[zaloguj się]
[pdf]

1. ROWNIE (34) sb n

-ó- (8) Mącz (2), KochPs, KochPieś (2), PudłFr, KochWr, JanNKar, -o- (2) Oczko, KochTr; e z tekstów nieoznaczających é.

Fleksja
sg
G równiå
A równi(e)

sg G równiå (33). ◊ A równi(e) (1).

Sł stp błędnie: rówień, Cn brak, Linde XVI (pięć z niżej notowanych przykładów) – XVII w. błędnie: równia.

Ten, kto a. to, co dorównuje komuś a. czemuś, zwykle pod względem zalet; similis Vulg, PolAnt (34): [To też pomni/ rownie poymi ſobye WirzbGosp B3.]

rownie czego (1): Ale tego roku ták były wielkie wiátry y wylanie morzá iż tego rownia żadny pámiętnik nie był [tj. nikt nie pamiętał] BielKron 442v.

rownie komu, czemu (29): Iákież thám [w niebie] wdzięcżne będzie odpocżynienie twoie [krześcijański starcze] w onym domku twoim dziwnemi roſkoſzámi ozdobionym á ochędożonym? ktoremu rownia żadne oko nie widáło áni vcho nie ſłycháło/ iáko o tym piſmá powiádáią. RejZwierc 127; Ktoregoć [Wojciecha Mieleckiego] cnotę męſtwo wielkie okázuię/ Bo we wſzem Krześćiańſtwie rownia im nie cżuię. PaprPan A4v; JanNKar B. Cf Fraza, Zwrot, Wyrażenie.

rownie czyje (1): trudno którégo mego rownia/ biegłość álbo vmieięntność/ do tego przyść może/ áby ſobie przy niém [królu Zygmuncie] ſnaść y śrzednią cénę przypiſáć á przywłaſzczyć mogła. Oczko A2v; [Weźḿ ſobie w dom/ ſwego rownia żonę/ Vznaſz po ciechę/ ná wſzelką ſtronę. WirzbGosp B3, B3].

Fraza: »rownia nie masz (a. nie było), nie mieć (a. nie najdować, a. nie naleźć, a. nie widzieć)« [w tym: komu, czemu (24), w czym (6), w co (1)] = ktoś (coś) jest jedyny(-e), zwykle najlepszy(-e), największy(-e); nos est similis Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (20:6): Nyemáſz w yego ſwyątośći nigdzyey rownia żadnego LubPs Xv, Xv marg, Y6v; Bo tey [mądrej pani, tj. śmierci] rownia ná ſwiecie w rozumie nie było RejWiz 96; RejZwierz 1; iż w tym kroleſtwie Kolchis [...] były owce z wełną bárzo dobrą/ [...] za ktorą wełnę ten krol wielkie ſkárby brał/ iż mu rownia w ſkárby ná ſwiecie nie było. BielKron 54v; Pánie Boże wſzechmogący/ nie máſz tobie rownia ná niebie áni ná zyemi BielKron 77v; á ſwoię [żonę] zábił [Herod Antypas] imieniem Máryánnę/ ktora tákiey cudnośći byłá/ iż iey ná ten cżás ſwiát rownia nie miał BielKron 139v, 1v, 27v, 150, 293v; incomparabilis vir, Niepoſpolity człowiek/ który ſobie równia nie ma Mącz 280b; byłby to táki koń żeby mu tu w tey okolicy rownia nie było. RejZwierc 90, 141v; Tám dopiéro poznáią/ że/ pan/ imię tobie/ A/ iáko świát ieſt wielki/ niemaſz równia ſobie. KochPs 126; Nie vczuwſzy ná ſercu ták wielkiey żáłośći/ Któréy rownia nie widzę w téy tu ſmiertelnośći. KochTr 6; KochSz A2v; KochPieś 15, 44; Piękna pánno/ ktoréy my równia nie nayduiem: Piękna pánno/ ktoréy to ſmiele przypiſuiem/ Ześ ſwą piękną vrodą wſzytki célowáłá PudłFr 73; PowodPr 21; KlonWor 37; [á tám ná wyſpie Cythera nálazł [Parys] Helenę/ [...] ktorey ná ſwiecie rownia nie było w cudnoſći BielKron 1551 11v; TekstyPol 36/133; Leop Gen 44/15 (Linde s.v. równia); BibRadz 1.Reg 10/24 (Linde s.v. równia); Sentencja Cv; BiałPos 151 (Linde s.v. równia); Roku tysiąc 587, dnia 26 Aprilis przyjechalim do Wenecyi, kędym widzieli miasto, którego równia niemasz w świecie RywKsięgi 253; WujPosN 1584 I 100 (Linde s.v. równia); GrzegŻarnPos 268v (Linde s.v. równia)].

~ w sensie negatywnym: ktoś jest najgorszy, coś jest najstraszniejsze (3): Trudnych rzecżj wielkie mnoſtwo. Ale nic nietrudnieyſzego/ Y ku znoſzeniu ćieżſzego: Iáko niewiáſtá ſwey woley/ Nie naydzie rownia złośći iey. BierEz B4v; Biádá/ ábowiem dźień ten wielki ieſt thák iż mu rownia niemáſz/ á ieſt czás vtrapienia Iakobowego BibRadz Ier 30/7; posterius et nequius isto nihil est, Niemáſz mu równia w złośći. Mącz 314d. ~

Zwrot: »rownia [komu], rownie [czemu] naleźć« (1:1): też opatrznym był [Pitagoras] że mu zſcięſkiem rownia było naleſć. BielŻyw 29; Kátágium kroleſtwo wielkie á známienite Thátárſkie/ ktoremu trudno ná ſwiecie rownie náleść. BielKron 269.
Wyrażenie: »i temu rownie« = itp. (1): ięliſmy ſye zbytków/ roſpuſty/ wſzetecznośći/ łákomſtwá/ y temu równia KochWr 26.
[Wyrażenie przyimkowe: »przez rownia« = najlepszy, niedościgniony, bez porównania: Hiszpani, sencá paryglá, iákoby przezrównia názwáli OczkoPrzymiot 82.]

Cf 1. NIEROWNIE, ROWNIA, ROWNY

ALKa