Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NIEMOŻNOŚĆ

Następne hasło: [NIEMOŻON] »

NIEMOŻNY (23) ai

W pisowni łącznej (13), w rozłącznej (10).

e oraz o jasne.

Fleksja

sg
m	N	niemożny	f	N	niemożnå	n	N	niemożno
	G			G			G	niemożn(e)go
	A	niemożn(e)go		A			A

pl
N	m pers	niemożni
G		niemożnych

sg m N niemożny (4). ◊ A niemożn(e)go (4). ◊ f N niemożnå (11). ◊ n N (praed) niemożno (1). ◊ G niemożn(e)go (1). ◊ pl N m pers niemożni (1). ◊ G niemożnych (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

Znaczenia

1. Słaby, bez mocy (10)
- a. Nie mający znaczenia politycznego lub społecznego (6)
  - α. W funkcji rzeczownika (1)
2. Niemożliwy (11)
3. Nie mogący (1)
4. Nie panujący nad swoim umysłem, nie władający sobą (1)

1. Słaby, bez mocy; impotens Vulg, PolAnt; impossibilis Vulg (10): LubPs ccv; Ani ſądzą/ áni bronią ſwey krzywdy/ iáko nie możni BudBib Bar 5[6]/53.

cum inf (2): żeby niemożna byłá ręká twoiá woyną podbić złoſniki ſpráwiedliwym Leop Sap 12/9, Sap 11/18.

a. Nie mający znaczenia politycznego lub społecznego (6): W Inflanćiech nam też Rigá ták ſnádnie odpádnie/ Gdyż Pan niemożny będzie przydzie im to ſnádnie. MycPrz I [C]2; á oni [książęta pruski i pomorscy] łácno by nas odſtąpili/ gdyby Páná niemożnego widźieli MycPrz II Cv, I Cv, [C]2, II Bv.

α. W funkcji rzeczownika (1):

W przeciwstawieniu: »niemożny ... możny« (1): ábowiem [...] vbogi bogátemu nie rowny/ nie możny możnemu ſłáby mocnemu GórnRozm E2.

2. Niemożliwy; impossibilis Vulg, PolAnt (11):

niemożny u kogo (2): RejPos 272; Iż nie będzie niemożna v Bogá wſzelka rzecż. BudNT Luc I/33[37].

niemożny komu, czemu (3): KromRozm I D3; gdźie przygód niebeſpiecżnych tyle/ Ze ſię ſtrzedz ludzkiey/ rzecż nie można/ śile. GrabowSet X3v, F4.

N sg f w funkcji orzecznika (2): Gdyż dáć [dzięki i ofiary]/ rowne łáſkam twoim/ Nie można krewkośćiam moim. GrabowSet F4; nie możnali áby ſię obaczył Pángracz CiekPotr 64.

N sg n w funkcji orzecznika:

W przeciwstawieniu: »możno ... niemożno« (1): Trudno nagle porzućić miłosć záſtárzáłą/ Trudno/ lecz ſię iuż ná to vday myślą cáłą. [...] Możno/ ábo niemożno/ przełoḿ to ná ſobie. KochFr 108.

Wyrażenie: »rzecz niemożna« [w tym: cum inf (3), ku czemu (1); ze zdaniem podmiotowym (1)] = impossibile Vulg, PolAnt [szyk 4:3] (7): Nad gniewem panuy, á nie możnych rzecży nieżąday. BielŻyw 11; iż głupya rzecz/ y przećiwna ſlowu Bożemu/ á człowyekowi nyemożna/ czyſtoſć y pányeńſtwo chowáć. KromRozm I D3; Ktorego [Chrystusa] Bog wſkrzeſił rozwiązawſſy boleśći piekielne ták iáko niemożna rzecż byłá/ áby miał być trzyman od niego. Leop Act 2/24; to ieſt rzecż ták trudna/ iż ledwe bych nierzekł nie można ku vcżynieniu. GórnDworz Cc5, N8v; BudNT Luc 1/33[37]; GrabowSet X3v.

Szereg: »niepodobny ani niemożny« (1): nic nigdy niepodobnego áni niemożnego v niego [Boga] nie bywa. RejPos 272.

3. Nie mogący (1): a oto będźieſz milczáł i niebędźieſz mógł mowić (marg) milczący i niemożny (–) MurzNT Luc 1/20.

4. Nie panujący nad swoim umysłem, nie władający sobą (1): Impos ‒ Nie zupełnego rozumu, nie możny. Calep 513a.

Synonimy: 1.a. niewładny; 2. niepodobny.

Cf MOŻNY

LWil