[zaloguj się]
[pdf]

PLEWA (138) sb f

e oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N plewa plewy
G plew
D plewóm
A plewę plewy
I plewą plewámi
L plewie plewach

sg N plewa (14). ◊ A plewę (3). ◊ I plewą (2). ◊ L plewie (1). ◊ pl N plewy (37). ◊ G plew (25). ◊ D plewóm (1). ◊ A plewy (29). ◊ I plewámi (24). ◊ L plewach (2); -ach (1) BierEz, -åch (1) RejWiz.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) – XVIII w.

1. Łuska osłaniająca ziarno w kłosie; odpadki pozostałe po wymłóceniu zboża, używane jako pasza dla zwierząt i do innych celów; palea Murm, Mymer1, BartBydg, Vulg, PolAnt, Mącz, Calep, Cn; gluma (a. duma) Murm, PolAnt, Mącz, Calep, Cn; folliculus Murm, Mącz, Cn; acus Mącz, Calep, Cn; theca grani, utriculus Mącz, Cn; paleola BartBydg; stipula Vulg; siliqua semen complexa, vagina grani, vaginula Cn (137): Ięcżmień śię goły vrodził/ W żadnych plewách ſkryty nie był BierEz O2, L2v; Murm 120, 121; Mymer1 16v; BartBydg 105b; FalZioł III 42a; RejWiz 47v [2 r.], 92, 153, 163; Leop Is 65/25; RejZwierz 116 [2 r.]; Lábán zebrał brzemioná z wielbłądów/ y dał im plew y pokarmił ich BibRadz Gen 24/32; A ták idzćie do roboty/ á choćiaż wam y plew nie dádzą/ przedſie wy zwykłą liczbę cegły oddawayćie. BibRadz Ex 5/18, Gen 24/25, Ev 5/16, Is 11/7; Skánderbeg poſłał okup zá więźnie do Thurkow/ niechćieli okupu wźiąć/ á połupili ie żywo/ náſuwſzy plew w ſkorę záſię ie obłocżono. BielKron 252, 29, 102; Paleatum lutum, Gliná plewámi przemięſzána. Mącz 273c, 3a, 146d, 273b [2 r.], 454c; Prot Cv; gdy kto wrzući naſienie pſzenicżne w ziemię [...] naprzod będzie trawá/ potym zbdło/ pothym kłos/ á w kłoſie plewá/ á w oney plewie ziamecżko pſzenicżne iáko w mieſzecżku zámyka ſie. SarnUzn C2; Dobrać ſiecżká ſiodłowemu/ A s plewámi gośćinnemu. RejZwierc 23 5v; Calep 20b [2 r.], 747a; GostGosp 50, 88.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy zboża (3): Murm 120; Utriculus significat, Luska álbo plewá żytna w którey ziárno leży. Mącz 509d; Calep 208a.

W połączeniach szeregowych (2): Farrago, Sieczka/ álbo ynſza bydlęca karmia z rozmaytych ziarn zmieſzána/ yáko yeſt/ z plew/ z ſieki/ cz [lege: sieczki] wyki/ otrąb/ owſá/ z gonin Mącz 118a, 133c.

W przeciwstawieniach: »plewy ... pszenica (5), jęczmień, owies, zboże« (9): Lepſzeć też plewy z pokoiem/ Niźli owies z ćięſzkim boiem. BierEz L2v; Abowiem Bog mowi: Co máią plewy tzynić/ s pſzenicą [Vulg Ier 23/28]? KrowObr 227v, 228; RejWiz 184v; BielKron 76v; GrzegRożn Gv; WujJud 130v; CzechEp 322; GrabowSet T3v.

W porównaniach (37): WróbŻołt B2; Boże racz zámieſſać myſli ich/ áby ſie záburzyli/ iáko plewy gdy ie wicher pochwyći RejPs 124; LubPs E2; Lezyemy przedſię pod ſieć iáko do plew świnie/ A żaden ni zrozumie iáko márnie ginie. RejWiz 104, 51v, 105v, 107, 123, 184v; RejZwierz 75v; BibRadz Ps 35/5, Is 17/13; Prot D2; SarnUzn Cv; RejAp 178v; RejPos 40v, 72v, 115, 167, 345; wſzytko to [przypadki od świata niepotrzebne] s ſiebie otrząſnie iáko plewy idąc z gumná kiedy owies wieią. RejZwierc 71v, 103v, 187, 270; BudBib Soph 2/2, 4.Esdr 1/33; źli/ którzy Boga/ y wſtydu nie znáią/ [...] Równi plewóm/ któré ſye waláią przy źiemi KochPs 3; CzechEp 322; Iáko y pſzenice miedzy plewámi máło ſię zda kiedy młocą: ále po odwianiu/ nápełniáią ſię nią śpichlerze niebieſkie WujNT 253. Cf Frazy, Zwroty.

W charakterystycznych połączeniach: plewa jęczmienna, żytna; plewa marna (4), mijająca, nikczemna, pirzchająca, zeprzala; plewa nasienia; plewy walają się; plewy jeść (3), od pszenicy odpędzać, rozwiewać, (s)palić (2), spłoszyć, w perzyny albo popiół obracać; plew mieć do sytości; mieszać z plewami; plewami karmić, ściany obić; leźć jako świnie do plew; odrzucony jako plewy; otrząsnąć jako plewy, pirzchać jako plewy, rozproszyć jako lekkie plewy, zaburzyć się jako plewy.

Przysłowia: iáko wicher plewy/ wſzytko ſie rozwienie RejWiz 123, 14, 107; RejZwierz 75v; RejZwierc 103v; BudBib 4.Ezdr 1/33. [Ogółem 6 r.].

Alebyś rzekł/ tho gorſza iż mam máłe dzyeći/ Bo iáko plewy wichrem ták ſie tho rozleći. RejWiz 105v, 51v; RejPos 72v, 115, 345; RejZwierc 270. [Ogółem 6 r.].

Niechay Oſieł ie plewy á da lutni pokoy RejWiz 91.

Frazy: »by plew nasypał« = coś jest bardzo lekkie (1): Mowiż jako prawy Michał Proſto bys też plew nasypał Ani ſie waga ruſſyła RejKup Bbv.

»jakoby plewy sypał« = coś nie ma żadnej wartości (1): Ale gdy nie będzyeſz miał thák poſtánowionego ſercá ſwego/ wſzytko to iákobyś plewy ſypał przed oblicżność Páná ſwego. RejPos 119v.

Zwroty: »plewy (darmo) wiać« = nie osiągać celu (3): rádſſey ſie ku brzegu mieymy A tych plew dármo nie wieymy RejRozpr Kv; RejKup n6; RejWiz 14.

»jako plewy młocić« (1): A my nędzni Krześćiáni práwiechmy iáko plewy młoćili: Ieden kápicę ná ſzyię wzdzyał [...] drugi wtorki á ſoboty ſuſzył: drugi ſtrugány iáki obrazek kupił RejPos 327.

[»[czym] sypać jako plewami« = szastać czymś: cżemuż ich [pieniędzy] W. M. więcej ſzánuieſz niż ſámá śiebie. Oná odpowiedziáłá: Więc nimi ſypáć iáko plewámi HistFort N3v.]

»wiać (się) (a. zwiać) jak (a. by) plewy« [szyk zmienny] (4): RejKup h8 [2 r.]; Nie podáy miły pánie Sceptrum kroleſtwa twego/ Tym ktorzy ſie tu ważą wſzetecżeńſtwá tákiego/ Ktorzy ſą práwie nicżym/ á iák plewy ſie wieją LubPs hh5v; GrabowSet T3v.

Wyrażenia: »jako kłos pełny plew« (1): Márnym ſie sſtał á nikcżemny yuż ták s káżdey ſtrony/ Práwie yáko kłos pełny plew od rdze zárażony LubPs bb3.

»wiejadło na plewę« (1): pierwſzy káznodźieiá Ewángeliey łan Krzćićiel [...] opiſał go [Jezusa Chrystusa] z wieiádłem ná plewę/ z śiekierą y z ogniem nieugáſzonym ná złe y niepłodne drzewo. SkarKaz 1b.

Szeregi: »dym, plewy« (1): niż ſie to [środki na utrzymanie klasztorów] ták roſchodzi po ſwiátu iáko dym ábo iáko iákie márne plewy/ ku lekkośći chwały Páńſkiey RejZwierc 187.

»plewy, (albo, ani) ości« [szyk 4:1] (5): [oracz prosił Cerery] Táki mi pry ięcżmień rośći/ By niemiał płew [!] áni ośći. BierEz O2; Acerosus panis, chleb s óśćiámi s plewámi. Mącz 2b, 2b [3 r.].

»proch abo plewy« (1): grzeſznici [...] będą odrzuceni od oblicza bozego tak lekce iako proch (abo plewy) ktore wiatr barzo richło rozwiewa WróbŻołt B2.

»siano i plewy« (1): ieſli chcecie v nas ſtać goſpodą możecie/ mamy doſyć ſiána y plew dla wielbłądów BielKron 13.

»plewa i sieczka« [szyk 1:1] (2): BibRadz Is 30/24; y plewę y ſiecżkę [paleas et foenum] mam osłom náſzym/ y chleb y wino ieſt mnie BudBib Iudic 19/19. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»słoma i (albo) plewy« (2): GlabGad H3v; W gumnie też ſłomy máło y plew iuż nie sſtáie RejWiz 12v.

»śmiecie, plewy« (1): Niewierzże themu áni miey tey nádzieie/ boć to wſzytko co ieſt s ſwiátá tego/ iáko ſmiecie á iáko plewy leży pod nogámi Páná tego RejPos 167.

»plewy a trzaski« (1): [na ziemi] wſzytko chociay ſie w tym naylepſze y nawiętſze roſkoſzy zámknąć mogą ieſt iáko plewy á iáko trzaſki przećiwko ták wdzięcżney obietnicy ktorą thu dáley ſłyſzymy RejAp 178v.

»zgoniny, (i) plewy; plewy z zgoninami« (3;2): Wołowie y oſłowie ktorzy ćiągną w pługu będą ieść vmieſzáną ſieczkę y plewy z zgoninámi [purum migma comedent]. BibRadz Is 30/24; RejZwierc 226v; GostGosp 48 [2 r.] 80. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»plewy a źdźbło« (1): Narodowie záſzumią iáko wody wielkie/ zfuka ie á vćieką daleko/ y będą przeſládowáni po gorách iáko plewy od wiáthru / á iáko źdźbło [gluma ...et stipula] przed wich. BibRadz Is 17/13.

Przen (31):

W połączeniu szeregowym (1): RejPos 302 cf W przeciwstawieniu.

W przeciwstawieniu: »złoto, srebro, kamień ... słoma, siano, plewy« (1): Páweł s. piſze: iż ná thym ſwiętym fundámencie iedni buduią złotem/ ſrebrem/ kámieniem. Drudzy theż ſłomą/ ſianem/ plewámi RejPos 302.

a) Coś mało wartego, nieważnego, znikomego (30): RejWiz 157; SarnUzn Cv [2 r.], C2; Krześćiáńſki cżłowiecże [...] ty nikcżemne plewy [skarby tego świata] nie thwoie ſą/ nie vrodziły ſie s tobą/ chociayći przypádły s pracey przodkow twoich/ ále to wſzytko tobie przyſzło s przeźrzenia á z opátrzności Páná tego. RejPos 264; WujNT Luc 3 arg; [WizFałeczDucha A3].

plewy czego (3): Karmiſz ie [wiernych] plewámi omylnych á fáłſzywych náuk ſwiáta tego. RejPos 314v, 184; SkarŻyw 373.

W połączeniu szeregowym (1): Ktorą náukę [heretycką] Pan Bog zowie przes ſwoie ſwięte Proroki y Apoſtoły/ fmrodem/ zużelicą/ plewámi/ ſny/ gnoiem tzłowietzym/ ćiemnośćiámi/ kwáſem/ bábſkimi baſniámi/ łgárſtwem/ chythrośćią ludzką KrowObr A2v.

W przeciwstawieniach: »pszenica (6), ziarno (4), chleb ... plewy« (11): Przyiaciele bogatich, ſą plewy podle ziarna. BielŻyw 128; Y ná bojſku áż do zwyanya/ to yeſt/ do ſądu bożego/ nye tylko pſſenicá yeſt/ ále y ſlomá álbo plewy. KromRozm III C7v; GrzegŚm A2; BudNT Luc 3/17; ábo [człowiek] wdomv práwego oycá [tj. w kościele] vżywa ſynowſkiego chlebá/ ábo w głodney ſtronie v kmiećia plewámi ſię karmi. SkarJedn 38; SkarŻyw A4; kośćioł ś. (iáko Auguſtin ś. piſze) máiąc w ſobie nie tylko ziárná/ ále y plewy/ wiele znośić muśi. WujNT 163, Matth 3/12, 5. 13, Luc 3/17, s. 676.

W charakterystycznych połączeniach: nikczemne plewy; plewy od pszenicy odpędzać, (s)palić, siać; plewami karmić (się) (2); plewy omylnych nauk (wymysłów) (2), fałszowanego pisma.

Przysłowia: RejZwierz 135; RejAp 188; RejPos 189v; Niech ſie nie chłubi nikt bogáctwem/ bo tho wſzytko plewy RejZwierc 145.

March1 A3v; Kto ſieye plewy/ ten będzie żął ſwoię niewolą. March3 V2.

Zwrot: »od plew oczyściać« (1): [wiatry heretyckich nauk] ziárnom nic ſzkodzić nie mogą: y owſzem ie od plew oczyśćiáią. WujNT 676.
Szeregi: »nie tylko kąkole ale i plewy« (1): máią być znoſzone nie tylko kąkole/ áż do żniwá/ ktore rozśiewcá błędów ſzátan wprowádźił/ ále też y plewy/ áż do wywiania. CzechEp 40.

»słoma albo plewy; słoma z plewami« (1:1): KromRozm III C7v; tá Heretycka ſłomá [tj. heretycy] z ſwemi plewámi fałſzowánego piſmá/ y zdrzewiánym budowániem mátáctwá ſwego/ vcżynić tego [pójść w ogień] nigdy niechćiáłá. SkarŻyw 373.

»śmiecie a plewy« (1): [Anieli, apostołowie, wszyscy święci] ſpráwy ſwe á doſtoieńſtwá ſwe práwie przezywáli ſmieciem á plewámi przećiwko zacnośći Páná ſwoiego RejPos 13v.

2. bot. Zestawienie: »plewa(-y) wielbłądowa (a. [wielbłądze], a. [wonne])« = Cymbopogon schoenanthus L., subtropikalna aromatyczna trawa z komórkami olejowymi; w średniowieczu jej liście były cennym surowcem farmaceutycznym używanym do produkcji olejków aromatycznych; calamus (arabicus a. aromaticus a. odoratus), iuncus odoratus a. rotundus, schoenum, schoenus odoratus, squinanthon Cn (1): SQuinantum ieſt ziele zamorſkie ktore zową plewą wielbłądową. Abowiem wielbłądowie to ziele radzi iedzą/ Pandecta z Auicenną powiedaią iże to ziele w Arabijey bywa nalezione/ białe ieſt nalepſze. FalZioł I 125c; [Plewy wonne álbo wielbłądze. Iuncus odoratus. Camehew oder Camelſtro. SienHerb L#v, 621a].

Synonimy: 1. łuska, łuszczyny, młoto, ość.

Cf PLEWO, [PŁOWA]

ES