[zaloguj się]
[pdf]

NIECKA (19) sb f

[niecka], niecki pl t (12), niecka a. niecki (7).

e oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N niecka niecki
G niecek
A nieckę niecki
I nieck(a)mi
L nieckåch

[sg N niecka. ◊ A nieckę.] ◊ pl N niecki (10). ◊ G niecek (1). ◊ A niecki (7). ◊ I nieck(a)mi (1). ◊ [L nieckåch.]

Sł stp: niecki, Cn notuje, Linde XVI i XVIII – XIX w.

1. Podłużne naczynie z jednego kawałka drzewa używane w gospodarstwie domowym głównie do wyrabiania ciasta; concha Murm, Mymer1, BartBydg, Cn; alveolus, alveus Murm, BartBydg, Cn; orca Mącz; conchula Cn (14): ZapMaz III T 1/284; Murm 143; Mymer1 29; BartBydg 7b, 8, 32b [2 r.]; Naczinie kuchenne, ktore iest oddane do ręku P. Manowskiego, Kuchmistrza K. Iei Mczj. NAPRZOD. Kocziel wielki ſagan 1 [...] Nieczek 4 WyprKr 119; wyleią ná niecki on ſok ſłodki/ zſiędzie ſie BielKron 276v; Orca item, Wſzelákie naczinie drzewiáne w którym słone rzeczy chowáyą/ Ceber/ Fáská/ Korito/ Niecki/ etc. Mącz [267]d; warz mu [koniowi] żyto iáré w wodźie/ kłádźże mu go ná iákie niecki ná źiemi/ áby chyłem iadł SienLek 183v; Calep 231a; GostGosp 10; [Gdziećby iuż wody niedoſtawáło/ wkopay nieckę álbo donicę wielką/ á tám wodę miey CygMyśl Iv; Niecka/ Orca alveus. Volck Mmm4].

niecki czemu (1): Alveolus [...]. Est et vas farinarium, in quo farinam prius cum aqua ad massam reducentes panem faciunt, eyn mulden ader teig geſchirr. Cżyáſtu nyecky Murm 143.

[Przen:
Zwroty: »w nieckach pływać« = prawdopodobnie: nie mieć szerszych perspektyw: Bez ktorych [historii] cżłowiek iák mdłe dziecię bywa/ Co w nieckach pływa. StryjGoniec Gv (Linde).

»w niecki wsadzić« = ograniczyć wolność (podstawa przenośni niejasna): chcąc v nas mieć Tyráńſtwo/ po Turecku ábo po Moſkiewſku. Y iuż ták chce [autor „Upominania”] w niecki wſádźić/ á w pętá okowáć Sláchtę Polſką żeby ſię im náwet niewolno/ y z Pány Senatormi [...] do gromády zieżdżáć. Respons A3v.

a) W żartobliwej grze słów: łaźnia, tj. przykra, upokarzająca sytuacja; tu o porażce w dyspucie religijnej: Miedzy nimi [siedział] gorąco kąpany Lubieniecki/ Lecż też od Iezuity miał ſwe dobre niecki. ŁaszczPogrom 5.]
2. Przetak, rodzaj sita do oczyszczania ziarna (1): Capisterium, dicitur vas, quo frumentum purgantur, krzynow, przethak, nyeczky BartBydg 22.
3. Naczynie miedziane do płynów; tu: naczynie rytualne, być może kropielnica (1): Vcżynił teſz wſzytko nacżynie (do) ołtárzá/ kotly kleſzcże/ niecki [et crateras]/ wárzechy/ łopáty/ wſzytko nacżynie iego pocżynił miedziáne. BudBib Ex 38/3.
4. Rodzaj drewnianej tarczy przypominającej kształtem niecki (3): Azápi/ kthorzy ná ſobie noſzą iakoby niecki drewniáne powlecżone ſkorą dla ogniá/ ći napierwey idą ku ſzturmu BielKron 316; BielSat Nv; Pieſzych kilká tyśięcy niechby mieli niecki/ Hrube/ mocne/ lipowe/ iść znimi w przyćiecżki Pod párkan/ włożywſzy ie ná ſwoie rámioná/ [...] Położ koniec ná źiemi/ drugi ná párkánie/ Záłoż ogień z ſáletrą/ nic ći ſie nie ſtánie. BielSjem 37.
5. [W górnictwie rodzaj szufli lub nosideł do rudy, soli itp. będący jednocześnie jednostką miary: praedecessore nostro illis datum, verum ratione tantorum su[m]ptuum et laborum sextum alveum alias nieczki semper et in aevum dent et extradant [1550 r.] S. Kuraś, Materiały do dziejów górnictwa i hutnictwa z archiwów metropolitalnego i kapitulnego w Krakowie 1479 – 1640, [w:] „Studia z Dziejów Górnictwa i Hutnictwa”, t. III, 1959, 281; Na tym gruncie są starodawna plumbi fodinae [z] sławkowskim imieniem o granicę. [...] Telko [z] starzyzny płacą, których [...] nazbierało się ab annis 3 niecek 13, a niecki jedne per gr 20 vel per gr 30, jako do kruszcu per gr 24 et per gr 36. LustrKrak I 253.]
6. [Rodzaj pułapki na ptaki: á tám iey [sówki] zárázem doſtánieſz. Ieſli też niecki poſtáwiwſzy álbo brożek ták iáko ná kuropátwy. CygMyśl F2v.]

Synonimy: 1. fasa, koryto; 2. przetak.

MM