Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: MODERK (?)

Następne hasło: MODEROWAN »

MODEROWAĆ (10) vb impf

Wszystkie samogłoski jasne.

Fleksja

indicativus
inf	moderowáć
praes
	sg
3	moderuje

praet
	sg		pl
1	m		m pers	-smy moderowali
3	m	moderowåł	m pers

fut
	sg
3	m	będzie moderowåł

imperativus
	pl
2	moderujcie

conditionalis
	sg
3	f	-by moderowała

impersonalis
praet		moderowåno
con		-by moderowåno

inf moderowáć (3). ◊ praes 3 sg moderuje (1). ◊ praet 3 sg m moderowåł (1). ◊ 1 pl m pers -smy moderowali (1). ◊ fut 3 sg m będzie moderowåł (1). ◊ imp 2 pl moderujcie (1). ◊ [con 3 sg f -by moderowała.] ◊ impers praet moderowåno (1). ◊ con -by moderowåno (1).

Sł stp, Cn brak, Linde bez cytatu.

Znaczenia

1. Powściągać, łagodzić, uspokajać, mitygować (4)
2. praw. Ustalać, uchwalać, regulować (3)
3. Kierować, rządźić (1)
4. Regulować (2)

1. Powściągać, łagodzić, uspokajać, mitygować [moderari affectibus ‒ uskramiać albo powściągać popędliwości Mącz 228b; miarkuję co ‒ modero a. moderor aliquid; hamuję się od czego, powściągam się – moderor (animo, orationi, irae, linguae) Cn] [co] (4): ktorą waśń Krol iáko mediator Cleri et plebis, moderowáć ná tym Seymie przez Exekucyą ſwą powinien ieſt OrzRozm H4; Helduſá wſzytcy nienawidźieli/ yż [...] niemoderował poſelſtwá [...] Granwellanowi Niemcy dziękowáli/ yż ſie mierniey w poſelſtwie obchodził BielKron 218; [áby mię też [Klemencyja] podpárłá wtey ninieyſzey ſpráwie od narodu ludzkiego/ á moderowáłá oſtrość práwá ſpráwiedliwego. PostępekPrCzart I].

Zwroty: »afekty moderować« (1): o drugie idzie ktorych affecti rozumiem moderowac ActReg 13.

»moderować miedzy sobą« = nawzajem uzgadniać (1): Dla Pana Boga Wm Starszych, możniejszych y baczniejszych prosięmy tak rzeczy moderuicie miedzy sobą iako byscie [...] dla nie zgody y wasni swych RPtey niezawiedli ActReg 12.

2. praw. Ustalać, uchwalać, regulować (3):

moderować co w czym (2): podawáiąc téż tákiéż z obu ſtron/ coby w przednieyſzych Vniách moderowano/ ábo coby im przydano bydź miáło. SarnStat 1005, 170.

moderować [ile] w czym (1): rozbiéráiąc pewné [...] proedeceſsorów náſzych Státutá/ niécoſmy w nich zá ſpólnym zwoleniém Pręłatów/ Pánnów/ y Poſłów Ziemſkich moderowáli/ niéco téż knim przydáli/ á niéco téż co w vżywániu nie było ponowili [nonnihil in illis ... moderati sumus, quaedam addidimus et aliqua ... innovavimus JanPrzyw 42] SarnStat 942.

3. Kierować, rządźić [modero – rządzę, sprawuję, nie dopuszczam swej wolej, zachowawam przy mierności Mącz 228b; moderor ‒ rządzę, sprawuję Calep; rządzę czym, sprawuję co ‒ moderor aliquibus Cn] (1):

moderować co czym (1): MOc Boża tocżąc Niebá świát nie vchronnemi Fatámi/ moderuię [!] y loſy wiecżnemi. KołakCath B3v.

4. Regulować [co] (2): Oprócz tych Stáwów/ kthóre ſą ná Rzékach/ tych dármo moderowáć/ muśi ták wielka Wodá iść z Stáwu iáko do niego idźie. Strum P4v.

Zwrot: »moderować miarę [czego]« (1): A naydźie tákiégo łotrá/ że y miárę żywnośći ſtołu Pánſkiégo będzie moderował: á Pan w téy mierze/ bárzo ćiągnie kotá. Strum R3.

Synonimy: 1. hamować, miarkować, powściągać, skromić, uskramiać, wściągać; 3. kierować, krocić, rządzić, sprawować.

Formacje współrdzenne: pomoderować, umoderować, moderać.

Cf MODEROWAN, MODEROWANIE

AKtt