[zaloguj się]
[pdf]

ROWNIA (65) sb f

-ó- (18), -o- (2); -ó- : -o- Mącz (1:2); a pochylone.

Fleksja
sg pl
N równiå
G równi, równi(e)j
D równi równiåm
A równią równi(e)
I równią
L równi, równiéj równiach
V równiå

sg N równiå (8). ◊ G równi (2) KwiatKsiąż, GórnTroas, równi(e)j (1) FalZioł. ◊ D równi (1). ◊ A równią (8). ◊ I równią (6). ◊ L równi (20), równiéj (12); -i FalZioł, MiechGlab, GliczKsiąż (2), Leop, SienLek, BielSat, BielSpr (5), BudBib, BielSjem; -éj Mącz; -i : -éj BielKron (3:1), GrzepGeom (3:10); ~ -éj (10), -(e)j (2). ◊ V równiå (1). ◊ pl D równiåm (1). ◊ A równi(e) (2). ◊ L równiach (3); -ach (2), -åch (1); -ach BibRadz; -ach : -åch Leop (1:1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Powierzchnia płaska lub stosunkowo płaska; planities Mymer1, BartBydg, Leop, PolAnt, Calag, Cn; planum BartBydg, Leop, Cn; campus Calag, Cn; aequor, planitia Cn (49): Planicies. Ebenlandt. Rownia. Mymer1 6v; BartBydg 117 [2 r.]; Eben feld. Rownia/ et Płonia. Planicies, campus. Calag 138b; [Planum. la Pianura. Równia. Die gleiche. Dict 1566 H4v].
a. Pewien obszar o powierzchni równej, gładkiej, bez wzniesień i dołów; o trasie do przebycia: bez wybojów (35): W pośrzodku tey gory było rowno trochę/ ná they rowniey byłá głęboka iáſkinia álbo przepaść BielKron 274, 309, 314v; Item Actus, Rownia/ to yeſt/ Mieyſce tákowe po którym wozem y koniem może ſnádnie yecháć. Mącz 2d; gdy thedy ná rowni/ wolno chodźić pocznie [koń] iedźże ná nim przez zagony áby téż nierownym drogam przywykał SienLek 191; Ieſliby ná równiéy przez którą Linea b.c. idźie/ álbo Rzéká/ álbo błoto/ álbo téż co inſzégo tákowégo záwadzáło/ [...] tedy ią [dalekość] według náuki téy to zmiérz GrzepGeom Ov, O2, Pv, P3; Stąd ſie znácży/ iż lud pieſzy ieſth potrzebnieyſzy zbroyny s ſtrelbą ku wálney bitwie niż iezdni/ zwłaſzcżá gdzie nie w rowni BielSpr 10v, 10, 68; [á ná wierzchu gory ieſt rownia ſſeroka iáko ſtáian dwádźieſćia y troie. FlawHist 55].

[W połączeniu szeregowym: Gdźie doł/ rownia/ kędy gorá/ Y w chrośćie przykra págorá. To obácż ſam BielawMyśl A3v.]

[Wyrażenie: »rownia polna«: ⟨..⟩ in solitudine campestri. narownyach polnych TomZbrudzBrul Deut 1/1.]
Szereg: »rownia i nierownia« (1): Idą tedy nieſzcżeſni Węgrowie przez rownią y nierownią BielKron 308.
α. Jako element topografii: większa, mniej więcej płaska przestrzeń dająca się wyodrębnić od otoczenia: równina, też dolina; campestria Vulg; locus campester PolAnt (22): Rvſſywſſy ſie y ćiągnąwſſy ſtąd ſynowie Iſráelſcy/ położyli ſie ná polach Moábſkich wrowni Leop Num 22/1; Będą ſie páść po drogach/ á po wſſech rowniach páſtwiſká ich. Leop Is 49/9, Ios 18/18; Y obrał ſobie Lot wſzytkę onę rownią nád Iordanem BibRadz Gen 13/11; I Wſzythká źiemiá obroći ſię w rownią iáko polá od Gábáá BibRadz Zach 14/10, Gen 11/2, 28, 19/25, 29; GDzie miaſto leży w rowni/ nád iákim potokiem/ Niżey záſtáwić potok BielSat M4v [idem BielSjem]; BielSpr 7; BielSjem 35; Ku téy poſzli mogile/ gdźie Achilles leży/ Nád morzem/ zkąd záś równia ku págorku bieży/ A págorek mogiłę/ y równią otoczył GórnTroas 72.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej (1): Dobył thedy Iozue wſſyſtkiey źiemie ná gorách y ku południu [...] y część gory kthora idzie ku Seir aż do Báálgad/ po rowniách Libáńſkich pod gorą Hermon Leop Ios 11/17.

W połączeniu szeregowym (1): Rownia pełna wdźięcżnośći/ Págorki/ gor wznieśienie/ Polá/ y láſy chwałę Pánu dayćie GrabowSet X.

W przeciwstawieniu: »gory ... rownia« (3): Albanus Ceſárſki hetman poſłał też do Lántgráfá mowiąc/ cżemv ty gory oſiadaſz/ cżemu nieſiędzieſz ná rownią poigramy zſobą BielKron 227v; Hetman drugi Turecki [...] niechćiał w gory wniść ále w rowni cżekał. BielKron 252, 430v.

Szeregi: »rownia albo doł« (1): Ieſli też rzeká idźie pod miáſtho álbo pod zamek [...]/ á k temu miáſto w rowni álbo w dole ſiedźi/ po niżey miáſtá vſypią [Rzymianie] groblą/ záſtáwią wodę/ wytopi miáſto álbo zamek. BielSpr 62v.

»rownia i pole« (1): miáſto niektore ieſt zbudowáne wrowni y wpolu [in loco campestri] BudBib 4.Esdr 7/6. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Wyrażenie przyimkowe: »w rowni« = równinny (1): Ieſth ta ziemia [alańska] w rowni, niemaiąc w ſobie zadnego pogorza ani padoła MiechGlab 41.
b. geom. Płaszczyzna (10): Superficies równa ieſt/ która od Liniéy proſtéy od któréy ſye poczyna/ idźie wſzędźie iednáko á proſto/ do Liniéy proſtéy w którą ſye kóńczy. Tá może być názwaná iednym ſłowem/ Równia. GrzepGeom C2; Angulus planus, kąth co ná równiéy/ ieſt kiedy dwie Lineae ná równiéy będąc/ iedná do drugiéy nie ná prość/ ále że [!] ſtrony przytyka. GrzepGeom C2v; FIgur tych co ná równi bywáią/ ieſt początkiem tá co ieſt o trzech ſtronách GrzepGeom D, D3, E, Fv, N3v, O2, O2v.
2. Stały ląd, być może kontynent (1): Continens item substantivum, Ziemiá/ kráyiná która nie wyſpą yeſt/ ále cziſtą równią w polách. Mącz 447a.
3. Równy, jednakowy poziom (w ujęciu liniowym) (1):
Wyrażenie przyimkowe: »w rowniej« (1): Molorthus, Latine perpendiculum, dictio Graeca qua significatur rectum plumbum, Cieśielska ważká/ ktorą mierzą yeſli w rowniey bywa budowánie kłádźiono. Mącz 230a.
4. Równa, jednakowa ilość, liczba (w ujęciu ilościowym) (5):
Wyrażenia przyimkowe: »pod rownią« = w tej samej liczbie, tyle samo (4): Złożył im [król Ferdynand doktorom Pisma Św.] inſzy dzień w Rátyzbonie ná dzień 20. Páździerniká mieſiącá/ áby tám przyiecháli pod rownią ludzie vcżeni [z obu spornych stron] BielKron 218v, 217.

~ pod rownią kogo (2): Wtora Cohors, miewáła pieſzych połowicę tego/ tho ieſt 555. Iezdnych zbroynych 66. tákże y trzećia y cżwarta y piątá pod rownią tych drugich [tj. drugich kohort]. BielSpr 12; Ieſli obacżyſz iż nieprzyiaćiel ſłábo w ſwey ſpráwie ſtoi/ ieſli s ſobą trwożą/ ktemu pod rownią woyſká/ może ſie potykáć ruſzywſzy s przodku vfow ſwoich mężow nalepſzych BielSpr 15v. ~

»w rowni« = w tej samej ilości, tyle samo (1): Wezmi Tiniami/ Apoponacum/ Galbanum, ſiarki żywey/ wſzytkiego w rowni FalZioł V 33.

5. Równość (o ludziach), równy stan, znaczenie; zgoda, zgodność (2):

W przeciwstawieniu: »rownia ... nierownia« (1): Abowyemći nic nyemáſz lepſſego yedno kyedy dwoye yednákich á ſobye rownych/ gdy w rowni wſſythko dobre przebywa/ á w nyerowni nyezgodá. GliczKsiąż Q2.

Szereg: »rownia i jedność« (1): nyeprzyiyacyel duſſny [...] ná then cżás narychley pocżyna/ gdy obacży że ktory małżonek vchodzi á z rowni y yednosći wykracża. GliczKsiąż P6.
6. Wzór, sposób (1):
Wyrażenie przyimkowe: »pod rownią takową« = tak licząc, tak mierząc, w taki sposób (1): WIele też ná tym zależy/ gdy ty mieyſcá/ ná ktorych lud ſthoi w ſpráwie pieſzy/ máią ſwoię miarę pod rownią tákową gdzie tyſiąc krokow będziie [!] mieyſcá w polu ná dłuż [...] ná tym mieyſcu ſthánie ludu pieſzego w iednym rzędzie 1666. BielSpr 17.
7. Wierzch, powierzchnia; przen (1):
Fraza: »[czyja] akcyja jest na rowni« = ktoś wygrywa, coś jest po jego myśli (1): Więc áby yedno yego [tego, kto się prawuje] Akcia byłá ná rowni álbo ná wirzchu/ wybyera ſobye rzecżniki á Prokuratori GliczKsiąż N3v.
Szereg: »rownia albo wirzch« (1): GliczKsiąż N3v cf Fraza.
8. Ten, kto a. to, co dorównuje komuś a. czemuś pod względem zalet, pozycji społecznej itp. (5):

rownia czyja [sw(oj)a] (3): bo wielkiey pániey á co by po tym było/ okázowáć miłość nie ſwoiey rowni/ kiedyby go z duſze miłowáć niemiáłá? GórnDworz Cc2; obawia ſie káżdy wolnie mowić/ á karáć ták s przeſtępkow páná/ iákoby ſwoię rownią karał GórnDworz Ee4. Cf Fraza.

Fraza: »rownia [czemu] nie była; rowni swej nie widzieć; rowniej (a. [rowni]) nie ma« = być najlepszym, najwyższym, jedynym [szyk zmienny] (1;1;1): Też maſć comitiſſe: krzyże pomaży dwa razy/ niepodobnie ſtanowi, tak iż rowniey nie ma. FalZioł V 87; On zamek/ co równi ſwéy ná świećie nie wiedźiał/ Mocą/ ſławą ſąśiádóm kośćią w gárle śiedźiał GórnTroas 36; Spráwá święta/ rádośći wſzytkim przymnożyłá/ Iákiey rownia po dźiś dźień w tych páńſtwách nie byłá. SapEpit A3v; [[Bóg] Król nad królmi, Pan nad pany; Końca nie ma ni też równi WierzNauka 206].

Synonimy: 2. brzeg, grunt, ląd, ziemia.

Cf NIEROWNIA, 1. ROWNIE, ROWNINA, ROWNOŚĆ

ALKa