Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: MOGĄC

Następne hasło: MOGILICA »

MOGĄCY (27) part praes act

mogący (26), mogąc (1); mogący : mogąc BudNT (4 : 1).

o jasne.

Fleksja

sg
m	N	mogący, mogąc	n	N	mogąc(e)
	D	mogąc(e)mu		D
	A	mogącego		A

pl
N	m pers	mogący
N	subst	mogąc(e)
G		mogących

sg m N mogący (16), mogąc (1) BudNT. ◊ D mogąc(e)mu (2). ◊ A mogącego (1). ◊ n N mogąc(e) (1). ◊ pl N m pers mogący (1). subst mogąc(e) (1). ◊ G mogących (4).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVIII w. s.v. módz.

Znaczenia

Nie mający przeszkód w czym, któremu coś nie przychodzi z trudemy spełniający warunki konieczne do czego (27)
- a. Władny, możny, będący w stanie coś zrobić, mający wystarczające środki i odpowiednią siłę (fizyczną lub psychiczną) (14)
- b. Zdatny, zdolny do czego, umiejący co (6)

Nie mający przeszkód w czym, któremu coś nie przychodzi z trudemy spełniający warunki konieczne do czego; potens Mącz, PolAnt [w tym: cum inf (22)] (27): Irrequietus [...] Nieſpokoyny/ Pierzchliwy/ niemogący s ſpokoyem być. Mącz 341d, 351a, 430c [2 r.]; DWie rzecży ſobie przećiwne/ á ſtać poſpołu nie mogące/ w mądrośći Bożey porownánie y zgodę nálázły. SkarJedn 43; między którémi [żebrakami]/ ieſt wiele mężczyzn/ y białych głów dużych y mogących ſobie ſłuſznie żywność zárábiáć SarnStat 517 [idem] 927.

a. Władny, możny, będący w stanie coś zrobić, mający wystarczające środki i odpowiednią siłę (fizyczną lub psychiczną); pollens, valens Mącz (14): Valens, Mogący/ zdrowy/ krzepki/ mocny/ możny. Mącz 474b, 308b.

cum inf (10): iey milégo ſyna nogami deptali/ a niemogącego wſtatz/ za wloſy z ziemie podnieſli OpecŻyw 137; Patiens navium Tyberis, Mogący znieść łodźie. Mącz 284b; Penuriae tolerantissimus, Mogąci wiele nędze á vboſtwá wytrwáć. Mącz 457b, 276d; polecam was Bogu/ y ſłowu łáſki iego/ mogącemu nádbudowáć y dáć wam dziedzictwo ze wſzemi poświęconymi. BudNT Act 20/32; Iesli kto wſłowie nie vpada/ to doſkonáły mąż/ mogąc powśćiągnąć [potens freno circumducere] y wſzytko ćiáło BudNT Iac 3/2, Luc 12/4, Rom 15/14, 16/28[25]; Armipotens ‒ Moſzni wriſtunku, Oręzu mogący zdolacz. Calep 96b.

W połączeniu z przysłówkiem „mało” (1): Pusilla epistola. Krótki liſtek. Metaphor. Niewielkiey wagi/ máło mogący. Mącz 332c.

Wyrażenie: »nade wszytkie mogący« = potężny (1): Subtylny promień/ twey [Boga] ślicżney iaſnośći/ Náde wſzytkie mogący GrabowSet Q.

b. Zdatny, zdolny do czego, umiejący co [cum inf] (6): Tardum ingenium in accipiendis quae traduntur, Niemogąci rychło poyąć tego czego go náuczáyą. Mącz 441b, 505d [3 r.]; LatHar 595; Volatilis ‒ latac mogaci. Calep 1138b.

Synonimy: mocny, możny.

Cf 2. MOC, [NIEMOGĄCY], WSZECHMOGĄCY