Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NASTĘPNY

Następne hasło: NASTĘPOWANIE »

NASTĘPOWAĆ (68) vb impf

Oba a oraz o jasne (w tym w pierwszym a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja

indicativus
inf	następować
praes
	sg	pl
3	następuje	następują

praet
	sg		pl
2	m	-eś następowåł	m pers
3	m	następowåł	m pers	następowali
	f	następowała	m an
	n	następowało	subst	następowały

fut
	pl
3	m pers	następować będą

imperativus
	sg
2	następuj

conditionalis
	sg		pl
3	m	by następowåł	m pers	by następowali

inf następować (8). ◊ praes 3 sg następuje (25). ◊ 3 pl następują (10). ◊ praet 2 sg m -eś następowåł (1). ◊ 3 sg m następowåł (3). f następowała (1). n następowało (1). ◊ 3 pl m pers następowali (2). subst następowały (2). ◊ fut 1 sg będę następowåł (1). ◊ 3 pl m pers następować będą (1). ◊ imp 2 sg następuj (1). ◊ con 3 sg m by następowåł (4). ◊ 3 pl m pers by następowali (5). ◊ part praes act następując (3).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w. s.v. nastąpić.

Znaczenia

1. Być po czymś (50)
- A. O kolejności czasowej: kolejno po czymś pojawiać się, dziać się, zaczynać się, znajdować się w jakimś miejscu lub sytuacji; czasem: zastępować (47)
  - a. O zjawiskach, czynnościach, czasach (18)
  - b. O ludziach: obejmować po kimś jakąś funkcję, stanowisko, miejsce (29)
- B. O kolejności w tekście (3)
2. Zbliżać się w czasie (3)
3. Powstawać, wchodzić w użycie (1)
4. Stawać na coś, nadeptywać (1)
5. Będąc w ciągłym ruchu wchodzić, wkraczać w pewien obszar (3)
- Przen (2)
6. Atakować (7)
- Przen (5)
  - a) W opisie gwiazdozbioru noszącego nazwę istoty żywej (1)
  - b) Chcieć zdobyć siłą, porywać się na coś (1)
7. Ciągnąć z wojskiem (1)
8. Przyjmować jakąś wiarę (1)
9. Zaczynać, przystępować do czegoś (1)

1. Być po czymś (50):

A. O kolejności czasowej: kolejno po czymś pojawiać się, dziać się, zaczynać się, znajdować się w jakimś miejscu lub sytuacji; czasem: zastępować; succedere Modrz, Cn; subsequi Modrz; consequi, excipere, insequi, instare, sequi, subire, supervenire Cn (47):

a. O zjawiskach, czynnościach, czasach (18): SkarŻyw 558; Chmury czarné wiátr woiuie/ A pogoda náſtępuie. KochPieś 47; ZawJeft 18; GrabowSet S3; KlonKr F; Gdźie iuż trzeći trybunał náſtępuie/ ſkoro człowiek światá tego ſkończy SkarKaz 3a.

następować z czego, skąd (2): Z tych głownych cnot/ ine cnoty náſtępuią GórnRozm L2v, M3v.

następować za czym (7): BibRadz I 1a marg; im droſzſza to krew była/ tym zá nią pewnieyſze zwyćięſtwo náſtępowáło SkarŻyw [407]; zá ćiepłym weſołym czáſem/ Wnet náltępuie źimá z niewczáſem ZawJeft 30; GrabowSet M3; SkarKaz 348a; Wielka to krzywda/ zá ktorą ná kroleſtwo wſzytko [...] pomſtá bozka náſtępuie. SkarKazSej 703b, 700a.

następować po czym (3): A ono co ieſt/ co o cżáśie który po dwudźieſtu cżterzech godźinách náſtępuie przydawáią? ModrzBaz 80v; WujNT 13; WysKaz 44.

W charakterystycznych połączeniach: następuje czas, dar, pogoda, szczęście, światłość, trybunał, zima, żal; wnet następować (2).

b. O ludziach: obejmować po kimś jakąś funkcję, stanowisko, miejsce (29): ModrzBaz 44v; niechby záwſze ieden z nich pewny czás przy tym ſkárbie vſtáwicznie mieſzkał/ potym drugi náſtępował VotSzl E.

następować na co [= obejmować co] (5): O Vrzędźiech/ ná ktore ſynowie ábo drudzy potomkowie po rodźicách właśnie náſtępuią ModrzBaz 46v, 43, 46v; SkarJedn 210; VotSzl E3v.

następować po kim (3): Co ieſliżeby tego v teráznieyſzych dźierżawiec tych beneficiy nieuproſzono/ tedyby łácno vprośić możono v tych coby po nich náſtępowáć mieli ModrzBaz 139, 43, 46v.

W przeciwstawieniach: »schodzić (2), ginąć ... nastęć« (3): Skoro wieczór/ ći zchodzą/ drudzy náſtępuią KochPs 85 [idem] 86; ták iáko w woyſcże gdy ieden ginie/ drugi/ áby ſię rząd niepſował/ náſtępuie. SkarŻyw 208.

W charakterystycznych połączeniach: następuje (9), inszy (2), świeży.

Fraza: »jeden na drugiego miejsce, jeden po drugim następuje« = unus alio suceedit Modrz (2:1): ModrzBaz 120; ReszPrz 102; Rzeczpoſpol: każda potrżebuie tákich ſtrożow/ ktorżyby ieden ná drugiego mieyſce náſtępuiąc/ oká nigdy nie zámrużáli. GórnRozm M3v.

Zwroty: »na miejsce [czyje], na to miej sce następować« =in locum [alicuius] succedere Modrz, Cn [szyk zmienny] (13:4): gdyż ſłyſzyſz iż Pan twoy nierowno z więtſzemi pociechámi náſtępuie tobie ná mieyſce iego [zmarłego]. RejPos Ooo4v, Ooo4; RejZwierc 170v; CzechRozm 181; ModrzBaz 44v, 61v, 93, 120, 140; NiemObr 49; WujNT 50, 766; KmitaSpit B3; SkarKaz 240a; gdy ſię ćiągnąc tá ſtroná ſprácuie/ Wnet ná to mieyſce świeża náſtępuie KlonFlis E2v. Cf Fraza.

»po śmierci [czyjej] następować« (2): CzechRozm 181; ſą niektore inſze [dostojeństwa]/ ná ktore ſynowie po śmierći Oycowſkiey náſtępuią [succedunt parentibus mortuis] ModrzBaz 46v.

B. O kolejności w tekście; sequi Modrz (3): IVż náſtępuie oná roſpráwá o pánowániu ModrzBaz 76v.

następować po czym (2): Przecz po Ewángeliách náſtępuią dzieie Apoſtolskie. WujNT 391 marg, 516.

2. Zbliżać się w czasie (3): ácż náſtępowáły Cżáſy/ gdy goſpodarſtwá zácżynáć ſię miały. KmitaSpit C4v, B3; ktorego [świata] blizki náſtępuie koniec y czás bárzo niepewny SkarKaz 423b.

3. Powstawać, wchodzić w użycie (1): iedno iż literá nowa [= nowy kształt liter] náſtępuie: Otóż áby y Orthográphia nowa Polſka byłá [...] JanNKar D3.

4. Stawać na coś, nadeptywać; calcare Cn [czemu na co] (1):

Przysłowie: gdy pies ſpi ná ſmieciu nie náſtępuy mu ná ogon RejZwierc 146v.

5. Będąc w ciągłym ruchu wchodzić, wkraczać w pewien obszar [na co] (3): iż Słońce álbo Mieſiąc idąc ſwym okręgiem niżey tego Zodiáká/ náſtępuie ná ty przerzecżone známiona BielKron 263.

Przen (2):

Zwroty: »na [jaką] drogę następować« (1): ktorym on kazał ná tęż drogę náſtępowáć [eandem viαm insistere]/ ktorą on pirwey przed nimi ſzedł. ModrzBaz 68.

»następować na [do czego] stopnie« (1): Kárzeł też piąty Rzymſki Ceſarz/ náſtępuiąc ná tákowe do wiecżney sławy ſtopnie [iisdem vestigiis ad gloriae aeternitatem insistentem]/ iż go w tey mierze niewydał/ świadkámi ſą známienite one á z pilnośćią vcżynione tablice ModrzBaz [16]v.

6. Atakować (7): Podáli tył Pigmei te [ptaki] náſtępowáły/ Tákże ich w one błotne ieźiorá wegnáły. KmitaSpit C2v.

W przeciwstawieniu: »ustępować ... następować« (1): Wołoſzy pocżęli vſtępowáć y záſię náſtępowáć kunſzthownie. BielKron 407.

Przen (5):

Zwrot: »na głowy, zdrowie [czyje] następować« = stanowić zagrożenie dla życia (2:1): Turecka moc ſzáblá ná głowy wáſze náſtępuie SkarKazSej 660a, 663b, 664a.

a) W opisie gwiazdozbioru noszącego nazwę istoty żywej (1): W nich ſye wielki wąż kręći/ który przepáſuie Ophiuchá: ten przedśię śmiele náſtępuie KochPhaen 4.

b) Chcieć zdobyć siłą, porywać się na coś [na co] (1): ktobykolwiek [...] ná pánowánie téy korony náſtępował/ ten ma bydź poczytan zá hoſtem patriae SarnStat 15.

7. Ciągnąć z wojskiem [na co] (1): Iatędy na Busk będę nastempował ActReg 126.

8. Przyjmować jakąś wiarę [na co] (1): ſkąd wiele ich było co záſię ná pogáńſką wiárę náſtępowoli [!] BielKron 155.

9. Zaczynać, przystępować do czegoś [na co] (1): Skoro záś iaſna zorza zákwitnie ná niebie/ [...] ludźie naſtępuią Ná roboty KochPs 156.

Synonimy: 1. naśladować; 2. nadchodzić; 3. nastawać; 4. nadeptywać; 5. przychodzić; 6. nacierać, nadchodzić, przypadać; 7. ciągnąć; 9. imować się.

Formacje współrdzenne cf STĄPIĆ.

Cf NASTĘPOWANIE, NASTĘPUJĄCY

JR, KW