[zaloguj się]
[pdf]

NAWIEDZIĆ (295) vb pf

a jasne (w tym 1 r, błędne znakowanie). ◊ W inf -wiedz- (7), -wiédz- (1) KochPs (2:1). ◊ W imp -wiédz, -wiédź (4), -wiedz, -wiedź (3); -wiédz KochPs (2), PudłFr; -wiedź Mącz; -wiédz : -wiedz OpecŻyw (1:2); nawiedzi z tekstu nie oznaczającego é. ◊ W pozostałych formach -wiedz- (32), -wiédz- GórnTroas (2).

Fleksja
inf nawiedzić
praet
sg pl
1 m -m nawiedził, nawiedziłem m pers
f -m nawiedziła m an
n subst my nawiedziły
2 m nawiedziłeś, -ś nawiedził m pers nawiedziliście, -ście nawiedzili
f -ś nawiedziła m an
3 m nawiedził m pers nawiedzili
f nawiedziła m an
n nawiedziło subst
plusq
sg
3 m był nawiedził, nawiedził był
imperativus
sg pl
1 nawiedźmy
2 nawiédz, nawiédź, nawi(e)dzi nawiedźcie
3 niech nawiedzi
conditionalis
sg pl
1 m bych nawiedził, bym nawiedził m pers bysmy nawiedzili
f bych nawiedziła m an
2 m byś nawiedził, by nawiedził m pers
3 m by nawiedził m pers
f by nawiedziła m an
con praet
sg
2 m bodajżeś był nawiedził

inf nawiedzić (68). ◊ fut 1 sg nawiedzę (40) [w tym: -e (1)]. ◊ 2 sg nawiedzisz (4). ◊ 3 sg nawiedzi (33). ◊ 1 pl nawiedzimy (1). ◊ 3 pl nawiedzą (2). ◊ praet 1 sg m -m nawiedził, nawiedziłem (6). f -m nawiedziła (1). ◊ 2 sg m nawiedziłeś, -ś nawiedził (11). f -ś nawiedziła (2). ◊ 3 sg m nawiedził (44). f nawiedziła (9). n nawiedziło (1). ◊ 1 pl subst my nawiedziły (1) BielKom. ◊ 2 pl m pers nawiedziliście, -ście nawiedzili (7). ◊ 3 pl m pers nawiedzili (3). ◊ plusq 3 sg m był nawiedził (3) GliczKsiąż (2), BibRadz, nawiedził był (1) WujNT. ◊ imp 2 sg nawiédz (15), nawiédź (5), nawi(e)dzi (1); nawiédz OpecŻyw (3), WróbŻołt, SeklKat, LubPs (2), KrowObr, Leop (2), BibRadz, BudBib (2), PudłFr, LatHar; nawiedź Mącz, KochPs, SkarKaz; nawiédź : nawi(e)dzi ArtKanc (2:1). ◊ 3 sg niech nawiedzi (2). ◊ 1 pl nawiedźmy (6). ◊ 2 pl nawiedźcie (2). ◊ con 1 sg m bych nawiedził (4) LibLeg (2), Mącz, SkarŻyw, bym nawiedził (1) GrochKal. f bych nawiedziła (1). ◊ 2 sg m byś nawiedził (5), by nawiedził (1) WróbŻołt. ◊ 3 sg m by nawiedził (9). f by nawiedziła (2). ◊ 1 pl m pers bysmy nawiedzili (1). ◊ con praet 2 sg m bodajżeś był nawiedził (1). ◊ part praet act nawiedziwszy (2).

Składnia dopełnienia sprawcy: nawiedzić od kogo (5).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI ‒ XVIII w,

1. Przybyć do kogoś lub dokądś [w tym: kogo (113), co (36)] (174):
a. Na jakiś czas; visere Calag (167): Heimſuchen. Náwiedzić. Visere. Calag 268b.

nawiedzić co (15): Bodayżeś ty był nigdy Sparty nie náwiedził/ Nieſzcżeſny Priámidá KochOdpr Bv, B; RAd to ſłyſzę/ że dom páńſki náwiedźić mamy/ Y vjźrzém/ o Hieruzálem/ twé piękné bramy. KochPs 188, 95, 126, 149; tráfiło ſię iey z oycem ieden klaſztor náwiedzić. SkarŻyw 13, 408, 470; Iażem Fráncuzy/ ia Niemce/ ia Włochy/ Iażem náwiedźił Sibylliné lochy. KochWr 90; KochPieś 39, 55. Cf nawiedzić co czym; co skąd; W przen.

nawiedzić co czym [= z czym] (1): Chcę ćię vpomnieć/ o przeważny Sżyprze: Zebyś náwiedźił ſwą kupią choć lichą Motłáwę ćichą. KlonFlis D4v.

nawiedzić co skąd (1): A Páweł chcąc z Antyochiey náwiedzić mieyſcá ná ktorych pierwey przepowiedał/ Roſtał ſię z Bárnábaſzem WujNT Act 15 arg.

nawiedzić dokąd (3): Potym rychło cżás ſie tráfił/ Iż pan do folwárku náwiedził BierEz A2; Iáko pies ná łańcuchu o trzech głowach ſiedzi/ Cerherus/ co ty kąſa/ gdy kto tám náwiedzi. RejWiz 21v; BielKron 124v.

W charakterystycznych połączeniach: nawiedzić brzegi Bosfora, cerkiew, dom (pański) (3), Grecyją, klasztor, Motławę, podziemne kraje, Rzym (2), Spartę (2); do folwarku nawiedzić.

W przen (1):
Zwrot: »nawiedzić [czyje] progi« (1): Náwiedzę twé święté progi/ Y dam cześć Bogu nád bogi. KochPs 7.
Przen (2):

nawiedzić w co (1): Ták vważy ſwą ſługę [Marię] Pan/ Iż w iey żywot náwiedzi ſam. BielKron 134.

nawiedzić dokąd (1): Rozráduyą ſie też w chwale ſwyęći yego/ Z weſelem náwyedzą do przybytku ſwego LubPs ff4v.

α. Przybyć do kogoś, zwykle z życzliwości, odwiedzić; visitare PolAnt, Vulg; invisere Vulg, Mącz; revisere, salutare Mącz [w tym: kogo (106), co (tylko w zwrotach i przenośniach) (22)] (128): BierEz Nv, Q4; zſtąpila do odchlanij piekielné/ aby oytce ſwięteé nawiedziła OpecŻyw [162], 10 [2 r.], 26v, 35, 164, 167, [170], 184v; OpecŻywSandR nlb 2, nlb 5v; thenze gonyecz nąm oppowyedzyal ze by godny poſlowye od krolya yego myloſzczy naſz wrichlye nawyedzicz myely MetrKor 38/321; PatKaz II 64, 80v [2 r.]; PatKaz III 96; LibLeg 10/150; RejJóz P; Idźcie [książki] naprzod ku krolowi/ [...] Powiedzcie mu krolu miły/ My cie kſiąſki náwiedzyły BielKom A3, A3v, C7v; Iuż on niebożątecżko co ſpokoiem ſiedzi/ Chociay więc gościom nie rad káżdy go náwiedzi. RejWiz 69v; Leop Iudic 15/1; RejZwierz 118v [2 r.], 136v; BibRadz Act 15/36; Krolewna żáłuiąc Gwilelmá/ chćiáłá ná doł z zamku náwiedźić go BielKron 38i, 49, 98, 197v, 313, 342; Revise nos aliquando, Náwiedź nás kiedy. Mącz 495c, 64c, 72c, 412a, 495a [2 r.]; HistRzym 6; KochList 1; RejPosRozpr b4v; BudNT Act 15/36; Iednego cżáſu Krol Edgárus/ chcąc náwiedzić zakonne pánny w Wilteńſkim klaſztorze/ vyrzał iednę zacną panienkę/ dáną tám ná wychowánie SkarŻyw 510, 135, 249, 537, 571; MWilkHist F2, F3v; Przydź ſkoro po wieczerzy/ náwiédz mátkę moię PudłFr 31; LatHar 517; Wroćiwſzy ſię náwiedzmy bráćią po wſzytkich mieśćiech/ w ktorycheſmy opowiedáli ſłowo Páńſkie/ iákoli ſię máią. WujNT Act 15/36, Act 7/23, s. 463, 622, 1.Thess 3 arg, 3.Ioann arg; GosłCast 57; Niech ćię Kápłan od Fary z świątośćią náwiedźi. KlonWor 20.

nawiedzić dokąd (1): Ceſarz Konſtántinopolſki Michał/ ſam go [papieża] náwiedził do Rzymá y dáry wielkie przynioſł. BielKron 171v.

W połączeniach szeregowych (8): Pragnąłęm/ a wyście mię napojli/ byłęm gościęm a wyście mię ogarnęli/ Byłem nagiem/ a wyście mię przyodźiáli/ Niemogłęm a wiście mię nawiedźili/ Byłem w więzięniu a wyście do mnie przyſzli. MurzNT Matth 25/36, Matth 25/43; BibRadz Matth 25/36, 43; ReszHoz 117; LatHar +++; WujNT Matth 25/36, 43.

W charakterystycznych połączeniach: nawiedzić apostoły (2), bracią (6), krola, matkę [czyją] (2), matuchnę, ojca (2), ojce święte, siostrę, zakonne panny, żonę.

Zwroty: »nawiedzić chorego, niemocnego [kogo]« [szyk zmienny] (1:1): Alexander wſzedł na pałac aby nawiedził niemocnego króla [ad visitandum eum] HistAl B3; LatHar +++.

»osobami naszemi [= osobiście] nawiedzić« (1): Quin invisimus praesentes Parentem Czemu oblicznie á oſobámi náſzemi nie náwiedźimy oycá. Mącz 431a.

»przyjacioły nawiedzić« (1): Iuż przyacioł nie nawiedzy RejJóz Kv.

»sąsiada nawiedzić« (1): Wierę muśi podobno ſąſiádá náwiedzić. RejWiz 73.

»[czyje] zdrowie nawiedzić« = pozdrowić (2): Diverterat ad Terentiam salutatum, Wſtąpił do niey áby yey zdrowie náwiedźił. Mącz 487c; HistLan Dv.

W przen (1):
Zwrot: »dom serca [czyjego] nawiedzić« (1): Kupiec tento/ ieſtći dobry práłat álbo ſpowiednik roſtropny/ ktory powinien ſie przyłęcżyć ku tákowemu/ á dom ſercá iego ma náwiedźić HistRzym 53v.

Iron. (4): RejKup c4; Kokoſzká ſkoro zlęże bá wnet ią [wrona] náwiedzi. RejWiz 98; Chytry dłużnik vſtáwnie zá obruſem śiedzi: Ták go ceklarz záſtánie kiedy go náwiedźi. KlonWor 73, 77.

Żart. (1):

Zwrot: »[kogo] we zdrowiu nawiedzić« = pozdrowić (1): [Czart do Mnicha:] A wſſak to była twa rozkoṡ Sedziecz by nagniazdzie kokoṡ A tam [= w piekle] ſię yſczie naſyedzjṡ Gdy nas wezdrowiu nawiedziṡ RejKup cc7v.

Przen (23):

nawiedzić czym (1): CIebie ia luba Irene wſpomionę/ Ilekroć zgodnoćięgłą ſtronę/ Pálcy ſwymi náwiedzę RybGęśli C2.

nawiedzić gdzie (1): O mądrośći [...]. Nie tylko rádá śiadaſz pod złoconym gmáchem/ Náwiedziſz y chudzinę pod dziuráwem dáchem. WisznTr 23.

a) O zjawiskach nadnaturalnych: objawić się, pokazać się (1): świáłość go wielką z niebá náwiedziłá SkarŻyw 56.
b) O śmierci lub innej dolegliwości: przyjść na kogoś, przydarzyć się (3): Miey ſię też wczas ku ſpowiedzy Bo kogoċ ten czas nawiedzy. [!] Toċ pierwſzy do nieba ſlopyen RejKup h7v, f3; ſkoro mię náwiedźi Ten bol ktorego wádá w głowie śiedźi. RybGęśli C4v.
c) O przyjściu Chrystusa na świat (7): Náwiedźiłeś grzeſzne tu w tym to więźieniu [= na ziemi]/ Z ſwey łáſki niezmierney wſzem ku wykupieniu ArtKanc A14v; Przez niezmierne miłośierdźie Páná Bogá náſzego/ Bo nas náwiedźił z wyſokośći Maieſtatu ſwego świętego. Aby obiáśnił wſzyſtkich ktorzy w ćiemnośćiach śiedźieli ArtKanc A18v, A12v, E13v, N16v.

W połączeniu szeregowym (1): Dla nas ſię ná świát kwápił, by nas tu náwiedźił/ pokoy wiecżny nápráwił/ áby też wſzyſtkie ſmutne ćieſzył/ z ćięſzkiey niewoley grzechow wybáwił/ przybytek ſwoy w ſercách ich ſpráwił. ArtKanc A16.

Zwrot: »osobą swą [= osobiście] nawiedzić« (1): Przetho że nas Pan Chryſthus raczył oſobą ſwą náwiedzić [...]/ vpomina Prorok byſmy go chwalili. Leop Ps 97 arg.
d) O mistycznym kontakcie Boga i Maryi z wiernymi (10): Poćieſzyćielko przydz: Ogląday/ náwiedz błędliwe. KrowObr 176v; TYż to/ moy Pánie/ IEzu lutośćiwy Náwiedźić ſługę maſz/ zbáwienia chćiwy? GrabowSet O4.
Fraza: »goście nawiedzą« (1): Kto będzie miłował mnie [...]/ tedy Ociec moy też ſie go rozmiłuie/ á do niego prziydzyemy/ á mieſzkánie ſobie v niego vcżyniemy. O wdzięcżniſz to goſcie/ o błogoſłáwionyſz to cżłowiek/ kogo tácy goſcie náwiedzą. RejPos 144v.
Zwroty: »nawiedzić domeczek [czyj]« (1): A prośim ćię pokornie náwiedź też domeczki náſze/ á przynieś nam łáſkę od Syná twego SkarKaz 581b.

»nawiedzić mieszkanie ([czyje])« (2): Pragnę ćię cżęſto moy Pánie/ Hey/ náwiedz grzeſzne mieſzkánie LatHar 64, 68.

»nawiedzić serce, duszę« [szyk zmienny] (3:1): OpecŻyw 20, 177; RejPos 141v; DVchu święty záwitay k nam/ ſercá náſze náwiedźi ſam/ twą łáſką ie rácż nápełnić ArtKanc H5v.

αα. Za pośrednictwem posłów lub listów (22): gdisz krol yego M zoſſobnej laſky swey wiwiedziawſchi sye na nasche sczeſlywe zwengierſkiego panſtwa wroczenie raczil cziebie poſla swego poſlacz nas nawiedzycz na sczeſlywim panowaniv LibLeg 11/11, 10/150; Niewiedząc Alexánder co mu dáley myſlił Dáryus/ zdáło ſie mu áby go ſam náwiedził w poſtáći poſelſkiey. BielKron 125.
Zwroty: »nawiedzić imieniem [czyim]« [szyk zmienny]: Iadacz przeſz zyemye Voloſkam ſtapy do Voyewodi Voloſkyego. A onego ymyenyem naſſchem nawyedzy. LibLeg 11/172, 7/8, 68v.

»listem nawiedzić« (1): Iakoſch krol yego myloſcz nadwor naſch, poſlal goncza swego, kthorim naſz y lyſthem swoym nawyedzyl MetrKor 38/321.

»nawiedzić przez posła, posłem« [szyk zmienny] (3:1): LibLeg 10/152, 154, 11/32; przeto tego prágnął [mój Pan] áby ćie [króla Kalekutu] náwiedźił przez ſwego poſłá/ iáko powinien káżdy Pan Krześćijáńſki cżynić s práwego ſercá BielKron 453v.

»zdrowie [czyje], [komu] w zdrowiu nawiedzić« = pozdrowić [szyk zmienny] (11:1): Pan moy Crol Polſki [...] kaſzal poſdrowyenyae przyaczielſkie abraczſkye powiedziecz. Roſkazal theſz Vaszey C. M. miloſczy wdobrem sdrovyv y wvyelkyem sczanſczyv navyedzicz LibLeg 7/31; wneth posła Iaroscha nawyedzicz zdrowie yey M. {nawiedzicz} poslaly LibLeg 10/114, 7/8, 10/114 [2 r.], 148v, 149v (12).

β. Przybyć, aby sprawdzić, skontrolować [co] (2): trzebá żeby był ná to poſtánowiony oſobliwy Vrzędnik/ ktoryby z ceklarzmi (ábo iákiemikolwiek inſzemi oſobámi) we dnie vlice obchodźił/ á w nocy miáſto wſzędźie náwiedźił [qui ... lustret]/ doglądáiąc domow ModrzBaz 36; Rozeſłał po wſzytkich Woiewództwách y Powiátach Koronnych Luſtratory [...]: którzy et maiora et minutiora bona Regia wſzędy náwiedźili (obáczywáiąc, vpátrywáiąc, y reieſtruiąc) SarnStat 101.
γ. Przybyć, aby złożyć hołd miejscom lub osobom świętym; przyjść z pielgrzymką (15): Potym rzekłem przed nią żem ſie w tey chorobie obiecał náwiedźić męża iákiego/ ktoregoby ludźie zá Swiętego mieli BielKron 459; Y poſtánowił vdać ſię ná pielgrzymowánie/ do grobu Bożego do Hieruzálem: pierwey chcąc mięſkánie Apoſtolſkie/ święte miáſto Rzymſkie náwiedzić. SkarŻyw 353, 51, 336, 355, 459 [2 r.], 571, 581.

nawiedzić dokąd (2): on Rycerz [...] vmyſlił do źyemie ſwiętey náwiedzić HistRzym 54v, 77.

W charakterystycznych połączeniach: nawiedzić męża, miejsca, [kogo] świętego (2), święte miasto rzymskie, świętych ciała, do ziemie świętej (2); chcieć nawiedzić, obiecać się, ślubować.

Zwroty: »nawiedzić grob« (1): ślubował Bogu náwiedzić grob męcżenniká S. SkarŻyw 357.

»miejsce święte nawiedzić« (1): Naprzód vſtáwił tákowe Miłośćiwe láto w Rzymie v Złotey fortki/ iż ktobykolwiek ono mieyſce Swięte weſtu lat náwiedził/ [...] áby tzłowiek thákowy/ wſzyſtkich grzechow odpuſztzenie otrzymał KrowObr 78v.

»nawiedzić swą osobą [= osobiście]« (1): Otto trzeći Ceſarz Krześćiáńſki ſłyſząc o tych cudach S. Woyćiechá/ obiecał ſie w chorobie ſwey náwiedzić to mieyſce ſwą oſobą BielKron 344v.

W przen (1): NAwiedziłem w ten/ weſoły duſzy moiey/ dźień [...] z onemi trzemá wſchodnemi Mędrcámi [..,] duchowny żłob ołtarzá twego LatHar 238.
δ. Najść, napaść [przećiwko komu] (1): Przećiwko źiemi tych/ co pánuią wſtąp: á przećiwko obywátelom iey náwiedz [visita]/ rozmiec/ á zábiy ktore po nieh ſą/ mowi Pan Leop Ier 50/21.
b. Na stałe (7):
Zwrot: peryfr. »podziemne kraje, podwoje podziemnych gmachów, [kogo] w podziemnych jaskiniach nawiedzić« = umrzeć [szyk zmienny] (1:1:1): Y TYS HANNO ZA SIOSTRA PREDKO POSPIESZYŁA, Y PRZED CZASEM PODZIEMNE KRAIE NAWIEDZIŁA KochTr 26; GrochKal 10; GórnTroas 45.
α. Wrócić (4): Niewierny Turczyn pſy zápuśćił ſwoie/ Którzy zágnáli piękné łánie twoie/ Z dźiećmi poſpołu: á niemáſz nádźieie/ By kiedy miáły náwiedźić ſwé knieie. KochPieś 37, 52.
Zwroty: »dom nawiedzić« (1): Zołw iuż był domu zápomniał [...]. [Po pewnym czasie.] Owa ſie też żołw námyſlił/ A dom nierychło náwiedził: Wſzedſzy bárzo ſie zátroſkał/ Gdy żonę ták chorą widział. BierEz Qv.

»nawiedzić swoj prog« (1): Niechcę áni náwiedźić piérwéy ſwégo progu/ Ani ná ſwym łożu lédz [...] Aż plác naydę/ boże móy/ twemu kośćiołowi KochPs 195.

2. Podejść, przybliżyć się, przystąpić [kogo] (1): [Jezus] wſtál od modlitwy/ ij nawiedził [venisset Vulg Luc 22/45] ſwé zwoleniki/ a przyſſedſſy k nim nalázl ie ſpiącé OpecŻyw 99v.
3. O Bogu: interweniować w życie ludzi lub losy świata; visitare Vulg, PolAnt [w tym: kogo (91), co (ziemię, Jeruzalem, użycia przenośne) (7)] (119):
a. Zesłać coś złego, doświadczyć; osądzić, ukarać; pomścić się (64): Poruſz ſie miły panie aby nawiedził wſzythki pogany WróbŻołt S5v; MurzHist B2v; Leop Ier 9/9, 25, 44/13, 29, 50/18 [2 r.]; A przetoż Pan zaſtępow ták mowi: Oto náwiedzę ie/ młodźieńcy pomrą od miecżá/ á ſynowie y corki ich głodem wykorzenieni będą. BibRadz Ier 11/22, Ier 29/32, 46/25, 50/18 [2 r.], 21, Os 12/3, Eccli 16/17 [18]; BudBib Iob 31/14, Ps 58/6, Ier 25/12, 44/29, Soph 1/12.

nawiedzić do kogo (3): Náwiedzę też do káżdego [...]/ ktorzy nápełniáią dom pánow ſwych krzywdą y zdrádą. BudBib Soph 1/9, Soph 1/8, Zach 10/3.

nawiedzić co [= za co] (9): Leop Os 9/9; terazże wſpomnienie niepráwość iych/ y náwiedzi grzechy iych BudBib Os 8/13, 9/9. Cf nawiedzić na kogo co; co nad kim; co w kim.

nawiedzić na kogo (4): W then dźień offiáry Páńſkiey/ náwiedzę ná [...] wſzytkie ktorzy ſie oblekli w odzienie obce. Leop Soph 1/8, Ier 9/26, Soph 1/9. Cf nawiedzić na kogo co.

nawiedzić na kogo co [= za co] (1): Oto ia náwiedzę też ná was złość chući y vſiłowánia wáſſych/ mowi Pan. Leop Ier 23/2; [Leop Ier 25/12 (Linde)].

nawiedzić co [= za co] nad kim (3): Náwiedzę nád nim/ y nád naſieniem iego/ y nád ſługámi iego złoſći ich BibRadz Ier 36/31, Os 4/9; BielKron 92v.

nawiedzić co [= za co] w kim, w czym (2): LubPs T5; náwiedzę krwie Izrehelſkie wdomu Iehuowem/ y zniſzcżę kroleſtwo domu Izráelowego. BudBib Os 1/4.

nawiedzić czym (20): WróbŻołt 88/33; MurzHist B3, B3v; GliczKsiąż C2v, C3v, D5v; Przetoś nas też náwiedził tákową twą ſrogoſcią/ Ześ nas w nieprzyiacielſkie ręce tu ſrodze podał LubPs hh5, hh4; Leop Num 16/29, Is 27/1; GórnDworz T; SkarŻyw 319, 349; WerGośc 252; GrochKal 7; GórnTroas 19; náwiedzę was prędko niedoſtátkiem y vboſtwem y vpaleniem KołakSzczęśl B. Cf Zwrot.

nawiedzić w czym [= czym] (1): A náwiedzę obywátele źiemie Egiptſkiey/ iákom náwiedził Ieruzálem: w miecżu/ w głodzie/ y w morze. Leop Ier 44/13.

nawiedzić w czym [= za co] (1): náwyedz pogány w ich tákyey ſrogośći/ A nye bądź tym miłośćiw ktorzy broyą złośći. LubPs O4v.

W połączeniach szeregowych (5): WróbŻołt 16/3; LubPs hh6v; Doſwiadczyłes ſercá mego/ y náwiedziłeś w nocy/ probowałeś mię ogniem/ á nienáleźioná ieſt wemnie niepráwość. Leop Ps 16/3, Ier 50/21; LatHar 442.

W przeciwstawieniu: »nawiedzić ... zmiłować się (a. być miłościw)« (2): LubPs O4v; Ty tedy Pánie Boże zaſtępow/ Boże Izráelſki ocuć ſię/ á náwiedz wſzytki narody/ áni ſię zmiłuy nád wſzytkimi przeſtępcy złośćiwemi. BibRadz Ps 58/6.

W charakterystycznych połączeniach: nawiedzić narody (2), obywatele [czego], pogany (2), pospolstwo, wojsko; nawiedzić grzechy (4), krew (2), w srogości, złości (2); nawiedzić do książąt (na książęta) (2), do synow krolewskich; nawiedzić głodem, gniewem, kłopotem, mieczem, niedostat, niełaską, niepłodem (2), nieurodzajem, plagą (2), raną (2), srogością, tyrannem, ubostwem, upaleniem.

Fraza: »(Pan) Bog, Pan nawiedzi« = visitabit Dominus Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (9:5): RejKup k6v; MurzHist B3, H4; tá też nyemáło lekkosći á ſromu vżyłá/ gdy yą pan bog był náwiedził nyepłodem GliczKsiąż C3v, C2v, D5v; LubPs hh4; Leop Is 27/1; BibRadz Is 24/21; GórnDworz T; Ieſzcże go y drugim Tyránnem P. Bog náwiedził. SkarŻyw 319, 349; WerGośc 252; GórnTroas 19.
Zwrot: »nawiedzić karaniem, kaźnią« = visitare in verberibus Vulg; visitare PolAnt [szyk zmienny] (2:1): WróbŻołt 88/33; A także mię oto Bóg słuſzné tak okrutną kaźnią nawiedźił. MurzHist H4; BibRadz Os 4/14.
Szereg: »pomścić się, nawiedzić« (1): Bowiem ſam wſzechmocny pan moy pomśći ſie nád nimi/ Náwiedzi ie w oſtátni ſąd plagámi wiecżnemi. LubPs hh4.
W przen (3): Tedy nawiedzę miotłą złoſci ich a karaniem grzechy ich. WróbŻołt 88/33; LubPs T5; A iáki ieſt lud ták y kápłan/ y dla tego drogi iego náwiedzę nád nim/ á vcżynki iego oddam iemu. BibRadz Os 4/9.
b. Obdarzyć łaską, troską, zaopiekować się; zlitować się; nagrodzić (55): Boś ty náwiedziwſſy ziemię dziwnieś raczył ochędożyć ią RejPs 94; Leop Ier 29/10; BudBib Ier 29/10.

nawiedzić przez kogo (1): Dziękowáł Pánu Bogu Ekwicyuſz/ iſz go Pan Bog łáſką ſwoią przez nawyżſzego Biſkupá náwiedził. SkarŻyw 212.

nawiedzić przez co (1): WujNT Luc 1/78 cf W przen.

nawiedzić czym (10): SeklPieś 32; BibRadz Luc 1/74[78]; mowi Pan Bog/ náwiedzę ſłowem dobrym ty ktorem poſłał do Bábilonu BielKron 95; RejPos 220v, 298v; BudBib Ps 105/4. Cf Zwrot.

nawiedzić z czym [= czym] (1): Rácż wſpomnyeć w twey dobrey woli ná ſwoy lud náſz Pánie/ Náwiedz nas s twoim zbáwienim á day zmiłowánie LubPs Y2v.

nawiedzić w czym [= czym] (5): OpecŻyw 12v; MurzNT Luc 1/78; przez wnętrznośći miłoſierdzya iego/ w kthorym iuż racżył náwiedzić nas przyſzedſzy z wyſokośći. RejPos 296v; LatHar 46. Cf Zwrot.

Ze zdaniem dopełnieniowym [że, aby] (2): Bo náwiedził Iehowá Hánnę że pocżęła BudBib 1.Reg 2/21; Symon powiedźiał iáko pierwey náwiedźił był Bog/ áby z Pogánow wźiął lud ná imię ſwoie. WujNT Act 15/14.

W połączeniach szeregowych (13): BierRaj 17; WróbŻołt 64/10; SeklKat Q3v; LubPs Y2v; Ty maſz chwylę y teże czas iak ſię tobie luby wſpomoc/ nawiedzyć/ poćieſſyć/ z żałośćy wybawić SeklPieś 19, 32; Leop Ps 64/10, Ier 15/15; RejPos 298; BudBib Ier 15/15; ArtKanc H6v, H17v, K9.

W przeciwstawieniu: »nawiedzić ... pomścić się« (1): Ty wieſz Iehowo/ wſpomni mię/ y náwiedz mię/ á pomśći ſię nád przeſládowniki memi BudBib Ier 15/15.

W charakterystycznych połączeniach: nawiedzić lud(zi) (14), nędzniki (2), wiernego(-ych) (2), ziemię (3), żywe; nawiedzić Duchem Św., miłosierdziem, słowem dobrym, (z) zbawieniem (2); Bog raczy(ł) nawiedzić (11).

Fraza: »(Pan) Bog, Pan nawiedzi« = visitabit Deus PolAnt, Vulg; visitabit Dominus PolAnt [szyk zmienny] (9:4): OpecŻyw 44v; po ſmýerci moieý bog wás náwiedzý/ y wywiedzýe wás zýemié téy do zýemýe którą przyſiągł ábrámowij Izáákowi HistJóz E4v; Iáko to Pan wiernego łáſką ſwą náwiedzi RejWiz 155; BibRadz Gen 21/1, Ruth 1/6; RejPos 220v [2 r.], 221; BudBib Soph 2/7; SkarŻyw 212; ArtKanc K11; WujNT Luc 7/16, Act 15/14.
Zwrot: »łaską, w łasce, łaskawie nawiedzić« [szyk zmienny] (4:1:1): RejPs 198v; LubPs S2v; RejWiz 155; RejPos 220v; Náwiédź mię w łáſce ſwoiéy: ábych miedzy twémi Cieſzył ſye/ rádował ſye ſpólnie wybránémi. KochPs 160; SkarŻyw 212.
Szeregi: »nawiedzić, (a) pocieszyć (a. ucieszyć)« (2): Ná cżeść krolá twego/ ſpieway, chwaląc iego/ ktory ćię náwiedźił/ łáſką ſwą vćiaſzył/ Pan Kryſtus krol náſz. ArtKanc A15v, Cv. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»nawiedzić i (a) sprawić (a. uczynić) odkupienie (a. odkupić)« = visitare et facere redemptionem PolAnt, Vulg (6): OpecŻyw 12v; Błogoſłáwiony Pan Bog Izráelſki/ co náwiedźił y odkupił lud ſwoy BibRadz Luc 1/64[67]; RejPos 296; ArtKanc A17v; LatHar 45; WujNT Luc 1/67 [zawsze przekład tego samego tekstu].

W przen (8): wezrzy z nieba á obezrzy á nawiedz tę winniczę. WróbŻołt 79/15; MurzNT Luc 1/78; Leop Zach 11/16; BibRadz Luc 1/74[78]; bo náwiedził Iehowá Cewáoth ſtádo ſwoie/ dom Iehudy BudBib Zach 10/3; O Páſterzu náſz doſtoyny/ náwiedź lud ſwoy roſproſzony. ArtKanc Kl3; Przez ſerdecżne miłośierdźie BOgá náſzego/ w ktorym náwiedźiło nas (ono ſłońce) wſchodzące z wyſokośći. LatHar 46; Dla wnętrznośći miłośierdźia Bogá náſzego/ przez ktore náwiedźił nas/ Wſchod/ z wyſokośći WujNT Luc 1/78.
4. Dotknąć, spotkać (o nieszczęściu) [kogo] (1): Niech ten znák ſtráſzny/ żal z ſobą nioſący/ Nieprzyiaćielá náwiedźi moiego ZawJeft 7.

Synonimy: 1. przybyć, przyść; 3.a. karać.

Formacje współrdzenne: przewiedzić, zwiedzić; nawiedzać, nawiedzać się, zwiedzać.

Cf 1. NAWIEDZENIE, NAWIEDZONY

RS