Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NAWROCON

Następne hasło: (NAWROCZYSTY) »

NAWROCONY (95) part praet pass pf

a jasne; -ró- (1), -ro- (1) Mącz (1:1); w formie złożonej drugie o jasnej w formie niezłożonej m o pochylone; formy niezłożone f i n z tekstów nie oznaczających ó.

Fleksja

sg
m	N	nawrocony, nawrocón	f	N	nawrocona, nawroconå	n	N	nawrocon(e), nawrocono
	G	nawrocon(e)go		G			G	nawrocon(e)go
	A	nawrocon(e)go		A			A	nawrocon(e)
	I	nawroconym		I	nawroconą		I
	L	nawroconym		L			L

pl
N	m pers	nawroc(e)ni
N	subst	nawrocon(e)
G		nawróconych
D		nawronym
A	m pers	nawrocon(e), nawroconych
I	m	nawrocon(e)mi
L		nawróconych
V	m pers	nawroc(e)ni

sg m N nawrocony (17), nawrocón (2); -ony (1), -(o)ny (16); ~ (attrib) nawrocony (1); ~ (praed) nawrocony (10), nawrocón (2) BielKron, Mącz. ◊ G nawrocon(e)go (8). ◊ A nawrocon(e)go (2). ◊ I nawroconym (1). ◊ L nawroconym (1). ◊ f N (praed) nawrocona (3), nawroconå (1); -a BielKron (2); -a :-å SkarŻyw (1:1). ◊ I nawroconą (1). ◊ n N (attrib) nawrocon(e) (1), (praed) nawrocono (1). ◊ G nawrocon(e)go (1). ◊ A nawrocon(e) (1). ◊ pl N m pers nawroc(e)ni (21); -ęni (1) MurzNT, -(e)ni (20). subst nawrocon(e) (2). ◊ G nawróconych (14). ◊ D nawronym (5). ◊ A m pers nawrocon(e) (6), nawroconych (1); -(e) : -ych WujNT (2:1). ◊ I m nawrocon(e)mi (1). ◊ L nawróconych (4). ◊ V pl m pers nawroc(e)ni (1).

Składnia dopełnienia sprawcy: nawrocony od kogo (8), przez kogo (7); od kogo SkarJedn; przez kogo KromRozm II, KromRozm III, BielKron, NiemObr; od kogo : przez kogo SkarŻyw (2:1), WujNT (5:2).

Sł stp s.v. nawrócić, Cn brak, Linde w objaśnieniu s.v. nawrotny.

Znaczenia

1. Obrócony (1)
2. Przybyły, sprowadzony na poprzednie miejsce (3)
3. Który zmienił swe przekonania lub postępowanie (89)
- a. Który przyjął mną religię lub wyznanie (71)
  - α. W funkcji rzeczownika (2)
- b. Który poprawił się z grzechów (18)
  - α. W funkcji rzeczownika (3)
*** Bez wystarczającego kontekstu (2)

1. Obrócony (1): gdyby dziecię vmarło bokiem pochodziło/ Tedy możeli być ma być nawroczono y naprawiono FalZioł V 34.

2. Przybyły, sprowadzony na poprzednie miejsce; redux Calep (3):

nawrócony z czego (2): Redux – Nawroczoni zniewoli, albo zwoini Calep 903a. Cf Wyrażenie.

nawrócony dokąd (1): iż Rachel płákáła ſynow ſwych/ á nie mogłá być pocieſzoná/ wſpomniawſzy ná to/ iż ich nie máſz. Ale ſłuchay co wnet támże Prorok powieda ſłowy Páńſkiemi: Iż przeſtań od płácżu [...]/ ábowiem [...] będą náwroceni ſynacżkowie twoi do końcżyn ſwoich. RejPos 27.

Wyrażenie: »[z czego] fortunnie nawrocony« (1): Z Długich w dálekie kráie peregrinácyi fortunnie náwroconego ZNAMIENITEY Fámiliey/ y oſobliwey dźielnośći Panięćiá [...] WITANIE. RybWit [A2]v.

3. Który zmienił swe przekonania lub postępowanie; conversus Pol Ant, Vulg (89):

a. Który przyjął mną religię lub wyznanie [w tym: chrześcijaństwo, katolicyzm (70), judaizm okresu biblijnego (1)] (71): KromRozm II c4v, e4, v, v v, x3v; KromRozm III I, K3v; Sáxonia odpádłá byłá od wiáry ná báłwány/ áłe záſię przez Kárłá wielkiego náwroconá látá Páńſkiego 785. BielKron 282, 167v marg; RejPos 348v; Ruś y od Láćinskiego kośćiołá náwroconá. SkarŻyw 576 marg, 21 marg, 441 marg, 457, 572; Náwroconego kácerzá albo grzeſzniká dźiękowánie LatHar Aaa4v; WujNT Act 15 arg, s. 487, 510, 512, 517 (9).

nawrócony do kogo (7): Cf »do Chrystusa nawrocony«, W przen.

nawrocony od czego (1): niedawno krol Ermigildus [...] przez nawielebnieyſze^go męża Leándrá Biſkupá Hiſzpáleńskie^go od Heretyctwá Arryáńſkiego do wiáry powzechney náwrocony ieſt. SkarŻyw 368.

nawrócony z kogo [= będąc przedtem kim] (6), z czego (8): vżywali tyi wolności/ tak pogani za ſtarégo zákonu nawrocęni/ tak potem piérwſzy chrześcjani národów wſzelakich MurzNT 56; KromRozm II g2, x2; ktore [listy] on [św. Piotr] piſał/ do wiernych bráćiey/ z żydoſtwá náwroconych NiemObr 52; wſzákże to był przywiley Piotrá S. [...] áby pierwiaſtki nie tylko Zydow ále y Pogánow przez vstá iego ná wiárę były powołáne: ponieważ był przednieyſzym páſterzem wſzytkich owiec Páńſkich/ ták z Zydow iáko y z Pogánow náwroconych. WujNT 462, 125, 474, 487, 517 [2 r.], 655, 751, 796; PowodPr 21.

nawrócony k komu [ku Bogu] (1), ku czemu (2): A obaczywſſy to y inſſy nárádowowie [!] ſnadz: áż ku końcu ziemie będą ktobie náwroceni RejPs 32v. Cf »ku wierze nawrocony«.

nawrócony na co [= przez co] (1): Teſsálonicenſowie ná kázánie ſwiętego Páwłá łatwie náwroceni Leop 1.Thess 1 arg,

nawrocon czym (1): Thám [w Damaszku] święty Páweł ſłowem Bożym náwrocon gdy iechał Krześćian mordowáć. BielKron 264v.

W charakterystycznych połączeniach: dziwnie nawrocony, łatwie; Argentyna nawrocona(-y, -e, -i), Bulgarowie, kacerz, krolowie, książę bawarskie, lud(zie) (6), Niemcy (2), poganie (9), Ruś (ruskie krainy) (2), Rzymianie, Saksonija, Żyd(zi) (5); nawrocony od heretyctwa, z pogaństwa (z poganow) (7), z Żydow (z żydowstwa) (7); nawrocony przez apostoly, przez biskupa, od Chrystusa, od Filipa Dyjakona, od Grekow, przez Karła Wielkiego, od łacińskiego (rzymskiego) kościoła (2), przez Pawła (od Pawła) (2), przez Piotra (od Piotra) (2), od Rzyma; nawrocony na [=przez] kazanie, słowem bożym.

Wyrażenia: »do Chrystusa, do Boga nawrocony« = conversus ad Deum PolAnt [szyk 4:2] (4:2): BibRadz 1.Thess 1/9; SkarŻyw 527, 536; á ia tuſzę/ iż to Hieronim mowi o żydách do Chriſtuſá náwroconych. CzechEp 414; NiemObr 27; WujNT Act 15 arg.

»nowo nawrocony« = advena PolAnt, Vulg; prozelytus PolAnt (9): WróbŻołt mm3v; BudNT Act 6/5; o żadną ſię rzecż pilniey nieſtárał/ iáko o rozſzerzenie wiáry Chryſtuſowey á wykorzenienie báłwochwálſtwá z onjch nowo náwroconych ludzi ſwoich. SkarŻyw 357, 63, 527, 536; WujNT Act 2/11, 6/5; nie byłá tedy rzecż potrzebna nowymi przywileymi tego ták dálece wárowáć/ co w ſtátecżney poſseſsiey miáło duchowieńſtwo/ powielkiey cżęśći ieſzcże od Krolow nowo ná wiárę krześćiáńſką náwroconych PowodPr 23.

»na wiarę, do wiary, ku wierze nawrocony« [szyk 13:1] (8:4:2): WróbŻołt mm3v; Yáko kyedy ſye był wſſczął ſpor w Hyeruzálem [...] myędzy żydy á pogány ku wyerze náwroconemi KromRozm II g2, x2; BielKron 142v, 167v; Bulgárowie od Rzymá do wiáry S. náwroceni. SkarJedn D3v; SkarŻyw 230 marg, 368, 576; Koloſſánie [...] od Archippá y od Epáphrá ná wiárę Chrześćijáńſką pierwey náwroceni/ byli potym kácerſtwem Symonowym vwiedzieni WujNT 693, 595, Yyyyy2, Bbbbbb4; PowodPr 23.

Szeregi: »nawrocony i nauczony (a. wyuczony)« [szyk 1:1] (2): NiemObr 27; Rzymiánie iuż przed tym od Piotrá S. náwroceni y náuczeni byli: y przetoż ich Páweł w wierze raz przyiętey chćiał vtwierdzić. WujNT 526.

»nawrocony i okr(z)czony« [szyk 1:1] (2): Damascus [...] miáſto w Syriei/ w którym ſwięty Páweł był okrczon/ y náwrocón po widzeniu które miał ná dródze. Mącz 77b; WujNT 748.

W przen (1): Bośćie byli iáko owce błądzące: ále teraz ieſteśćie náwroceni do páſterzá y biſkupá duſz wáſzych. WujNT 1.Petr 2/25.

α. W funkcji rzeczownika (2):

Wyrażenie: »nowo nawrocony« (2): A gdy ſię rozeſzło zgromádzenie/ poſzło wiele z Zydow y z nabożnych nowonáwroconych [colentium advenarum] zá Páwłem y Bárnábaſzem WujNT Act 13/43, s. 570.

b. Który poprawił się z grzechów (18): RejPos 27; SkarJedn 71; Tedy one niewiáſty [nierządnice] náwrocone [...] nákład ná iego [św. Witalisza] pogrzeb wielki vcżyniły/ płácżąc náucżyćielá ſwego/ ktory ie ták dziwnym obycżáiem ſtáką vtrátą ſławy ſwey/ Pánu Bogu pozyſkawał. SkarŻyw 108; GrabowSet S3v; LatHar 168 marg; PowodPr 85. [Cf a. LatHar Aaa4v].

nawrocony od czego (3): LubPs S; Porphirya od nierządnego żyćia náwrocona. SkarŻyw 100 marg. Cf »od grzechów nawrocony«.

nawrócony k(u) komu [ku Bogu] (2): RejPos 348v; Gdyż to głos/ twoiey niezmierney lutośći/ Ze niechceſz/ by był grzeſzny zátrácony/ Rádniey chceſz by żył/ k tobie náwrocony? GrabowSet Iv.

W charakterystycznych połączeniach: człowiek nawrocony(-a, -e) (2), Izraelczyk, lud, niewiasta, osoba, serce; nawrocony od błędow, od nierządnego życia, od złości.

Wyrażenie: »od grzechów nawrocony« (1): Podźiękowánie cżłowieká/ od błędow álbo grzechów iákich nawroconego LatHar 567.

Szeregi: »nawrocony i pokutujący« (1): Tego Kſiążęćiá y zbáwićielá wywyżſzył Bog práwicą ſwoią/ áby dał pokutę Izráelowi y odpuſzezenie grzechów (marg) áby náwroconym y pokutuiącym Izráelczykom dał grzechow odpuſzczenie. Hebr. (‒) WujNT Act 5/31.

»upadły a nawrocony« (1): gdyż to wieſz iáka ieſt rádość v niego [Pana] z iednego vpádłego á náwroconego cżłowieká RejPos 276.

W przen (3): iż to mowił nie do ścian/ ále do káżdego ſercá wierne^go á s ſtałą chucią ku niemu náwroconego RejPos 348v; A ták pożytecżne ieſt vżywánie Wiecżerzey Páńſkiey temu kto przynośi ſerce náwrocone wiarą WujJudConf 238v.

Wyrażenie: »na słuszną drogę nawrocony« (1): Prorok lituie tych ktorzy z błądziły od zakonu páńſkiego/ á życząc iem áby ſie obaczywſſy ná ſluſſną drogę byli náwroceni. RejPs 185.

α. W funkcji rzeczownika (3): iákiey też záſię rádośći vżywáią wſzyſcy Anyeli [...] nie tylko nád wielkim pocżtem náwroconych: ále/ iáko piſmá powiedáią/ nád namnieyſzym nędznicżkiem ktory ſie iedno vzna w vpádku ſwoim RejPos 29v, 27 marg; in orátione de laudibus Sánctisſimae Virginis [takie nazwiska Matce Bożej daje]: Zdrowá bądz/ náwroconych vćiecżko/ [...] poyśrzednicżko przenachwálebnieyſza/ y wſzytkicgo świátá iednacżko. SkarŻyw 120.

*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Conversus, Náwócony. et pro emendato, Polepſzony. Mącz 487c; Calep 903b.

Cf NAWROCIĆ, NAWROCIĆ SIĘ, NIENAWROCONY

ZCh