A łuszczynę (2). ◊ I łuszczyną (1). ◊ pl N łuszczyny (4). ◊ G łuszczyn (5). ◊ I łuszczynami (1).

Sł stp: łuszczyny, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.

1. bot. Zewnętrzna okrywa nasienia lub owocu spełniająca rolę ochronną (testa); folliculus Murm, Mymer1 BartBydg; putamen BartBydg (23): Murm 120; Folliculus. Holfen. Luſcżyna. Mymer1 16v; Folliculus, myeszek, folliculus, d[icitu]r theka frumenti, in qua granum servatur interius, luſczyna BartBydg 59b, 127.
a. Strąk charakterystyczny dla roślin motylkowych; putamen BartBydg; siliqua Mącz; valvola Cn (5): Hilum. Das ſchubitzbin vorn an der bonen Luſczyná bobowa Murm 120; BartBydg 69; Siliqua, Zwierzchnia łuſzcżiná którą yárziny yáko groch/ tátarká/ wielogroch ſzoczká y tym równe bywáyą nákriwáne. Mącz 393c, 112d; SienLek 143.

W charakterystycznych połączeniach: łuszczyna bobowa (2); [czego] z łuszczyn natłuc.

b. Osłona owocow orzecha, kasztana, dębu; naucum, putamen Mącz, Cn; echinus Mącz; iuglans Calep; (9): Echinus, Oſtrá á ośćyſta Luſzcziná/ w którey káſtany roſtą. Mącz 99a.

łuszczyna na czym (1): Iuglans ‒ włoski orzech. łupina zielona na orzechu. łuſzczina na orzechu włoskim. Calep 569a.

W połączeniu z nazwą rośliny lub przymiotnikiem od tej nazwy [łuszczyna + określenie (6), określenie + łuszczyna (1); ai (4), G sb (3)] (7): FalZioł 70; Putamen nucis, Luſzcziná orzechowa. Mącz 333a, 242b; nátłucz prochu [...] z łuſzczyn żolędźiowych/ [...] roztworz ie wodką SienLek 111, 55, 130, 143.

W charakterystycznym połączeniu: łuszczyna ostra a oścista.

Szereg: »łuszczyna albo skorka« (1): Nauci, [...] putamen nucis sive membranula que in nucis iuglandis medio est, Luſzcziná orzechá álbo skórká ná yądrku orzechowym też wſziſtko to co od owoców odchodzy. Mącz 242b.
[W przen: Poprawdźieć y my dźiśia brzydżimy ſię kłamſtwem/ y gniewamy ſię też/ [...] kiedy nam kto łeż záda/ á wſzákże nie záwſze podobno trzymamy ſłowá/ y boię ſię by ſię nam to nie cżęſto przygadzáło/ á żebyſmy ſię więcey nie hydźili łuſzcżyną niżeli ſámym iądrem/ á ták żebyſmy we dwoynaſob kłamſtwá ſię nie dopuſzcżáli WerReguła 119 (Linde).]
c. Plewa (gluma); folliculus, gluma, siliqua, tunica, utriculus, vagina, vaginula Cn (1):
Szereg: »ości albo łuszczyny« (1): Piso, Tłukę ośći álbo łuſzcziny otłukam/ yáko z yęczmieniá y z proſá. Mącz 301b.
d. Zewnętrzna powłoka osłaniająca mięsiste warstwy cebulki u roślin cebulkowych; crocomagma (2): A wierć łuſzczyny Porowe vwárzywſzy w wodźie/ tym włoſy pomázuy. SienLek 48.
Szereg: »łuszczyny albo ośmieci« (1): Crocomagma, Luſzcziny álbo ośmiećy ſzáfránne/ która zoſtawáyą po wychędożeniu ſzáfránu. Mącz 69b.
e. Dająca się obierać powierzchniowa tkanka okrywająca owoce (2): BierEz 85; naśliaduiąć [młodzieniaszki] w tey mierze niektorego rodzayu yabłek/ ktore pod ſzkaradną a grubą łuſzcżyną roſkoſzny ſmak zachowywayą. KwiatKsiąż B3v.
2. zool. Rodzaj twardej skóry zbudowanej z płaskich płytek o różnorodnej strukturze i pochodzeniu, pokrywających powierzchnię (lub część powierzchni) ciała różnych zwierząt i spełniających rolę ochronną (3): Acipenser seu Aquipenser, [...] piscis magnae aestimationis olim. Ribá niepoſpolita ná którey łuſzcziná wſpák leży/ to yeſt/ ku głowie á nie ku ogonowi. Mącz 2d.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy zwierzęcia [zawsze łuszczyna + określenie] (2): przykładayże na rany, ale pierwey rany poſypuy prochem z łuſzcżyn rakowych/ toż dopiero ten plaſtr na wierzch. FalZioł V 101v, V 106v.

W charakterystycznym połączeniu: łuszczyny rakowe.

Synonimy: 1.a. łupina; b. łupina; c. ość, ośmieć, otręby, plewa; d. łupina; e. skora, skorka; 2. łuska, skora.

Cf ŁUSK, ŁUSKA, ŁUSKINIA

DJ