[zaloguj się]
[pdf]

NAWIEDZAĆ (203) vb impf

Oba a jasne (w tym w pierwszym 2 r., w drugim 1 r. błędne znakowanie); -e- (20), -é- (11); -e- Mącz (11); -é- OpecŻywSandR, KochPs (2), KochFragJan, SarnStat (5); -e- : -é- OpecŻyw (5:1), MurzHist (4:1).

Fleksja
inf nawiedzać
indicativus
praes
sg pl
1 nawiedzåm nawiedzåmy
2 nawiedzåsz
3 nawiedzå nawiedzają
praet
sg pl
1 m -m nawiedzåł m pers
2 m -ś nawiedzåł m pers nawiedzaliście
3 m nawiedzåł m pers nawiedzali
f nawiedzała m an
n nawiedzało subst nawiedzały
fut
sg pl
1 m będę nawiedzåł m pers
3 m nawiedzać będzie, będzie nawiedzåł m pers nawiedzać będą, będą nawiedzać
imperativus
sg pl
1 nawiedzåjmy
2 nawiedzåj
conditionalis
sg pl
1 m bych nawiedzåł, nawiedzåłbych m pers
2 m byś nawiedzåł m pers
3 m by nawiedzåł m pers by nawiedzali
f by nawiedzała m an
n subst by nawiedzały

inf nawiedzać (51). ◊ praes 1 sg nawiedzåm (16). ◊ 2 sg nawiedzåsz (6). ◊ 3 sg nawiedzå (21). ◊ 1 pl nawiedzåmy (5). ◊ 3 pl nawiedzają (8). ◊ praet 1 sg m -m nawiedzåł (1). ◊ 2 sg m -ś nawiedzåł (1). ◊ 3 sg m nawiedzåł (22). f nawiedzała (7). n nawiedzało (1). ◊ 2 pl m pers nawiedzaliście (1). ◊ 3 pl m pers nawiedzali (18). subst nawiedzały (1). ◊ fut 1 sg m będę nawiedzåł (2). ◊ 3 sg m nawiedzać będzie (1) GliczKsiąż, będzie nawiedzåł (1) RejPos. ◊ 3 pl m pers nawiedzać będą (2) BibRadz, CzechRozm, będą nawiedzać (1) Leop. ◊ imp 2 sg nawiedzåj (2). ◊ 1 pl nawiedzåjmy (1). ◊ con 1 sg m bych nawiedzåł, nawiedzåłbych (2). ◊ 2 sg m byś nawiedzåł (1). ◊ 3 sg m by nawiedzåł (1). f by nawiedzała (1). ◊ 3 pl m pers by nawiedzali (3). subst by nawiedzały (1). ◊ part praes act nawiedzając (25).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Przybywać do kogoś lub dokądś na jakiś czas; visitare Miech, Vulg, Mącz, PolAnt, Calep, JanStat, Cn; invisere Mącz, Modrz, Calep, Cn; intervisere, visere Mącz, Calep, Cn; revisitare Mącz, Calep; revisere Mącz, Cn; aditare Mącz; introvisere JanStat; convisere, provisere, salutatum vadere a. venire Cn (171): Viso, Idę ku widzieniu náwiedzam/ doglądam. Mącz 494c, 494c, 495a, c [4 r.]; Calep 555b, 559b, 921b, 1122a, b.

nawiedzać co [miejsce] (8): Piſzą theż w Tálmućie/ iż Bog [...] w nocy ieźdźi ná Cherubinoch prętkich/ náwiedzáiąc ośmdźieſiąt tyſiąc świátow ktore ſtworzył. BielKron 463v; Mącz 45d, 495c; Bo nie dármo náwiedzał wierz mi cudze kráye PaprPan X4; SkarJedn 98; A także máią bydź vpómnieni/ [...] iżby częśćiey oné mieyścá náwiédzáli/ kędy vrzędy y doſtoienſtwá máią. SarnStat 81; Dla tego vſtáwiono ieſt/ áby Szláchtá nigdy nie náwiédzáłá Zup SarnStat 372, 482.

nawiedzać skąd dokąd (1): tám ſtąd do ſwych właſnych kroleſtw ktore máią w Indyey náwiedzáią BielKron 278v.

Zwroty: »nawiedzać grob(y)« [jako wyraz pamięci lub kultu przodków] [szyk zmienny] (3): Zoná iedná mężá ſwego/ Pogrzebſzy go vmárłego. Záwżdy on grob náwiedzáłá BierEz G4v; Drugie ſwięto maią [izmaelici] zaduſzne, w kthore nawiedzaią goby [visitant sepulchra] ſwych przodkow MiechGlab 21; BielKron 58.

peryfr. »nawiedzać aoniskie zdroje« = być poetą (1): Y Tákżeś ſnem zábáwił myśl y pioro ſwoie/ Ktoryś przedtym náwiedzał Aoniſkie zdroie. Y pieśniámi żáłoſne ćieſzyłeś Boginie KołakCath A3.

Przen (2): LubPs G2v; ábych ſię nápátrzył roſkoſzy Iehowy/ y náwiedzał bych dwor iego (marg) álbo kośćioł iego. (‒) [ut inhabitem in domo Domini] BudBib Ps 26/4.
a. Przybywać do kogoś, głównie z życzliwości, nawiedzać [w tym: kogo (90)] (106): Zwierzętá go [lwa] náwiedzáły/ Ktore go chorym mniemáły. BierEz K3v, K4; OpecŻyw 35, 166v; Iezus mily nawiédzá w raiu oytce ſwięté OpecŻywSandR nlb 5v; PatKaz III 113; BielŻyw 107; RejJóz P7; Chcąc go tedy zbłędu tak załoſnego wywieśc nawiedzaligo przes ośm dni ieſli niewięcyi wſzelakich nauk doctorowie MurzHist E3, E3, E3v, Iv; Ten gdy ſie dowyedzyał że yednego prziyacyelá [...] żoná byłá sległá/ ſſedł wnet do nyego náwyedzáć á wincowáć ſſesćinyedzyołce GliczKsiąż D4v; A drudzy myę wyęc pod cżás zdradnye náwyedzáli/ [...] Wyſſedſſy precż wſſytko złe o mnye powyedáli. LubPs L3; poniewaſz przyſięgáćie Papieżowi/ iż go maćie każdego roku náwiedzáć KrowObr 132, 132 marg, Tt3v; BibRadz Ps 40/7; BielKron 27v, 31v, 86, 420v, 467 [2 r.]; Mącz 104c; GórnDworz T; HistRzym [2], 4v; Przyiádą náwiedzáiąc przyiáćiołki miłe BielSat D2v; RejZwierc 72, 145, 227v; BudBib 4.Reg 8/29; ModrzBaz 70v; KochPs 61; Gwidoná Hrábię/ gdy go przyſzedł náwiedzáć o nieſłuſzne z poddánych podátki zgromił. SkarŻyw 293, 29, 100, 193, 231, [237] (10); WerGośc 218, 253; BielRozm 27; ActReg 160, 185; Pánná Máriá Helżbietę náwiedza WujNT przedm 33, s. 510, 511, 513, 575, Zzzzz4v.

nawiedzać co [pomieszczenie] (2): nieprzyſtoi áby niewiáſty komorki ſług Bożych nawiedzáły SkarŻyw 310. Cf »domy nawiedzać«.

nawiedzać dokąd (3): Ten to [papież Konstantyn] dla przyiáźni á záchowánia náwiedzał Iuſtynianá Ceſárzá do Konſtántynopolá BielKron 167; áby żaden cudzey żony pod przykryćie iey nienáwiedzał BielKron 313, 170.

W połączeniach szeregowych (7): SeklKat G2v; KrowObr 62v, 123v, 130; Ten ſwymi rękomá kładł do grobu Benedyktá Papieżá/ vbogie w ſzpitaloch náwiedzał/ żywił/ y ſłużył. BielKron 171v; KuczbKat 300; ReszList 158.

W charakterystycznych połączeniach: nawiedzać cesarza, jętego, kościoły [= gminy chrześcijańskie] (3), ojce święte (3), papieża (3), piękne panie, przyjaciela, siroty i wdowy, ubogie, wierne, więźnie; nawiedzać komorki, pod przykrycie [czyje]; nawiedzać często, zdradnie.

Zwroty: »domy nawiedzać« (1): Swięći Boży w domy ktore náwiedzáią wnoſzą dáry Boże. SkarKaz 579a marg.

»niemocne, chore (ludzie) nawiedzać« [szyk zmienny] (5:3): SeklKat G2v; KrowObr 62v, 123v, 130; á iżby śię z pilnośćią w tych ſpráwách obieráli/ ktore w ſobie zámykáią pobożność: vbogim y niedoſtátnim iáłmużnę dawáiąc/ chore ludźie náwiedzáiąc/ ſmętne y żáłoſne pobożnie ćieſząc. KuczbKat 300; WujJudConf 199v; ReszList 158; ActReg 132.

»nawiedzać sąsiady« (1): Cżęſty gość á niewdźięcżny náwiedza ſąśiády KlonWor 33.

»nawiedzać w ucisku, w przygodzie, w udręczeniu, przygodą [czyją]« (3:1:1:1): gdy ſie ktory ſnich trefi trefunkiem rzkomo náwiedzáiąc przigodę moię [...] á odſſedſſy odemnie przed ſię będzie omnie zwykłem ięzykiem ſwem ſſczebiotał. RejPs 62; KrowObr 62v; KuczbKat 300; RejZwierc 151; RejPosWstaw [1434]; Nabożeńſtwo czyſte y niepokaláne v Bogá y Oycá to ieſt/ Náwiedzać śieroty y wdowy w vćiſku ich [visitare ... in tribulatione eorum] WujNT Iac 1/27.

Szereg: »nawiedzać i (a, albo) cieszyć« (4): MurzHist D3v; KrowObr 62v; ktora cżęſto onego iętego náwiedzáłá y ćieſzyłá. HistRzym 4v; RejPos 46. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]
W przen (2): SkarŻyw 528; kiedyśćie W.M/ obádwá przez Iędrzeiów/ przed dwiemá láty iádąc/ zbiegłé przed powietrzem Muſas liché moie/ z Miłośćiwéy łáſki ſwéy náwiádzáć raczyli KochFragJan 3.

Żart. [co] (1): A kiedy ſię náucży [złodziej] náwiedzáć obory/ Y ze pſy ſię iuż ozna: dybie do komory. KlonWor 35.

Przen (7): Przetoż to mowi Pan Bog Iſraelſki/ do páſtherzow ktorzy páſą lud moy/ wyście roſproſſyli trzodę moię/ y wyrzućiliśćie ie/ á nienáwiedzáliśćie ich Leop Ier 23/2; RejPos 261v.

nawiedzać dokąd (1): O wielko ſſcżęſny on dóm [Józefa i Maryi]/ w ktorym tako cżeládz ſwiętá przebywała. Nawiedzáy tamo cżęſto rozmyſlaiątz/ a s nijmi ſie poznáwaiątz OpecŻyw 35v.

Szereg: »nawiedzać i pozdrawiać« (1): Na pamiątkę tego ij ty máſs nawiedzatz ij pozdrawiatz iey ſwiętą miloſtz [Maryję] OpecŻyw 25.
a) O mistycznym kontakcie Boga z wiernymi (3): Pánie Kryſte miły páſterzu nalepſzy/ Smiłuy ſię nad námi tu zgromádzonemi [...]. Wſpomniż ná ſwe śluby, coś rzekł przez Proroki/ Iż nas chceſz náwiedzáć/ á ſam ſwe owce páść ArtKanc K14v.

W połączeniu szeregowym (1): A nie bacżyſz nic iż, Pan twoy náwiedza cie/ vpomina cie/ á kołácże práwie we drzwi twoie ſwiętemi ſłowy ſwemi. RejPos 196.

Szereg: »nawiedzać i pocieszać« (1): iż do tákiego ſercá [Bog] obiecuie fam sſthępowáć á ie náwiedzáć y pocieſzáć poſpołu s Synem ſwoim y s tymże Duchem s. RejPos 180v.
α. Za pośrednictwem posłów lub listów (16): LibLeg 10/150, 152; Bo mi mátká vmárłá/ oni powiedzieli/ Kſiążęciu/ on go potym wnet náwiedzáć poſłał/ Vpomináiąc s ſmutku/ áby ſie nie troſkał. RejFig Dd7v; Poſłał też był Iwan Kniáż wielki Moſkiewſki ſwe poſły przez kroleſtwo Duńſkie/ náwiedzáiąc Ceſárzá Máxymilianá BielKron 435v, 100v, 312v.
Zwroty: »posły, przez posła nawiedzać« (1:1): Słowiánie [...] krolowi Gockiemu dziękowáli/ że ie cżęſtho ſwymi poſły náwiedzał/ y námawiał woiowáć Ceſárzá Iuſtynianá BielKron 338v, 453.

»zdrowie [czyje] nawiedzać« = pozdrawiać; salutare PolAnt [w tymi przez co (2)] [szyk zmienny] (8): przyaczielowy naschemv Krolowy polskiemv knam wyernemv Sigmvntowy przes then nasz lyſth sdrowie waſche przyacziela naſchego nawiedzami LibLeg 10/66v, 8/160v, 10/65, 90v, 11/18, 87; BibRadz 2.Reg 8/10; Był tám Iakob przez noc dla boiáźni brátá Ezau/ poſłał k niemu poſły náwiedzáiąc zdrowie iego BielKron 15v.

b. Przybywać, aby sprawdzić, skontrolować [kogo] (4): żadnego vrzędu namnieyſzego Biſkupowi należącego/ nieopuśćił. ſam Plebany wieſkie nawiedzał: klaſztorow pánieńſkich obecnie doglądał SkarŻyw 412; Práwá Podkomorzégo. TEŻ vſtáwiamy: iż gdy Podkomorzy Zupniká náwiédza [introvisat JanStat 44] w Zupách/ tedy Zupnik względem iego vrzędu będźie mu powinien dáć poſtaw ſukná Máchelſkiégo SarnStat 378.
Szereg: »nie nawiedzać ani listow słać« (1): iſz przez piętſet lat nas [papieże] nie náwiedzali/ áni liſtow do nas ſłáli. SkarJedn 310.
α. Za pośrednictwem listów (1): których [urzędników] liſtámi náſzémi obiecuiemy náwiédzáć [avisandi nostris literis JanStat 300]/ áby vrzędóm ſwoim doſyć czynili SarnStat 81.
c. Przybywać, aby złożyć hołd miejscom lub osobom świętym pielgrzymować; colere Mącz [w tym: kogo (7), co (23)] (34): OpecŻyw 37v, 176; PatKaz III 142v; Trzeciegonaſtego dniá náwiedzáli go Krolowie s Saby z dáry ſwemi BielKron 138, 144, 344v, 439; Mącz 35lc; HistRzym 53; poſtánowiłem ſobie iey [Maryi] gwoli/ co dzień obraz iey/ ktorymi ſię wtym mieśćie napięknieyſzy zda/ náwiedzać SkarŻyw 460, 353, 355, 472.

nawiedzać gdzie a. dokąd (2): Gdzież [grób św. Klemensa] theż ludzie na każdy rok zwykli byli nawiedzać [aggrediebantur] bezſpiecżnie MiechGlab 27; SkarKaz 41b.

W połączeniach szeregowych (5): Leop Ier 3/16; BibRadz Ier 3/16; CzechRozm 79v; A ták cżęſto ie [męczenniów] náwiedzaymy/ groby ich przybieraymy/ wielką wiárą kośći ſię ich dotykaymy SkarŻyw 131; KlonWor 53.

W charakterystycznych połączeniach: nawiedzać ciała, Jezusa, miejsce (2), obraz (2), rzeczy święte; często (a gęsto) nawiedzać (2), z dary, na każdy dzień (rok) (3), pokornie, ustawicznie; jachać (jeździć, przyjachać) nawiedzać (3), obiecować, wyniść, zwykł być (2); iść nawiedzając.

Zwroty: »nawiedzać grob(y)« [szyk zmienny] (9): BielKron 175v [2 r.], 298v, 363v; Y przjſzli do Rzymu/ aby grobj y Apoſtołow y innjch pobitjch męcżennikow náwiedzáli SkarŻyw 62, 92, 355; ReszList 161; KlonWor 53.

»miedze apostolskie nawiedzać« = odwiedzać groby apostołów Piotra i Pawła (1): Náoſtátku wteyże prżyſiędze obiecuiećie miedze Apoſtolſkie náwiedzáć KrowObr 131v.

»miejsca święte nawiedzać« [szyk zmienny] (4): PatKaz III 151v; Brygida Kxiężná s Swecka wdowá przyiecháłá, do Rzymá/ y vſtáwitznie mieyſcá ſwięte náwiedzáłá KrowObr 136v; BielKron 384v; SkarKaz 41a.

α. Za pośrednictwem posłów [przez kogo] (1):
Zwrot: »miejsca apostolskie nawiedzać« = odwiedzać groby apostołów Piotra i Pawła (1): Mieyſcá Apoſtholſkie káżdego roku/ álbo ſam przes ſie/ álbo przes pewnego poſlá/ będę náwiedzał KrowObr 127v.
2. O Bogu: interweniować w życie ludzi i losy świata; visitare Vulg, PolAnt [w tym: kogo, co (świat, ziemię egipską) (30)] (32):
a. Doświadczać, karać; percutere Vulg (24): BibRadz 4.Esdr 9/2; BudBib 4.Esdr 9/2; Wſzákoż/ iż to wiem Pánie/ kogo ty miłuieſz/ Rozlicżnie náwiedzáiąc/ iák w ogniu probuieſz GrabowSet C2, E4, PowodPr 6.

nawiedzać co czyje w kim [= kogo za co czyje] (1): Ia Pan ktory náwiedzam ábo kárze/ złosć oycow w ſyniech do trzećiego y cżwartego pokolenia CzechRozm 149.

nawiedzać za co (2): KochPs 56; A więc zá to nie mam ia náwiedzáć/ mowi Pan: ábo nád takim narodem niema ſię zemśćić duſzá moia? PowodPr 66.

nawiedzać co czyje przez kogo (1): Bo tho/ powiáda/ ieſt woley Bożey ſie ſprzećiwiáć/ ponieważ Pan Bog przez nie [Turków] grzechy náſze náwiedzáć y káráć chce. WujJud 214v.

nawiedzać czym (10): GliczKsiąż C4v, D7v; KrowObr 53; Leop Num 16/29; BudBib c3, Iudith 5/10; SkarŻyw 347; GrabowSet B2; Iż tedy Pan Bog ten lud ſwoy ták vracżony plagámi náwiedza PowodPr 16, 27.

nawiedzać w czym [= czym] (1): tedy ia w miecżu/ y w głodźie/ y w morowym powietrzu będę náwiedzał táki wſzytek lud/ áż ich wygłádzę w ręku iego. PowodPr 14.

W charakterystycznych połączeniach: nawiedzać człeka, dobrych, lud(zi) (2), niewinnych, ziemię eiptską; nawiedzać grzech, złość; chorobami nawiedzać (2), w głodzie, krzyżami, w mieczu, niebezpiecznościami, niemocami, niepłodem, plagami (3), przygodami, rozlicznie, smutki, szkodami, za złości.

Fraza: »(Pan) Bog, Pan nawiedza« (10:1): GliczKsiąż C4v, D7v; A kiedy záſię widzą/ iż tu Pán Bog kogo treſkce náwiedza ſmutki y ſſkodámi/ tedy mówią/ toć ſię Pan Bog ná tego tzłowieká gniewa KrowObr 53; BibRadz I 273v; WujJud 214v; BudBib c3, Iudith 5/10; SkarŻyw 347; GrabowSet K4; PowodPr 16, 27.
Szeregi: »nawiedzać a (i) doświadczać« = visitare, probare PolAnt (3): BudBib Iob 7/18; Ale iſz Bog náwiedza ſwe/ y doświádcża ich przygodami rozmáitemi/ nigdy z krzyżá ten święty y doległośći nie wyprzągł SkarŻyw 347; LatHar 240.

»nawiedzać i (abo) karać« (3): WujJud 214v; CzechRozm 149; Wyznawam ſwoie złośći: ſłuſznie mię/ móy pánie/ Náwiédzáć raczyſz/ y karáć zá nie. KochPs 56.

»nawiedzać abo się zemścić« (1): PowodPr 66 cf nawiedzać za co.

b. Troszczyć się, otaczać łaską; litować się; nagradzać (8): Leop Hebr 2/6; BibRadz Iob 34/13; RejZwierc 124; Pánie/ co ieſt cżłowiek? co zá godność iego? Abyś go náwiedzał/ zaż doſtoien tego? GrabowSet B3; WujNT Herb 2/6.

nawiedzać czym (3): ROzmaytemi pociechami zwykłeś ty nawiedzac wierne ſwoie naſz miły panie RejPs 194. Cf Zwrot.

nawiedzać w czym [= czym] (1): iż Pan Bog cżęſtokroć łáſką ſwoią w dárzech rozmaitych/ narod ich náwiedzáć rácżył BielKron 35v.

W charakterystycznych połączeniach: narod nawiedzać, rodzaj ludzki, wierne, ziemię; pociechami nawiedzać, w darzech.

Fraza: »Pan Bog nawiedza« (1): BielKron 35v cf nawiedzać w czym.
Zwrot: »łaską nawiedzać« (2): y z przodku wnet nyezányechał Bog z nye wymownego miłoſyerdźya ſwego rodzay ludzki vpádły łáſką ſwą ſwyętą náwyedzáć KromRozm III B3v; BielKron 35v.

Synonimy: 1. przybywać, przychadzać, przychodzić; 2.a. karać.

Formacje współrdzenne cf NAWIEDZIĆ.

Cf NAWIEDZAJĄCY, NAWIEDZAN, NAWIEDZANIE

RS