Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: MNOGDY

Następne hasło: MNOGO »

MNOGI (266) ai

mnogi (265), mnohy (1); mnogi : mnohy LibLeg (1:1; 10/97).

o jasne.

Fleksja

sg
m	N	mnogi	f	N	mnogå	n	N	mnogi(e)
	G			G	mnogi(e)j		G	mnogi(e)go
	A	mnogi, mnogi(e)go		A	mnogą		A	mnogi(e)
	I	mnogim		I	mnogą		I	mnogim

pl
N	m pers	mnodzy
	m an	mnodzy
	subst	mnogi(e)
G		mnogich
D		mnogim
A	m pers	mnogié, mnogich
	m an	mnogi(e)
	subst	mnogi(e)
I	m	mnogimi, mnogi(e)mi
	f	mnogi(e)mi
	n	mnogimi
L		mnogich
inne formy
sg L n skostn - w mnodze

sg m N mnogi (7). ◊ A mnogi (1), mnogi(e)go (1). ◊ I mnogim (1). ◊ f N mnogå (2). ◊ G mnogi(e)j (1). ◊ A mnogą (2). ◊ I mnogą (1). ◊ n N mnogi(e) (5). ◊ G mnogi(e)go (2). ◊ A mnogi(e) (2). ◊ I mnogim (3). ◊ pl N m pers mnodzy [w tym: -i (5)] (91). m an mnodzy (1). subst mnogi(e) (16). ◊ G mnogich (47). ◊ D mnogim (15). ◊ A m pers mnogié (22), mnogich (1) WujNT; -é (3), -(e) (19). m an mnogi(e) (1). subst mnogi(e) (19). ◊ I m mnogimi (11), mnogi(e)mi (2); -(e)mi (1) BudBib; -imi : -(e)mi BudNT (2:1). f mnogi(e)mi (1). n mnogimi (2). ◊ L mnogich (9). ◊ [sg L n skostn w mnodze.]

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Znaczenia

1. Będący w znacznej liczbie, taki, którego jest dużo, wiele; rozliczny, rozmaity; niejeden (227)
- a. W połączeniu z rzeczownikiem w pl (216)
  - α. W funkcji rzeczownika (103)
- b. W połączeniu z rzeczownikiem w sg
  - α. W funkcji rzeczownika (1)
2. Liczny, wielki, obfity (17)
3. Wielki, znaczny, mocny (21)
*** Bez wystarczającego kontekstu (1)

1. Będący w znacznej liczbie, taki, którego jest dużo, wiele; rozliczny, rozmaity; niejeden; multus Vulg, PolAnt, Modrz; copiosus Vulg; plurimus Modrz (227):

a. W połączeniu z rzeczownikiem w pl (216): Ano tám w niey [w łaźni] mnodzy ludzie [...] A tożći tu wielka ćiżbá/ Ani im może być licżbá. BierEz D3v, B4v, F3, H2, L2, L4v (10); OpecŻyw 30, [34]v, 46v, 55v; OpecŻyw C4; OpecŻywSandP ktv; ForCnR A2, A3 [2 r.], E; PatKaz II 33,38v; FalZioł V 48; BielŻywGlab nlb 8 [2 r.]; gdiż mnodzi ludzie powiadaią by nie mieli zdrowi być gdy by ſie nieupijali. GlabGad G8, B7v, G2v, G8; Ktory [mądry] w mnogich stronach bywał, Obyczaje ludzkie widał. BierRozm 4; Mać tak rożne przemienności, Jako mnogie w kwiatku maści. BierRozm 8, 5, 20, 23; gonczow y poſlow ſwoych mi do was bratha ſwoyego mnohich nye bedziem poſſilaczy LibLeg 10/97; Then kthory dokonał/ w krothce wypełnił cżáſy mnogie [tempora multa; czáſów wiele WujBib] Leop Sap 4/13, Is 2/2, 4, 17/12, Ez 3/6, 27/3 (9); A iáko ták mnogiemi śćieſzkámi od iednego Bogá Oycá odwiodł ſzátan [...] tákże też y Kryſtus rozmáitemi też fortylámi był zniſzcżon GrzegRóżn E, A4v, Bv [2 r.], B4, B4v, D [2 r.] (19); Mącz 275c; Obtoczyli mię ćielcowie mnodzy [vituli multi Vulg Ps 21/13; cielcy mnodzy WujBib] SienLek T4v; Odpuſzcżone iey ſą mnogie grzechy [peccata multa Vulg Luc 7/47]/ ábowiem bárzo vmiłowáłá. WujJud 108; Solomon rozmiłował ſię niewiaſt cudzego rodu mnogich BudBib 3.Reg 11/1; A (ták) żáłował Efraim ich oćiec przez długi cżás (marg) wł: dni mnogie/ (–) [diebus multis; przez wiele dni WujBib] BudBib 1.Par 7/22, Num 10/36, I 197b marg, 299a marg, Ps 96/1 (14); imię mi Legion/ iż mnodzy ieſteſmy [multi sumus; nas ieſt wiele WujNT] BudNT Mar 5/9, Matth 26/60, Mar 6/14 [13], Ioann 11/47, Luc 8/32, 12/7 (12); że też y ludzie święći á Bogu mili/ w mnogich rzecżach błądzili/ y w wielu rzecżách grzeſzyli CzechRozm 69v; ModrzBaz 47; CzechEp 242; NiemObr 64, 97, 166; WujNT 63, 219 marg, 536; KlonFlis Ev.

W przeciwstawieniu: »mnogi ... jeden« (4): Heretykowie mnogie Bogi wynáleźli/ áby iednego Bogá Oyca z Synem iego zniſzcżyli. GrzegRóżn G2v, G3, G4v, I4v.

W charakterystycznych połączeniach: mnodzy bogowie (14), ludzie (21), narodowie (4); mnogie dni (2), grzechy (2), rzeczy (10), słowa (3).

Wyrażenie: »in(n)y (a. inszy) mnogi« [szyk 5:2] (7): GrzegRóżn E4v; BudBib B3; Wiele przeto y inych (marg) wł. Mnogie iednák przeto y ine rć. (‒) (rzecży) nápomináiąc/ opowiedał ludowi. BudNT Luc 3/18, przedm c3v; Potym maſz miedzy inſzymi mnogimi nie poſlednieyſze o teyże rzecży świádectwo w Pſál: 110. CzechRozm 177, 89, 226.

Szereg: »mnogi i wielki« (2): ktoraby miáłá przeſtrzeńſzy plác ku okazániu mnogich y wielkich [plurimas et maximas] dźiełnośći, ModrzBaz 108v, 12v.

α. W funkcji rzeczownika (103): BierEz A3v, F4, I, I4, K (15); OpecŻyw 26, 93; iáćz to mowię tzo tobie pożytecżno byćz znám/ acżkolwiek mnodzi źle mi to oddáwáli ForCnR A4v, C3v; PatKaz II 32v; FalZioł V 46v; A toć nie są tacy błodzy, Jako o nich dzierżą mnodzy. BierRozm 7; Co sie przed nimi kłaniają, Z bojaźni mnodzy działają, A niektorzy pochlebując BierRozm 18, 17, 18; WróbŻołt 109/6; Kxiążę potrzebuiące mądrośći/ mnogie [multos; wielu WujBib] vćiſnie bez práwiem Leop Prov 28/16, 4.Esdr 5/7, 10; GrzegRóżn I4, K4v; WujJud A6, 75v; BudBib 1.Esdr 3/12, Ps 3/1 [2], 2[3], 4/6, Ier 20/10 (13); Co gdy on mowił/ mnodzy vwierzyli weń. BudNT Ioann 8/20 [30]; NIe mnodzy [Ne multi] vcżyćielmi bądzćie bráćia moi BudNT Iac 3/1, Matth 7/13, Mar 13/6 [2 r.], Ioann 11/55, Act 14/21[20] (9); Ktorego błędu bárzo ſie ich wiele ięło/ y podziśdzień ieſzcże mnodzy przy nim vpornie ſtoią. CzechRozm A6v, A6, 36v, 39v, 40v, 53v (9); áby ſię nie ták pilnie o to ſtárał/ żeby naywięcey ludźi w káżdey kráinie poznał/ ábo z mnogimi towárzyſtwo wźiął ModrzBaz 11v, 2, 57v, 142; ModrzBazBud ¶6v; CzechEp 8, 79, 152, 167, 371, 425; NiemObr 135; WujNT Mar 6/33, s. 200 [2 r.], 333 marg, 369, 403 (7); Niektorzy vśćiem płyną do Káiru Nilowym [...] Mnodzy ſię ważą Indyey dochrapáć KlonFlis D2v; KlonWor 50.

mnodzy z kogo (5): A mnogié z żydow/ mnogié téż s ſ [!] poganow ſobie przylącżil. OpecŻywList C2v; Leop Esth 8/17; Mnodzy lepak z offiárnikow [multi ex sacerdotibus] y Lewitow [...] płákáli głoſem wielkim BudBib 1.Esdr 3/12; BudNT Ioann 12/42.

mnodzy miedzy kim (1): ktorą [konfessyją] Roku 1570. niektorzy záśię wydáli/ (ácż ná nię mnodzy miedzy nimi w Sędomierzu nie przyzwaláli) WujJud A6v.

W przeciwstawieniach: »mnodzy ... jeden (2), mało ich, pojeden« (4): Yákoż ſye to częſtokroć/ á nye poyednemu tylko/ ále y mnogim ná raz [...] przydawáło y przydawa KromRozm III D8v; Mnodzy ſą ſtworzeni/ ále máło ich będzie zbáwionych. Leop 4.Esdr 8/3; ták też przez poſłuſzeńſtwo iednego ſpráwiedliwemi zoſtáną mnodzy. BudNT Rom 5/19 [2 r.].

Wyrażenie: »in(n)i (a. inszy) mnodzy « [szyk 7:1] (8) : ForCnR C3; Y przyſzły kniemu tłumy mnogie/ máiąc z ſobą/ chrome/ slepe/ nieme/ vłomne/ y inne mnogie [alios multos]. BudNT Matth 15/30, Act 15/35; CzechRozm A4, 59v, 157v, 190v; CzechEp 91.

b. W połączeniu z rzeczownikiem w sg (9): Szłá do domu Gędźcowego: Y vźrzáłá mnogie vbránie/ Ktore chował ná igránie. BierEz I; Ale głos mam wielmi ſrogi: Lęka ſie go cżłowiek mnogi BierEz N4v; kthorzy nieſli ná ſobie źiołá/ złoto bárzo mnogie/ drogie kámienie Leop 3.Reg 10/2; á ſtrącą gwiazdę mnogą [sidus copiosum] ná źiemię Leop 4.Esdr 15/35, 3.Esdr 2/9; BudBib Dan 4/12[9], 21[18]; áby łáſká rozmnożywſzy ſię przez mnogie dziękowánie [per multorum gratiarum actionem]/ obfitowáłá wſławę Bożą. BudNT 2.Cor 4/15.

[Wyrażenie: »mnogi raz« = nieraz, często: Mnogi raz z krotochwiły/ mnogiego Páná cnego/ Dałeś záwinąć w ſkorę/ Niedzwiedżá z łupionego NeothAcrost D2v.]

α. W funkcji rzeczownika [z kogo] (1): iż wprzod z nich mnogiego widzą z wielą wſzetecżnic dziatki rodzącego. CzechEp 417.

2. Liczny, wielki, obfity; multus Vulg, PolAnt; plurimus Vulg; in multitudine PolAnt [w tym: w połączeniu z rzeczownikiem w pl (9), w sg (8)] (17): BierRozm 6; Moſkyewſką Zyemye ſmnogymy woyſky ſwoymy powoyowawſchi LibLeg 10/96; Abowiem tyś mie vcżynił Krolem nád ludem twoim mnogim [super populum tuum multum; nád ludem twoim wielkim WujBib] Leop 2.Par 1/9, Dan 11/10; GrzegRóżn K2v; krew mnogą rozlałeś [Sanguinem in multitudine effudisti; Roźlałeś wiele krwie WujBib] BudBib 1.Par 22/8, Num 22/2, Ios 17/17, 2.Reg 13/34, 1.Par 22/8, Ps 77/15, Ier 25/14; Y ſzły zá nim tłumy mnogie [turbae multae; wielkie rzeſze WujNT] BudNT Matth 4/25; A było niedáleko od nich ſtádo świni wielkie (marg) Wła. mnogie. (‒) páśione. BudNT Matth 8/30, Matth 15/30, Act 18/10; Lew/ od mnogiey zgráiey będąc oſkoczony/ Y od tyśiąc łowcow z gotowemi łuki SzarzRyt C2.

W charakterystycznych połączeniach: mnoga(-i, -ie) krew (2), lud (5), męki, narodowie, stado, tłumy (2), wiry, wojsko, zastępy (2), zgraja.

3. Wielki, znaczny, mocny; multus Mącz, Vulg, PolAnt (21): Zapłátá wáſſá mnoga yeſt [ieſt obfita WujNT Luc 6/23] wnyebye. KromRozm I H2v; y ſzcżodry ieſt [...] y mnogiego miłoſierdzia [wielkiégo miłośierdźia WujBib]/ bo rozmnaża miłoſierdzia tym ktorzy ninieyſſy ſą Leop 4.Esdr 7/66; kthorzy mieſſkáią ná niey [ziemi] z pracą mnogą [z wielką pracą WujBib] Leop 4.Esdr 11/32, 4.Esdr 16/18, Thren 1/22, Dan 11/5; Multus sermo ad multum diem, Mnogie rozmawiánie dáleko ná dźień. Mącz 236a; á vyrzyćie/ że złość wáſzá wielka (marg) Wł/ mnoga (‒)/ ktorąśćie vczynili przed ocżymá Iehowy/ proſząc ſobie krolá. BudBib 1.Reg 12/17; Acż żniwo mnogie/ lecż robotnikow máło. BudNT Matth 9/37, przedm b5 [2 r.].

W przeciwstawieniu: »mały ... mnogi« (1): Niewádzić drugdy przećierpieć/ Máłey krzywdy nizac nie mieć: Niżli dla vporney kaźni/ Mnogich nábyć nieprzyiáźni. BierEz O4v.

W charakterystycznych połączeniach: mnogie (-i, -a) łkanie (2), miłosierdzie, napominanie (2), nieprzyjaźń, panowanie, praca, rozmawianie, zapłata, złość, żniwo.

Wyrażenie: bibl. »wody mnogie« = aquae multae Vulg, PolAnt [szyk 8:1] (9): Biedá mnoſtwu mnogich ludzi/iáko mnoſtwo morzá ſzumiące^go: y zgiełk tłuſzcż/ iáko huk mnogich wod [wód wielkich WujBib] Leop Is 17/12, 4. Esdr 15/41 [2 r.] Ps 43/2; Ná morzu drogá twoiá/ á śćieſzki twoie ná wodách mnogich BudBib Ps 76/19 [20], Ps 17/15[17], 28/3, Is 23/3; BudNT Apoc 1/15.

[Wyrażenie przyimkowe: »w mnodze« = w wielkich rzeczach: Wierny w mále/ y w mnodze [w wielu BudNT ] wierny yeſt. A w mále nieſpráwiedliwy/ y w mnodze nieſpráwiedliwy yeſt BudBib Luc 16/10 (Linde).]

*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Multus, Mnogi/ Vſtáwiczny/ wielki. Mącz 236a.

Synonimy: 1. rozliczny, wielki; 2. gęsty, 1.liczny, wielki; 3. obfity, wielki.

Cf [MNOGOMOWIENIE]