[zaloguj się]
[pdf]

1. NAWIEDZENIE (131) sb n

nawiedzenie (130), nawiedzienie (1); nawiedzenie : nawiedzienie LubPs (2:1),

a oraz drugie e jasne; -wiedz- (15), -wiédz- (1); -wiedz- : -wiédz- SarnStat (1:1); -é (5), -e (2); -é KochPs; -é : -e OpecŻyw (2:1), OpecŻywSandR (2:1).

Fleksja
sg
N nawiedzenie
G nawiedzeniå
A nawiedzeni(e)
I nawiedzenim, nawiedzeni(e)m
L nawiedzeniu

sg N nawiedzenie (22); -é (5), -e (2), -(e) (15). ◊ G nawiedzeniå (78); -å (70), -(a) (8). ◊ A nawiedzeni(e) (18). ◊ I nawiedzenim (3) RejPs, SkarKaz (2), nawiedzeni(e)m (3) LubPs, LatHar (2). ◊ L nawiedzeniu (7).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów).

1. Przybycie do kogoś lub dokądś na jakiś czas; pobyt tam; visitatio Leop, Mącz, JanStat (85): Mącz 494c; Visendus ‒ Godni nawiedzenią. Calep 1122b.
Przen: Powtórne przyjście Chrystusa w dniu sądu ostatecznego (3):
Wyrażenie: »czas nawiedzenia« [w tym: czyjego = do kogo (1)] = tempus visitationis Vulg (3): Korzćieſz ſie thedy pod mocną ręką Bożą/ żeby waſz wywyſzſſył cżáſu ńáwiedzenia [!] Leop 1.Petr 5/6; RejPos 47v; WujNT 1.Petr 5/6.
a. Przybycie do kogoś, zwykle z życzliwości, odwiedziny (76): O iako ſlodkié ij ſſcżęſné bylo tych milych mlodzieńtzow z ſobą gádanije/ ij vcieſſné z nawiedzeniá pocieſſenijé. OpecŻyw 35; SkarKaz 576b.

nawiedzenie kogo (G) (4): Pánno do náwiedzenia S. Elżbiety od Duchá ś. pożytecżnie świátu/ pobudzona/ modl ſię zá námi. LatHar 501, 218, 515; WujNT Luc 1 arg.

nawiedzenie przez kogo (2): (nagł) Odpowiedz Woyewodi Voloskiego na posselstwo v. K. m. (‒) Naprzod powiedzial voyewoda Voloskj ze dziekvyem yego K. m. ſtey wiſſokiey laſky a ziczlywosczy [...] y ſtego nawiedzenia przes czie posla yego K. m. LibLeg 11/10v; Swiętey Elżbiety/ przez Pánnę Máryą/ poćiechy pelne náwiedzenie. LatHar 515.

nawiedzenie czyje [= przez kogo] [G sb i pron] (6): OpecŻyw 169v; Tedy wnetże wyſłáli zá świętym Ekwicyuſzem/ to mu oznáymuiąc/ iáko w wielkiey gorącżce ieſt/ á o náwiedzenie onego Mnichá troſkliwie prosi. SkarŻyw 211; SkarKaz 579a, b [2 r.]. Cf nawiedzenie czyje czego.

nawiedzenie czyje [= przez kogo] czego (1): TO náwiedzenie mátki Bożey domu Zácháryaſzá/ dźiwnemi ſię cudy y dáry Bożemi wſławiło. SkarKaz 576a.

Szereg:»nawiedzenie i pozdrowienie« (2): Pátrzmy co tu iey náwiedzenie y pozdrowienie domowi Zácháryaſzowemu przynosi. SkarKaz 579b, 580b.
Przen (40):
a) Wizja, widzenie (2):
Zwrot: »nawiedzenie boskie, niebieskie mieć« = widzieć w stanie ekstazy religijnej lub przez sen [szyk zmienny] (1:1): Tám vmieráiąc práwie/ miał dziwne á niebieſkie náwiedzenie. Przyſzłá do niego przecżyſta Mátká Boża/ ſamo trzećiá/ lecżąc rány iego. SkarŻyw 167, 353.
b) Przyjście Chrystusa na świat (w nawiązaniu do ewangelicznej opowieści o wjeździe do Jerozolimy) (22):

nawiedzenie czyje [= kogo] [pron poss] (13): Iż [Jeruzalem] nie poznáło á niechciáło przyiąć wdzyęcżnie náwiedzenia ſwoiego/ náuk/ ſpraw/ ſtánowyenia/ y ſwiętego á błogoſłáwionego przyſcia Páná ſwoiego. RejPos 195v, 196v, 197, 300v, 350v; RejZwierc 255v. Cf Wyrażenie.

nawiedzenie czyje [= przez kogo] [w tym: G sb i pron (7), ai poss (1), pron poss (1)] (9): RejPos 196, 196v, 197 [2 r.], 259, 300; Słuchayże co támże zá przycżynę Pan powiáda do tego/ iżeś nędzne miáſtho niechciáło przyiąć wdzięcżnie náwiedzenia mego á vpominánia mego RejZwierc 258v; WisznTr 7; ArtKanc A16.

W połączeniach szeregowych (3): RejPos 195v, 196; Wſzech wiernych ſerce ćieſz ſię z iego náwiedzenia/ z pokornego wćielenia/ z prácowitego vmęcżenia ArtKanc A16.

W charakterystycznych połączeniach: obaczyć nawiedzenie, poznać (4), przyjąć (wdzięcznie) (5); cieszyć się z nawiedzenia; (nie)wdzięczność (niewdzięcznik, wdzięczny) nawiedzenia (5); wdzięczne nawiedzenie.

Wyrażenie: »czas nawiedzenia [czyjego]« = tempus visitationis Vulg (7): nieoſtawią w tobie kamiéń na kamieniu/ bos nie poznało cżaſu nawiedzenia twégo/ ktoré ſié tobie od boga ſtalo. OpecŻyw 72; Diar 21; RejPos 195; CzechEp 18; ArtKanc E13v; WujNT Luc 19/44; PowodPr 5.
Szereg: »przyście a nawiedzenie« (2): Iż ná then cżás mieli vmárli wſtáwáć/ chromi ſkakáć/ ſlepi widzyeć/ głuſzy ſłyſzeć/ y ine wſzytki podobieńſtwá nie cżłowiecżeńſkie/ ktore ſie iuż były iáſnie okazáły o thym ſwięthym przyſciu iego/ á o tym wdzyęcżnym náwiedzeniu iego. RejPos 196v, 300. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
c) Mistyczny kontakt Boga z wiernymi (często w wyraźnym nawiązaniu do znacz. przenośnego b)) [czyje = przez kogo; w tym: G sb i pron (12), pron poss (4)] (16): Cżym wyerny ma oddáć Pánu dobrá nádáne/ iedno wdzięcżnye prziymuiąc náwyedzyenie yego. LubPs aa2 marg; RejZwierc 258v.

W połączeniach szeregowych (4): RejPos 196, 197v, 345; Iużeś ſie náſłucbał dekretow iáſnych Páńſkich/ iż tego żadnemu narodowi/ by też y nawdzięcżnieyſzemu ſobie nigdy przepuśćić nie racżył/ ktorykolwiek wzgárdził ſwiętą wolą iego/ náwiedzenie á vpominánie wdzięcżne iego. RejZwierc 259.

W charakterystycznych połączeniach: poznać nawiedzenie, przyjmować (przyjąć) ((nie)wdzięcznie) (8), przynieść (2), wzgardzać; nawiedzenie Pana (5), święte, wdzięczne (4).

Szereg: »nawiedzenie a (i) upominanie (a. napominanie)« [szyk 8:2] (10): Przecż nie prziymieſz do ſiebie tego náwiedzenia Páná ſwoiego/ á tego ſwięthego vpominánia iego? RejPos 197v, 196, 198v, 260 [2 r.], 260v [2 r.]; RejZwierc 258v [3 r.]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]
α. W funkcji nazwy święta kościelnego: Nawiedzenie Matki Boskiej obchodzone 2 VII [czyje = przez kogo] (22): day nam to/ prośimy ćię/ ábyſmy iey obroną będąc opátrzeni/ zá twoią záraz ſpráwą do weſołego obchodzenia náwiedzenia iey byli przypráwieni. LatHar 407.
Wyrażenie: »dzień, święto Nawiedzenia (Panny Maryjej itp.)« = festum Visitationis Gloriosissimae Virginis Mariae JanStat (10:3): vſtáwił ſwięto náwiedzenia iey. KrowObr 164. Cf Zestawienie.
Zestawienie: »Nawiedzenie (Nachwalebniejszej a. Błogosławionej) (Panny) Maryjej, (Panny) Matki Bożej (Maryjej)« [w tym: dzień (święty) Nawiedzenia (10), święto Nawiedzenia (2)] = Visitatio Gloriosissimae Virginis Mariae JanStat (17:3): MetrKor 34/133; LibMal 1543/76v, 1548/142; KrowObr 173 [2 r.], Ss4v; Goski A10v; Ná tym Seymie miedzy rzecżami innemi to ieſt poſtánowiono/ przodkiem áby ná dzień Náwiedzenia pánny Máriey thák duchowni iáko ſwieccy pánowie zbroynie byli pogotowiu Wtolmie [!] BielKron 305v; RejPos 303, 304 żp; LatHar [++4], 406 [2 r.], Aaa4; WujNT 190 marg, Vvvvv4; dekláruiemy/ áby po ſkończeniu Séymu w Poniedźiáłek piérwſzy po Náwiédzeniu Pánny Máriiéy/ w Káliſzu ſądzoné [sądy ziemskie] były SarnStat 725, 1227; SkarKaz 576, 576 żp,
b. Przybycie, aby sprawdzić, skontrolować [czyje = przez kogo] (1): ábyś to ſtáránie ktoreſmy wſzytkim kośćiołom zpoſtánowienia Boſkiego winni ſą/ ná wzor ćichośći náſzey/ cżynił y nas w tym podpieráł: kośćiołom od ſtolice Apoſtolſkiey dálekim obecność náwiedzenia náſzego dáiąc. SkarŻyw 319.
c. Przybycie, aby złożyć cześć miejscom lub osobom świętymi pielgrzymowanie (3):

nawiedzenie kogo, czego (2): Przyiecháliſmy pokłonić ſię iemu. [Matth 2/2]) To przyiechánie z ták dálekich kráiow/ z nabożeńſtwá/ dla náwiedzenia y pochwalenia Chriſtá Páná ná mieścu národzenia iego WujNT 8. Cf Wyrażenie.

nawiedzenie czyje [= przez kogo] (1): Pánno náwiedzeniem páſterſkim bárzo vćieſzona/ modl ſię zá námi. LatHar 502.

Wyrażenie: »nawiedzenie grobow« (1): Woleli w śmierć wpáść/ niſzli bez tey poćiechy náwiedzenia grobow Apoſtolſkich/ y innych męcżennikow/ zoſtáć. SkarŻyw 63.
Szereg:»nawiedzenie i pochwalenie« (1): WujNT 8 cf nawiedzenie kogo, czego.
2. Podejście, przybliżenie się, przystąpienie [kogo (G)] (6): (nagł) Iezuſa milégo apoſtolow wtoré nawiedzenije. Ka: 34 (‒) POtym Iezus miły z onego mieſtza wſtáwſſy/ przyſſedl ku ſwym zwolenikom wtoreé/ ij nalázl ie lepak ſpiące OpecŻyw 100, 99v, 104; OpecŻywSandR nlb 4 [3 r.].
3. Interwencja Boga lub świętych w życie ludzi lub losy świata; visitatio Vulg, PolAnt (40):
a. Doświadczenie, utrapienie; sąd, kara; też nieszczęście, zła przygoda; agnitio, respectio Vulg (27):

nawiedzenie przeciwko komu (1): Iá Pan ktory ią záchowywam znagłá iey będę ſſynkował: by lepak nie ſtháło ſie náwiedzenie przećiwko niey [ne forte viseretur contra eam]/ w nocy y wednie záchowywam ią. Leop Is 27/3.

nawiedzenie czyje [= przez kogo] [w tym: ai poss (4), pron poss (2), G pron (1)] (7): LubPs D3v; BibRadz I 433d marg; Nieprzyiaćiél mię ſtrofował/ A iam ięzyk ſwoy hámował: Wiedząc/ że to złorzeczenié Było twoie náwiedzenié. KochPs 58. Cf »nawiedzenie boskie«.

W połączeniu szeregowym (1): niech ſobie onych myſli ſzkárádych zá grzech żaden niepocżyta: ále zá oſobliwe náwiedzenie/ karánie/ y doświádcżenie Boſkie. SkarŻyw 294.

Zwroty: »doświadszać nawiedzeniem« (1): Doſwyadſſaleś náwyedzenyem ſwym ſercá moyego/ Práwye yáko złotnik ognyem probowałeś yego LubPs D3v.

»znosić nawiedzenie [od kogo]« (1): A coż rozumieſz o tych nędznicżkoch/ ktorzy ſtátecżność wiáry ſwoiey dzyerżą Pánu ſwemu/ á znoſzą pokornie káżde náwiedzenie od niego RejPos 243v.

Wyrażenia: »nawiedzenie boskie (a. boże), pańskie« = plaga Mącz (3:1): FalZioł V 66; Iż choć iuż zdamy ſie w náwiedzeniu páńſkim od Páná ſwego opuſzcżonymi/ á wſzákoż yednák nas Pan w thych boleſciách duſznych y cieleſnych nie przebacży/ gdy ſie iedno z wierną pioźbą vciecym [!] do niego. LubPs Y5 marg; Mącz 302c; SkarŻyw 294.

»czas, dzień, rok nawiedzenia« = annus a. dies a. tempus visitationis Vulg, PolAnt; dies agnitionis Vulg [w tym: czyje = kogo (11): G sb i pron (9), pron poss (2)] (10:4:2): Bo przynioſę ná nie złe rzecży/ rok náwiedzenia ich/ mowi Pan. Leop Ier 23/12, Is 10/3, Ier 50/27, 31, Os 9/7; BibRadz Ier 11/23, 46/21, I 433d marg, Sap 3/7[6], 13, 18; BudBib Ier 6/15, 10/15, Os 9/7, Sap 3/7[6]; PowodPr 69.

»nawiedzenie złe« (1): Boiazń Iehowy (wiedzie) do żywotá/ bo naſycony (będąc) nocowáć będzie bez náwiedzenia złego [non visitabitur malo]. BudBib Prov 19/23.

Szeregi: »nawiedzenie i krzyż« (2): żeby zátym rozmnożyłá ſie we mnie wielka miłość przećiw tobie/ y ćiérpliwość w káżdym náwiedzeniu y krzyżu/ który tu ná mię kłádźieſz. SiebRozmyśl B2v, M2v.

»nawiedzenie i nieszczęście« (1): Coż ſobie pocżniećie w dźień náwiedzenia y nieſzcżęśćia z dáleká przychodzącego? PowodPr 69.

»nawiedzenie, oddanie [= zapłata]« (1): Przyſzły dni náwiedzenia/ przyſzły dni oddánia [dies visitationis, ... dies retributionis] dozna Izráel ſproſnego proroka BudBib Os 9/7.

»nawiedzenie, odpłacenie« (1): Przyſſli dni nawiedzenia/ przyſſli dni odpłácenia [dies visitationis, ... dies retributionis]: wiedźćie Izráelá (być) głupiem Prorokiem Leop Os 9/7.

»porażka i nawiedzenie« (1): bo dźień porażki ich przyſzedł ná nie/ y cżás nawiedzenia ich [dies contritionis, ... tempus visitationis eorum]. BibRadz Ier 46/21.

»nawiedzenie i znędzenie« (1): Coż wy vcżynićie w dzień náwiedzenia/ y znędzenia [in die visitationis et calamitatis] kthore z dáleka przychodzi? Leop Is 10/3.

W przen (1): Abowiem ſzczęſliwa ieſt niepłodna/ [...] ktora nie vznáłá łożá złoſćiwego/ á tá weźmie pożytek czáſu náwiedzenia duſz [in respectione animarum sanctarum]. BibRadz Sap 3/13.
b. Łaska, troska; pomoc; nagroda (13): pewnieby go byli zábili/ gdyby go był ſam Pan Bog nieobronił. [...] Dziękował zá to náwiedzenie Pánu Bogu SkarŻyw 508.

nawiedzenie od kogo nad kim (1): Y mieli łáſkę/ gdy ſie náwiedzenie ſtáło od Páná nád onymi ktorzy byli z ięctwá przyſſli ſtárſzy żydowſcy Leop 3.Esdr 6/5.

nawiedzenie czyje [= kogo] [pron poss] (2): CzechRozm 220v; tych ná okazanie ſwego náwiedzenia vżywa/ ktorzy ślepoty iego dobrzy świátkowie byli. Woła (ten ślepy) iſz ſkoro ſię dotknął końcá ſukniey/ ktorą święte kośći odziane były/ wzrok mu ſię wroćił. SkarŻyw 567.

nawiedzenie czyje [= przez kogo] [w tym: G pron (2), pron poss (1), ai poss (1)] (4): RejPs 147; RejPos 197; SkarŻyw 172; RAcż Pánie/ prośimy ćię/ ſumnienia náſze twym náwiedzeniem ocżyśćić/ áby Pan náſz Iezus Chryſtus/ nálazł ſobie gotowe mieſzkánie w nas LatHar 392.

Wyrażenia: »dzień nawiedzenia« = dies visitationis PolAnt, Vulg (3): Máiąc obcowánie wáſze dobre miedzy narody: áby wtem co was obmáwiáią iáko złocżyńce/ zdobrych vcżynkow bacżąc (ie/) ſławili Bogá wdzień náwiedzenia. BudNT 1.Petr 2/12; CzechRozm 220v; WujNT 1.Petr 2/12.

»łaskawe nawiedzenie« (1): bo rozumiem temu/ iż ieſt prozne káżde ſtáránie bez łáſki iego/ ále zá łáſkáwym náwiedzenim iego wſſytko mi ſnádnie przypádnie. RejPs 147.

Szeregi: »łaska i nawiedzenie« (1): Iedno nas Pánie Iezu nie opuſzczay/ á niewidomie łáſką twoią y náwiedzenim vweſelay SkarKaz 210b.

»nawiedzenie i pomoc« (1): Wiele ludzi po śmierći náwiedzenie iey vcżuło y pomoc. SkarŻyw 584.

W przen (2): Iż [...] odſtępuieſz od wierney á od prawdziwey ſtudnice tego to ſwiętego náwiedzenia iego. RejPos 197.
Wyrażenie: »w serce nawiedzenie« (1): niezárzućił im/ ále mu dał vpámiętánie/ y Boſkie w ſerce iego náwiedzenie/ ku práwemu powſtániu y náwroceniu. SkarŻyw 172.
α. O Matce Boskiej [kogo] (1): Abowiem oná ieſt rzetznitzką thego ſwiátá/ pátronką náſzą/ nádzieiá zbáwienia ludu krześćijáńſkiego/ nád nędznymi ſmiłowánie/ vpádłych podnieſienie/ opuſztzonych poćieſzenie/ grzeſznych náwiedzenie KrowObr 164.

Synonimy: 1. przybycie, przyście; 3.a. ukaranie.

Cf NAWIEDZIĆ

RS