Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NATCHNION

Następne hasło: [NATEMIAST] »

NATCHNIONY (51) part praet pass pf

-t- (29), -d- (22).

a jasne (w tym 2 r. błędne znakowanie); -ony (4) OpecŻyw, Mącz (3); -ón (1) Mącz.

Fleksja

sg
m	N	natchniony, natchnion	f	N	natchniona, natchnionå	n	N	natchnion(e)
	G			G	natchnion(e)j		G
	A	natchnion(e)go		A	natchnioną		A	natchnion(e), natchniono
	I	natchnionym		I			I

pl
N	m pers	natchnieni
G		natchnionych

sg m N natchniony (13), natchnion (3); ~ (attrib) -ony (9); ~ (praed) -ony (2), -ón (3); -ony RejPos; -ón BielKron, Mącz; -ony : -ón PatKaz II (1:1); ~ -ón (1), -(o)n (2). ◊ A natchnion(e)go (1). ◊ I natchnionym (2). ◊ f N (attrib) natchniona (1) SkarŻyw, natchnionå (1) Mącz. ◊ G natchnion(e)j (1). ◊ A natchnioną (1). ◊ n N natchnion(e) (8). ◊ A natchnion(e) (1) NiemObr, natchniono (1) WujNT. ◊ pl N m pers natchnieni (17); -eni (1), -(e)ni (16). ◊ G natchnionych (1).

Składnia dopełnienia sprawcy: natchniony od kogo (17), z kogo [= przez kogo] (1), (30).

Sł stp s.v. natchnąć, Cn notuje, Linde XVI w. s.v. natchnąć.

Znaczenia

Pozostający pod jakimś bądź czyimś inspirującym, ożywiającym wpływem, wzniecony, pobudzony (51)

Pozostający pod jakimś bądź czyimś inspirującym, ożywiającym wpływem, wzniecony, pobudzony; afflatus, tactus Mącz, Modrz, Cn; inspiratus Vulg, Gn; instinctus Calep, Cn; impletus, repletus Cn (51): Mącz 484b; Calep 545b; Drudzy podobno od iákich pánow nátchnieni/ á drugdy ſnać vpominkámi kupieni/ ich myślom dogadzáią. SkarKazSej 694a.

natchniony czym (1): [Jezus] Apoſtoły/ Káznodzieie ſwoie rozesłał/ ktorzy [...] od Duchá S. nauką zbáwienną nádchnieni/ naród ludzki [...] od ſproſnego żyćia ku ſwiątobliwośći/ [...] przywiedli. StryjKron 146.

Fraza: »niewiem jakim duchem natchniony« (2): SeklWyzn 4; niewiem iakim Duchem natchniony Broniewski nawysciu arendy nie chce płacic ostatniey Raty 8000 złotych. ActReg 165.

Wyrażenia: »od Boga, z Boga, Bóstwem, Bogiem natchniony« = Deo impletus a. plenus a. repletus, tactus divino spiritu Cn (12:3:1:1): Vkázál ciém ſie zaſie żywy dnia trzeciégo/ iakożto boſtwe^m nadchnienij prorocy [...] przepowiedali OpecŻywList C2v; BielKron 139; Pythia, Mniſzká álbo bogini wieſzcza od bogá Apolineſá nádchniona. Mącz 334b, 104a, 117d; Duch známionuie Cżłowická z Bogá álbo z Diabłá nátchnionego GrzegŚm 56; Bogiem nátchnionych Póétow woniący kwiát mdleie Smiertelny nań wiátr wieie. KlonŻal Cv; PowodPr 57, 85. Cf »pismo od Boga natchmone«.

»Duchem Świętym (a. bożym), od Ducha Świętego, łaską Ducha Świętego natchniony« = divino Spiritu afflatus Modrz; Spiritu sancto inspiratus PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (27:1:1): OpecŻyw 25v, 180; proroczy duchem ſzwyątym nathchnyeny prorokoualy y pyſaly czo przeſz tą panną myalo ſyą ſtacz PatKaz II 49v, 33v, 40v, 60, 61; KromRozm II c3v; KromRozm III C5v; był [król Gieza] duchem święthym z oſobney łáſki Bożey nádchnion/ wźiął krzeſt święty wiáry Krześćiáńſkiey BielKron 299v; Divino spiritu tactus Duchem ſwiętym poduſzczony/ nádchniony/ podwiedziony. Mącz 439d, 117d; OrzQuin P3; RejPos 149v; [święty Paweł i Piotr] Duchem Bożym będąc nátchnieni/ bárzo dobrze to rozumieli/ iáko wiele y iáko zacnych pożytkow ſpolnośc Chrześcijáńſka doſtác może/ ieſliby ludźie wierni Swiątośc Małżeńſką poználi KuczbKat 250; WujJudConf 32v; RejPosRozpr c3; RejPosWstaw 21v; Bo nie chućią cżłowiecżą przynieśione ieſt niekiedy proroctwo/ ále od duchá świętego nátchnieni mowili święći ludzie Boży. BudNT 2.Petr 1/21; ModrzBaz 30v; SkarŻyw 86, 117, 364, 486; StryjKron 146; NiemObr 71; WujNT 57, 615, 2.Petr 1/21.

»duchem zawrotu i kłamstwa natchniony« (1): wiele haeretykow/ [.,.] wynidźie z kośćiołá; ktorzy ſobie przywłaſzczáć będą Duchá Bożego/ będąc duchem zawrotu y kłamſtwá nátchnieni. WujNT 824.

»pismo od Boga natchnione« = scriptura divinitus inspirata Vulg (8): KrowObr C3v; kożde piſmo od Bogá nátchnione/ pożytecżne ieſt ku náucżániu Leop 2.Tim 3/16; WujJud 29v; CzechEp 120; Duch Boży przez Páwłá ś. piſmo od Bogá nátchnione záleca NiemObr 74, 73; WujNT 2.Tim 3/16 [2 r.].

Szereg: »natchniony i pobudzony« (1): Xięża Capituli Poſnanſkei veſpołek y ſ biſkvpem/ niewiem iakim dvchem nadchnieni/ y pobvdzeni/ chcieli mię gwałtem przymvſić/ naczięſke prziſięgi SeklWyzn 4.

Synonimy: poduszczony, podwiedziony.

Cf NATCHNĄĆ, NIENATCHNION