[zaloguj się]
[pdf]

NAWROCENIE (222) sb n

-e- (215), -ę- (7).

a oraz pierwsze e jasne (w tym w a 3 r. błędne znakowanie); -o- (11), -ó- (4); -o- OpecŻyw (5), OpecŻywSandR (3), MurzHist (2); -ó- OrzQuin, BiałKat, SiebRozmyśl; -o- : -ó- Mącz (1:1); -é (9), -e (1) BiałKat.

Fleksja
sg
N nawrocenie
G nawroceniå
D nawroceniu
A nawroceni(e)
I nawroceni(e)m
L nawroceniu

sg N nawrocenie (40); -é (9), -e (1), -(e) (30). ◊ G nawroceniå (76); -å (75), -(a) (1). ◊ D nawroceniu (10). ◊ A nawroceni(e) (48). ◊ I nawroceni(e)m (7). ◊ L nawroceniu (41).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI – XVII w. s.v. nawrócić.

I. Rzeczownik od „nawrócić się” lub też być może od „nawrocić” w kontekstach pozwalających na dwojaką interpretację (184):
1. Powrót, przybycie na poprzednie miejsce; reditus Calag, Calep; adventus Mącz; reciprocatio, remeatus, reversio Calep (19): Calag 568a; Reciprocatio ‒ Wządnawroczęnię. Calep 899a, 901b, 909b, 921b.

nawrocenie do kogo (1): [Jezus] Wiedząc śmierći ſwey ſkońcżenie/ záś do Oycá náwrocenie/ miłował ktorzy ná świećie/ mieſzkáli, z nim w tym żywoćie. ArtKanc E7.

nawrocenie czyje [w tym: G sb i pron (4), pron poss (4)] (8): OpecŻyw 29v; OpecŻywSandR nlb 2v; LubPs S; cżim go [Bóg Tobiasza] inſzym náypirwey pocieſzyć nie racżył/ iedno iż ſyn iego/ kthorego był poſłał po potrzebach ſwoich w dálekie ſtrony/ ktorego iuż miał zá zginęłego/ [...] á nigdy ſie nie nádziewał nawrocenia iego/ przyſzedł do niego RejPos 42v, 210v, Ooo2v; GrzegŚm 51. Cf nawrocenie czyje k komu.

nawrocenie czyje k komu (1): In spem venio appropinquare tuum adventum, Náchodzi mie nádzieyá że ſie przibliża czás twego k nam nawrocenia. Mącz 407d.

nawrocenie skąd (3): O nawroceniu Iezuſa z Eijptu. OpecŻyw 29v; OpecŻywSandR nlb 2v; BielKron 93v.

nawrocenie dokąd (3): Leop Is 18 arg; Pan ćieſzy Zydy poimáne w Bábilonie/ obiecuiąc im náwrcenie do Ieruzálem. BibRadz Ez 10 arg; BielKron 97.

Wyrażenie: »nawrocenie zaś (a. zasię)« [szyk 2:1]: przydáie poćiechę Żydom z náwrocenia zaś do Ieruzálem. Leop Is 18 arg; BielKron 97; ArtKanc E7.
W przen (1): Wielkiemi dáry á vpominki ktemu ozdobiwſzy ono náwrocenie iego [syna marnotrawnego]/ wzyął go [ojciec] w opiekę ſwą. RejPos Ooo2v.
Przen [czyje] (1): Coż ieſzcże dáley vcżynić racżył ten twoy dobrotliwy Sámáritan Pan Iezus Kriſtus? [...] Oto cie porucża goſpodarzom/ ſzáfárzom/ á ſprawcóm koſciołá ſwoiego ſwiętego/ wzyąwſzy cie iáko do goſpody do nie. [...] Obiecuią [lege: obiecując] to mocno tym goſpodarzom á tym opiekálnikom twoim/ iż ieſliby co ieſzcże ſwego nád to przyłożyli nád tobą z náuki á z dobrych przykłádów ſwoich/ iż on im to chce ſowito nágrodzić cżáſu náwrocenia ſwego. RejPos 211.
2. Zmiana swych przekonań lub postępowania (165):
a. Przyjęcie innej religii lub wyznania; conversio Vulg [w tymi chrześcijaństwa, katolicyzmu (82), judaizmu okresu biblijnego (2), herezji (1)] (85): MurzHist F2v; KromRozm III O2; RejPos 195v; wiele Heretyków vmieráiąc znáią/ wołáią/ potępiáią błędy ſwe [...] á iednák ku práwemu náwroceniu przyść wiele ich niemoże SkarŻyw 368, 79, 80 [2 r.], 372, 457; LatHar 421; WujNT 487, 599, Aaaaaa3, Cccccc.

nawrocenie czyje [w tym: G sb i pron (43), pron poss (18), ai poss (5)] (66): OpecŻywSandR 144v, 151v; OpecŻyw nlb 5; WróbŻołt mm3v; MurzNT 163v marg; KromRozm II e, h; KrowObr 172; Leop Act 22 arg, 1.Thess 2 arg; náwrocenie pogánow y poſtronnych Kroleſtw. BibRadz Ps 101 arg, Zach 8 arg, Act 9 arg, 16 arg; OrzQuin Aa4v; RejPos [136], 149, 282, 301, 325v; RejPosRozpr b4v; CzechRozm 201; SkarJedn 366; W tákich prácach y dziwnym Angelſkim żywoćie/ lat pięćdziesiąt y ſześć od ſwego náwrocenia przetrwał SkarŻyw 31; O náwroceniu dziwnym wielkiego Apoſtołá Páwłá S. kazánie krotkie. SkarŻyw 79, 55 marg, 57, 79, 80, 119 marg (13); NiemObr 51; O náwrocenie kácerzow y odſzcżepieńcow LatHar 745, 620, 621; WujNT 259, 280 marg, 292, 392 marg, 403 (9); SiebRozmyśl H4v; SkarKaz 243a, 453b. Cf nawrócenie czyje od czego; czyje z czego; czyje przez co; Wyrażenie, Zestawienie.

nawrocenie czyje od czego (1): Náwroce: ś. Auguſt: od kácer. LatHar [++3].

nawrocenie czyje z czego [= na skutek czego] (2): Náwrocenie Symeoná S. z słuchánia słowá Bożego wkośćiele. SkarŻyw 28 marg.

nawrocenie czyje przez co (2): Kredo/ náwrocenie niezlicżoney mocy ludźi/ przez náukę Páná twego/ Chrześćijánom przed ocży kłádźie. LatHar 79.

W połączeniach szeregowych (2): [Cf I rzekł mu: Wſtań/ idź: bo wiárá twoiá ćiebie vzdrowiłá. Luc 17/19] Y tu widzimy nie ſámę wiárę/ ále y náwrocenie/ y dziękowánie/ y chwalenie Bogá. WujNT 267, 564.

Skrót tytułu utworu K. Witkowskiego „Przyczyny nawócenia do wiary powszechnej nowokrzczeńców samosateńskich” (1): Owoce kácerſtw iákie [...] in Catechiſmum Káſper Wilkowſki kátolik w ſwym náwroceniu. PowodPr 42 marg.

W charakterystycznych połączeniach: nawrócenie (prze)dziwne (6), pierwsze (2), prawe (2), prędkie, szczęśliwe, trudne (3); nawrocenie apostoła, celnikow, człowieka (grzesznego) (2), filozofa, heretyka, kacerzow (od kacerstwa) (3), Lidyjej, (niezliczonej mocy) ludzi (wiela ludu, wielkości) (4), łotra, narodu, nierządnic, odszczepieńcow (2), (apostoła) Pawła ś. (Pawłowe, Szawła prześladowce) (11), poganow (6), postronnych krolestw, przeciwników, Sautowe, setnikowo (2), Symeona, ś. Antoniego, ś. Augustyna, żołnierzow; nawrocenie przez naukę Pana, z słuchania słowa bożego; historyja nawrocenia, obyczaj, początek (2); historyja o nawroceniu, kazanie; dać sprawę nawrocenia (2), pragnąć; do nawrocenia pomoc; ku nawroceniu przyść; dać nawrocenie, objawić, oznajmić, powiadać, zjednać; modlić się za nawrocenie; dać sprawę o nawroceniu, myślący.

Wyrażenie: »nawrocenie [czyje] na wiarę, do wiary« [szyk 3:1] (3:1): A ná przykład/ weźmiemy cżás pierwſzego náſzego do wiáry chrześćijáńſkiey náwrocenia. ReszPrz 29; WujNT Act 26 arg, s. 526, 543.
Zestawienie: »nawrocenie (świętego) Pawła (apostoła)« = dzień 25 stycznia [szyk 6:2] (8): Goski A5; RejPos 282, 282 żp; Wyprawiliśmy też powtore listy do inszych woiewodztw, [...] prosząc aby się znami do Kalisza nadzien S. Pawła nawrocenie [...] ziechali ActReg 51; LatHar [++]; Ewángelia ná dzień náwrocenia Páwłá ś. WujNT 79 marg, 431 marg, Vvvvv3v.
Szeregi: »upamiętanie i nawrocenie« (2): odſzcżepieńcom/ obłędliwym y wyſtępnym wſzyſtkim/ rácż dáć vpámiętánie/ y práwe náwrocenie WujJud 215v.

»(nie) sama wiara i (ale i) nawrocenie« (3): OpecŻyw 144v; Rzecz Páwłowá do Zydow/ ktorą dáie ſpráwę wiáry y náwrocenia ſwego. WujNT Act 22 arg, s. 267.

b. Poprawienie się z grzechów (80): WujJud 94v; SkarŻyw 107, 172, 195 marg; Ty/ vpádłego nie prágnieſz zginienia/ Owſzem dobrotliwy cżekaſz náwrocenia GrabowSet N; Ozdobił duſzę twoię łáſką ſwą niebieſką/ [...] dał po náwroceniu ſtátecżne w pokućie y cnoćie wytrwánie LatHar 676, 160 marg, 462, 674, 675.

nawrocenie do kogo [do Boga] (4): rácż dáć wſzyſtkim vpámiętánie/ y do ćiebie náwrocenie. LatHar 30. Cf »nawrocenie do Boga«.

nawrocenie od czego (3): RejPos 328; A ieſli nie będzie oney nawdzięcżnieyſzey ſwiątośći twoiey przed ocżymá iego/ to ieſt vznánia twego á náwrocenia twego od złośći twoich/ tedy prożno do niego będzieſz podnośił ręce twoie. RejZwierc 258, 264v.

nawrocenie czyje [w tym: G sb i pron (39), pron poss (16)] (55): O nawroceniu Marié Magdalény. OpecŻyw 45v; OpecŻywSandR nlb 2v; MurzHist B; LubPs E3; RejAp 20v, 150, 154; RejPos 27, 49, 75v, 85v, 116v (25); RejZwierc 258; SkarŻyw 107, 165 [2 r.], 333; GrabowSet S4; Ty ktory nie prágnieſz śmierći cżłowieká grzeſznego/ ále náwrocenia y żyćia iego/ zmiłuy ſię nádemną. LatHar 142, 462; Zaden ſię niech nie zwodzi tym przykłádem: żeby ábo náwrocenie ſwe miał odkłádáć ná godzinę śmierći/ ábo ſobie obiecowáć łáſkę Bożą w oſtátnią godzinę żywotá ſwoiego WujNT 292, 256, 526 marg, 533; SkarKaz )(2v. Cf »nawrocenie grzesznego«.

W połączeniach szeregowych (5): RejPos 328, 342v; RejZwierc 264v; cżłowiek ſam śiebie ma probowáć álbo doświadcżáć/ przez prawdźiwą pokutę y żałość zá grzechy/ y vprzeyme poſtánowienie że nie ma więcey grzeſzyć/ przez Spowiedź/ y doſyćvcżynienie álbo prawdźiwe náwrocenie. WujJud 223v; SkarKaz )(2v.

W charakterystycznych połączeniach: nawrocenie pierwsze, prawdziwe (2), prawe (4), przedziwne, stateczne, uprzejme, zupełne; nawrocenie człowieka (nędznego (a upadłego)) (5), (wiernych) dusz (2), książęcia, Maryjej Magdaleny (3), nędznika (2); nawrocenie wiarą, uczynkami, od złości (3); dobrodziejstwo nawrocenia; przeszkody do nawrocenia, przyczyna; kochanie z nawrocenia (2), radość (3), wesele (3); być na przekazie do nawrocenia, przyść; (u)radować (rozradować) się z nawrocenia (6), weselić się (4); przygotować się ku nawroceniu; dać nawrocenie, obiecować, odkładać (2); modlić się za nawrocenie, prosić, starać się; modlić się o nawrocenie; rozweselić (uweselić) się nawroceniem (2); myśleć o nawroceniu, pracą mieć.

Wyrażenia: »nawrocenie ku (Panu) Bogu, do (Pana) Boga« [szyk 7:3] (7:3): MurzHist B; Ieſt tedy Pokutá prawdźiwé á vprzéymé náwrócenie grzéſznego człowieká ku pánu Bogu BiałKat 376; WujJud B5v, 81, Nn; (marg) Náwrócenie Kſiążęćiá Wilhelmá do Páná Bogá: (–) pocżnie ſobie [książę Wilhelm] rozmyſlać ſproſny y nie Chrześćiáńſki żywot ſwoy/ y poſtępki złe ſwoie [...] y o ſtátecżnym ku Pánu Bogu náwroceniu y pokućie myſlić pocżął. SkarŻyw 165, 107, 195; PowodPr 66.

»nawrocenie grzesznego (człowieka) (a. grzesznika)« [szyk 5:5] (10): Pragnę [...] ludſkiégo zbawieniá/ ij wſſytkich grzéſſnych nawroceniá/ aby od grzéchow przeſtali OpecŻyw 149v; HistRzym 41; RejPos 169 marg; BiałKat 376; SkarŻyw 108; ArtKanc M2; Weſele w niebie z grzeſzniká náwrocenia. WujNT Luc 15 arg, s. 259 [3 r.].

Szeregi: »obaczenie a nawrocenie« (2): Ale iż ieſt tákie miłoſierdzye twoie/ iż nie wnet podnośiſz w ſrogośći ſwoiey rąk ſwoich/ nád nędznym ſtworzeniem ſwoim/ ále vſtáwicżnie cżekaſz nędznego obacżenia á nawrocenia káżdego nędzniká ſwoiego. RejPos 252v, 345v.

»pokuta i nawrocenie« [szyk 4:1] (5): O Pokućie/ y náwroceniu cżłowieká ku Bogu. WujJud 81, B5v, Nn; WujJudConf 222v; SkarŻyw 165. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»nawrocenie i polepszenie« (1): vſpokoyćie ſię we złych poſtępkách ábo náłogách: á pocżnićie dobrze cżynić. (ktorymi ſłowy wyráżone ieſt zupełne do Bogá ták wiárą iáko vcżynkámi náwrocenie/ y prawdźiwe przez pokutę polepſzenie PowodPr 66. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»nawrocenie i poprawa« (1): á on ſię z ich náwrocenia y popráwy/ niezmiernie weſelił. SkarŻyw 333. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»skrucha i nawrocenie« (1): Páná Bogá vſtáwicżnie zá nie [!] [= nierządną] prośił: áby do końcá niezgynęłá/ á do práwey kiedy ſkruchy y náwrocenia przyść mogłá. SkarŻyw [237].

»upamiętanie i nawrocenie« [szyk 2:1] (3): cáłą noc [...] modlił ſię y chwalił Páná Bogá/ proſząc zá iey vpámiętánie/ y ku Pánu Bogu náwrocenie. SkarŻyw 107; CzechEp 30; LatHar 30.

»uznanie a (i, ani) nawrocenie« [szyk 5:1] (6): RejAp 150; RejPos 85v, 335v, Ooo2v; Toć iuż tám do złych á do grzeſznych woła áby ſie vználi/ boć dobrym náwrocenia áni vznánia iuż nie potrzebá RejZwierc 5, 258. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

W przen (4): wielkiemi dáry/ vpominki/ á dobrodzyeyſtwy chce ozdobić to vznánie twoie á to nawrocenie twoie. RejPos Ooo2v, 169; ktorego [Chrystusa] pokarm ieſt náwrocenie grzeſznych SkarŻyw 108; gdyś mego/ przewłoki/ Náwrocenia/ pod łáſki ſwey płaſzcż krył ſzeroki. GrabowSet S4.
II. Rzeczownik od „nawrócić” (36):
1. Sprawienie, ze ktoś zmienił swe przekonania lub postępowanie (31):
a. Nakłonienie kogoś do przyjęcia swojej religii lub wyznania [w tym: kogo (20), czego (świata, bożnice, duszy) (6)] (27): LubPs G4v marg; HistRzym 126v; o ten pokoy y S. iedność y náwrocenie Greków y Ruśi/ iáko Męcżennik zábity ieſt. SkarJedn 327; vproś mi to [Pietrze] ſzcżeśćie/ ná náwrocenie duſz kácerſkich SkarŻyw 374, 57, 102, 231, 517 marg, 518 marg, 575; LatHar 534, 620, 744; Dla ktorego narodow náwrocenia y zupełnośći Pogánow/ tenże kośćioł powſzechny Rzymſki [...] poſyła káznodzieie ná wſzytek świát WujNT 393, przedm 38, s. 393 marg, 655 [3 r.], Bbbbbb3v.

nawrocenie od czego (1): w Hieruzálem Apoſtołom y ſtárſzym oznáymiáli/ onę łáſkę Boſką/ wnáwroceniu ták wiela ludzi/ od báłwochwálſtwá do Chryſtuſa. SkarŻyw 537.

W charakterystycznych połączeniach: nawrocenie błądzącego, dusz kacerskieh, Grekow, (wiela, ostatka) ludzi (2), narodow, Niemcow (2), pogan(ow) (pogaństwa) (8), Rusi, (wszytkich kończyn) świata (4), Żydow (2); nawrocenie od bałwochwalstwa, z mocy szatańskiej do Boga; błogosławieństwo do nawrocenia; moc na nawrocenie; łaska Boża w nawroceniu (2); posyłać [kogo] ku nawroceniu (dla nawrocenia) (2), służyć; opowiedać nawrocenie.

Wyrażenia: »nawrocenie ku Ewanjelijej« (1): Náwroczenye bożnicze ku Ewányeliey. LubPs G4v marg.

»nawrocenie do wiary Chrystusowej, do Chrystusa« (1:1): Boleſłáwá prośił/ áby go do Prus wodą ná náwrocenie Pogáńſtwá do wiáry Chryſtuſowey/ wypráwił. SkarŻyw 355, 537.

Szeregi: »nawrocenie i nauka« [szyk 1:1] (2): SkarJedn 225; zoſtáwił im drogie błogoſłáwieńſtwo ſwoie/ zgodę/ miłość/ moc ná náukę y náwrocenie świátá/ przez tego Duchá ktorego im obiecał SkarKaz 242a.

»nawrocenie i pozyskanie« (1): Pan Bog [...] więtſzą mu drogę/ do náwrocenia y pozyſkánia pogáńſtwá vkazał. SkarŻyw 230.

W przen (1):
Wyrażenie: »nawrocenie z ciemności do światłości« (1): do których [poganów] ćię ia teraz poſyłam: ku otworzeniu oczu ich y náwroceniu z ćięmnośći do ſwiátłośći [convertantur a tenebris ad lucem]/ á z mocy ſzátáńſkiey do Bogá WujNT Act 26/18.
b. Spowodowanie poprawy grzesznika [kogo (G)] (3): Máło ná thym ábyś mi był ſlugą ku wzbudzeniu pokolenia Iakobowego/ á ku náwroceniu plugáwych oſtátkow Izráelſkich [et faeces Israël convertendas] Leop Is 49/6.

nawrocenie do czego (1): Ten człowiek/ ieſtći Pan á Zbáwićiel náſz/ ktory wſzytkie ſwe prace obracał ku náwroceniu grzeſznych do pokuty. WujNT 259.

Wyrażenie: »nawrocenie grzesznych« (2): gdy iuſz miał nád ſześćdzieśiąt lat/ wziął to przed ſię/ áby ofiárę Pánu Bogu znáwrocenia grzeſznych cżynił SkarŻyw 106; WujNT 259.
c. Nakłonienie kogoś do pogodzenia się z kimś [kogo ku komu] (1): Bo náwrocenie ſynow ku oycem/ y oycow ku ſynom/ nie co innego znácży/ iedno niezgodnych pogodzenie/ á rozerwánych/ związánie CzechRozm 108v.
2. Dokonanie zmiany czyjegoś losu; conversio Vulg [czyje: ai poss (3), G sb (2)] (5): Y náwrocę náwrocenie Iudſkie/ y náwrocenie Ierozolimſkie: á zbuduię ie iáko y zprzodku. Leop Ier 33/7; záſię przywiodę náwrocenie źiemie iáko z przodku/ mowi Pan. Leop Ier 33/11, Ez 16/53 [2 r.].
*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Conversio, Obrócenie/ nawrócenie. Mącz 487c; Calep 256b.

Cf NAWROCENIE SIĘ, NAWROCIĆ, NAWROCIĆ SIĘ, NAWROT, [NIENAWROCENIE]

ZCh