Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZYBYWANIE

Następne hasło: PRZYCHADZAJĄCY »

PRZYCHADZAĆ (48) vb impf

Pierwsze a pochylone, drugie prawdopodobnie jasne (tak w -ać).

Fleksja

indicativus
inf	przychådzać
praes
	sg	pl
1	przychådzåm
3	przychådzå	przychådzają

praet
	sg		pl
2	m		m pers	-ście przychådzali
3	m	przychådzåł	m pers	przychådzali
3	n	przychådzało	subst	przychådzały, przychådzali

conditionalis
	sg		pl
1	m	bych przychådzåł	m pers
2	n		subst	byście przychådzały
3	n	by przychådzało	subst	by przychådzały

[inf przychådzać.] ◊ praes 1 sg przychådzåm (2). ◊ 3 sg przychådzå (20). ◊ 3 pl przychådzają (2). ◊ praet 3 sg m przychådzåł (4). n przychådzało (2). ◊ 2 pl m pers -ście przychådzali (2). ◊ 3 pl m pers przychådzali (7). subst przychådzały (3), przychådzali (1) Leop. ◊ con 1 sg m bych przychådzåł (1). ◊ 3 sg n by przychådzało (1). ◊ 2 pl subst byście przychådzały (1). ◊ [3 pl subst by przychådzały.] ◊ part praes act przychådzając (2).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVII w.

Znaczenia

1. Przybywać, zjawiać się w jakimś miejscu, pokonawszy jakąś drogę; w zasadzie w poziomie (w znacz B. niekiedy element ruchu ulega zatarciu) (23)
- A. Z podmiotem żywotnym (20)
  - a. O ludziach: w zasadzie lądem i pieszo (19)
  - b. O zwierzętach (1)
- B. Z podmiotem nieżywotnym (3)
  - a. O przedmiotach (1)
  - b. O zjawiskach fizycznych; tu: o wodzie (1)
  - c. O zjawiskach związanych z fizjologią (1)
  - d. [O tekstach, zwłaszcza wiadomościach]
2. Osiągać jakiś stan lub sytuację, uzyskiwać, zdobywać (2)
- a. O stanach fizjologicznych: zdrowieć (1)
3. Następować w czasie (22)
- A. W zdaniach podmiotowych (21)
  - a. Z podmiotem oznaczającym stan lub wydarzenie: zdarzać się, stawać się czyimś udziałem; z określeniem przyczyny: powstawać, brać się skądś (19)
  - b. Z podmiotem oznaczającym czas, jednostkę czasu lub okres: nastawać (o czasie następującym obiektywnie: w stałej kolejności kalendarzowej lub naturalnej; też o wydarzeniach występujących zawsze o tej samej porze roku) (2)
- B. W zdaniu bezpodmiotowym: przychodzi, zdarza się, następuje (1)
4. Przechodzić, iść którędy (1)

1. Przybywać, zjawiać się w jakimś miejscu, pokonawszy jakąś drogę; w zasadzie w poziomie (w znacz B. niekiedy element ruchu ulega zatarciu); advenire Vulg, Calep; ingredi Vulg (23):

A. Z podmiotem żywotnym (20):

a. O ludziach: w zasadzie lądem i pieszo (19): Więc ći ktorzy przychadzáli. Ezopowi ſie dziwowáli BierEz Bv; A wziąwſſy s ſobą káżdy męże ſwoie ktorzy przychadzáli ná Sobbotę/ [...] przyſſli do Ioiády kápłaná. Leop 4.Reg 11/9; KochBr 151; Calep 28b; [A kiedym był niemocnym tośćie náwiedzáli: W więzienium był/ á wyśćie częſto przychadzáli. ProtJałm 6 (Linde)].

przychadzać do kogo (2): RejAp 113v; MWilkHist C3v; [Ci Iáńcżárowie parą do mnie przychadzáli. BusLic 4v].

przychadzać ku komu (1): Bowiem że przychadzáło wiele przedemną ku krolowi HistRzym 103.

przychadzać ku czemu [= w jakim celu] (1): ktory [Scewola] piłą wybornie vmiał gráć/ ten Rzecżypoſpolitey ſprawami/ y pracą w wykładaniu mieſczkiego prawa ſpraczowany/ ku tey nawięczey grze dla pośilenia śił/ y vmocznienia bokow przychadzał. KwiatKsiąż P2.

przychadzać przed kim (hebr. = występować publicznie) (1): BudBib I 236c marg cf »wychadzać i przychadzać«.

przychadzać dokąd (1): Abowiem ći ktorzi ſię tą nauką paráli/ na rynek albo plać [...] przychadzali/ iżeby kupuiący niebyli oſzukani. KwiatKsiąż H4v.

cum inf (1): A wam ſię też chcę záchowáć Iżbyśćie do mnie kupowáć. Potym cżęśćiey przychadzáły Y inſze pánie ſtręcżyły. MWilkHist C3v.

Ze zdaniem celowym (1): Przychadzáli też niktorzy w pielgrzymſkim odźieniu/ áby ſię ocżywiśćie przypátrzyli tey piecży y ſtarániu/ ktorą ſláchtá Rzymſka około vbogich prziymowánia z wielką pokorą cżyniłá. ReszHoz 125.

Zwrot: »na pomoc przychadzać« (1): Subvenio, Pomagam/ ná pomoc przychadzam. Mącz 483b.

Szeregi: »przychadzać i odchadzać« (1): Bo wiele tych było co przychadzáli y odchadzáli [Erant enim qui veniebant et redibant multi]: ták iż [apostołowie] nie mieli czáſu ku iedzeniu. WujNT Mar 6/31.

»wychadzać i przychadzać« (1): Dayże mi teraz mądrość y vmieiętność/ ábych lud ten porządnie ſpráwowáć mogł (marg) [...] wł: ábych przed tym ludem wychadzał y przychadzał. (–) BudBib 2.Par 1/10.

W przen (2):

Zwrot: »przychadzać przed oblicze (a. obliczność) [Boga] [= do świątyni]« (2): Gdyśćie przychadzáli przed oblicżność moię [Cum veniretis ante conspectum meum]/ ktoż tych offiar pożądał z rąk wáſſych/ ábyśćie chadzáli w ſieniách moich? Leop Is 1/12; BielKron 94.

α. Przybywać z daleka, z innego miasta lub kraju (2):

przychadzać skąd (1): Ceſarz [...] złożył Syem wálny w Spirze/ ále gdy cżęſte poſelſtwá przychadzáły z Rákus/ z Węgier/ iáko Turcy mocą ćiągną ku Wiedniu/ złożyli then Syem w Rátyzbonie bliżey Rákus. BielKron 210.

Zwrot: »przychadzać do miejsca [którego]« (1): Słuchayże tu pilno co Ewanyeliſtá piſze o tey ſwiętey ſpráwie iego: Iż gdy przychadzał do mieyſcá iednego [...]/ tedy [...] RejPos 213.

β. Przyłączać się do jakiegoś zgromadzenia, stawać się jego członkiem, przystawać (2):

przychadzać do kogo skąd (1): oſiedli [pospólstwo] gorę ktorą zową Sacermons/ á tám drudzy do nich z miáſtá potáiemnie przychadzáli. BielKron 107v.

przychadzać k komu (1): y wiele zbiegow k niemu [Dawidowi] przychadzáło/ ktorzy mieli iákie krzywdy álbo obciążenia BielKron 66v.

b. O zwierzętach [ku czemu] (1): Ale gdy ſie na czudze zdrowie naſadza [lis], rad ſam ku ſidlu przichadza. FalZioł IV 14a.

B. Z podmiotem nieżywotnym (3):

a. O przedmiotach [od kogo do kogo] (1): Tychże dni wiele liſtow poſyłáli ſtárſſy żydowſcy do Tobiaſſá/ y záś od Thobiaſſá przychadzáli do nich. Leop 2.Esdr 6/17.

b. O zjawiskach fizycznych; tu: o wodzie [do czego] (1): Oczymá ſwoimi bierze ią [Behemot rzekę]/ á nozdrze ſwe stwarza gdy mu przychadza do nich [in laqueis perforabit nares]. BibRadz Iob 40/19.

c. O zjawiskach związanych z fizjologią [ku czemu] (1): Ale iż żadnego ſmaku nie cżuie ięzik iedno przez wilgotę ſliny, przeto ſlina w ten czas ku ięzikowi przychadza. GlabGad C5.

d. [O tekstach, zwłaszcza wiadomościach:

Zwroty: »do uszu [czyich] przychadzać«: A gdy o tey rzecży [...] cokolwiek cżáſem do vſzu Turkow przychadzáło/ zwykł więc Málweziuſzá do śiebie záwołáć BusLic 2.

»przed wiadomość [czyją] przychadzać«: A co nam piszecie [...], jakoby przed wiadomość jej k⟨rolewskiej⟩ m⟨iłości⟩ żadne takowe rzeczy nie przychadzały, ktore by jej k⟨rolewskiej⟩ m⟨iłości⟩ jaką niedobrą myśl czynić i przynosić mogły ListyPol II 1548/65, 1548/140.]

2. Osiągać jakiś stan lub sytuację, uzyskiwać, zdobywać (2):

przychadzać ku czemu (1): Skąd więc roſtą powagi roſtą y pożytki/ Cnoty ſie zámnáżáią á niſzcżeią zbytki. A ták więc przychadzáią ku oney zacnośći/ W ktorey fáłſzu nie bywa áni omylnośći. RejWiz 7.

a. O stanach fizjologicznych: zdrowieć (1):

Zwrot: »przychadzać k sobie« (1): Przethoż ono Alexánder wielki [...] wſtáć więc nád ſwoię wolą od bieſiády muſiał/ [...] á potym gdy muzyk inákſzym kſtałtem zágráł/ tho záſię przychadzał k ſobie/ y wrácał ſie do bieſiády. GórnDworz H2.

3. Następować w czasie (22):

A. W zdaniach podmiotowych (21):

a. Z podmiotem oznaczającym stan lub wydarzenie: zdarzać się, stawać się czyimś udziałem; z określeniem przyczyny: powstawać, brać się skądś; accidere Vulg (19): Ktorzy w kolech ſiadáiąc wizyie miewáią/ Iż gdy ſie im duchowie vkázowáć máią/ Tedy ſzumy wiátrowe naprzod przychadzáią RejWiz 150.

przychadzać dla czego (1): Cżemu iedni ludzie ſą momotliwi, drudzy też ſzepieczą. (–) Przychadza to cżaſem dla niedoſtatku mozgu, cżaſem też ięzika. GlabGad C5.

przychadzać z czego [w tym: z której przyczyny (1)] (12): Mozg też Kokoſzy zaſtanawia krew z noſa ktora z zatkania mozgu przychadza. FalZioł IV 19b; Przychadza też odchod z wielkiego obżarſtwa/ abowiem ſie thym płod zaduſza w żywocie/ y iemu żiwnoſć pſuie. FalZioł V 30v, V 32, 85v; Drudzi mienią iż ziewanie przychadza z dymow grubych od żołądka pochodzącich GlabGad C2, B3v, C6v, G8v, I4v; Iż ſobie grzech wazyz liekcze A powiedzieċ czy ſię go niechcze. Sktorey przyczyny przychadzał RejKup n4v; Wy wiećie [...]/ iákom z wámi po wſzytek cżás był/ ſłużąc pánu ze wſzytkim vpokorzenim/ y wielą łez y pokus/ ktore ná mię przychadzáły z záſádek żydowſkich. NiemObr 86 [przekład tego samego tekstu] WujNT Act 20/19.

przychadzać na kogo, na co (5): Sirſzenie y Oſſy żadnego krola nie maią/ przetho też wiele złego na nie przychadza FalZioł IV 28c, V 31; NiemObr 86; Niewiem by to ná Polſkę przedtym przychadzáło/ Aby kiedy ze wſzech ſtron ták bárzo gorzáło BielSen 12; WujNT Act 20/19; [ListyZygmAug 1551/204].

przychadzać po czym (1): Káżda rzecż potrzebuie ćwicżenia/ po ćwicżeniu przychadza mądrość BielKron 81v.

przychadzać skąd czemu (1): z ſkądże ſmiałoſć więtſza ſile przychadza GlabGad E3.

b. Z podmiotem oznaczającym czas, jednostkę czasu lub okres: nastawać (o czasie następującym obiektywnie: w stałej kolejności kalendarzowej lub naturalnej; też o wydarzeniach występujących zawsze o tej samej porze roku) (2): á dla thego zimno ktore potym na wioſnę przychadza/ ciała tak otworzone y rozpuſzcżone/ łatwiey y barziey przechodzi/ iż też płod ktori był ciepłu zimny: prziwykł FalZioł V 31; Choć mgłą ćiemną przyodźiana Noc z ćiemnośćiámi przychadza/ Narodowi wybránemu Niech wątpienie nie przeſzkadza Smiele vfáć Pánu ſwemu. SzarzRyt B2.

B. W zdaniu bezpodmiotowym: przychodzi, zdarza się, następuje (1): skąd [tj. z pójścia do wojska] i sława i dobre mienie roście, drudzy też aby się na co więcej niż ma zdobył, bo przychadza do tego w potrzebach Diar 77.

4. Przechodzić, iść którędy (1): Druga liſzká przychadzáiąc/ Vſłyſzáłá ią [inną liszkę] ſtękáiąc BierEz I2.

Synonimy: 1. przybywać; 3. nastawać, następować.

Formacje współrdzenne cf CHODZIĆ.

Cf PRZYCHADZAJĄCY

ALKa