[zaloguj się]
[pdf]

ROWNOŚĆ (55) sb f

-ów- (8), -ow- (5); -ów- OrzQuin (2), SarnStat; -ów- : -ow- Mącz (5:5); drugie o jasne.

Fleksja
sg pl
N równość równości
G równości
D równości
A równość
I równością
L równości

sg N równość (28). ◊ G równości (8). ◊ D równości (3). ◊ A równość (7). ◊ I równością (4). ◊ L równości (4). ◊ pl N równości (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.; poza tym w objaśnieniu s.v. równia.

I. To, że coś a. ktoś jest równe(-y) (oznacza cechę) (52):
1. Gładkość, płaskość; aequor, planicies Mącz; pexitas Calep (3): Planicies, Równość/ Płáskość. Mącz 303a; Calep [766]a.

rowność czego (1): Aequor, Morze/ też Rowność polá. Mącz 4d.

2. Proporcjonalność, analogia, zgodność; proportio BartBydg, Mącz; analogia, convenientia Mącz; congruentia Calep; aequalitas, aequitas Cn (7): Proportio, rownoscz, czudnoscz BartBydg 125; Analogia, Latine proportio, convenientia, Rowność/ Rowne wzięcie/ Zgodzenie. Mącz 9a.

I sg w funkcji przysłówka: »rownością taką, jako« = w taki sam sposób, tym samym trybem (1): Gdźieby [...] Kurlándcka źiemiá przypádłá do obu narodów y Pańſtw/ ſpólnie przyłączona bydź ma/ równośćią táką/ iáko ieſt o źiemi Inflantckiéy wysſzéy nápiſána. SarnStat 1207.

Wyrażenie: »zgodna rowność« (1): Congruentia – Zgodna rownoſzcz. Calep 241b.
a. Współmierność; paritas Modrz, Cn (2): ModrzBaz 27v; Zaſz nie ma bydź káźń rowna wyſtępkowi? Iákoż rowność może bydź lepſza iáko głowá zá głowę/ Szláchćic zá Szláchćicá? GórnRozm E3.
b. Taki sam stan rzeczy po obu stronach (1): nie ták dayćie áby innym byłá poćiechá á wam ćięſzkość: ále rowność niech będzie. SkarŻyw 140.
3. Identyczność, tożsamość, wielkie podobieństwo; aequalitas Mącz, Calag, Cn; parilitas Mącz, Calep, Cn; comparatio, similitudo BartBydg; aequitas, paritas Cn (9): similitudo, est rerum differentium comparatio, rownoscz BartBydg 143b; Mącz 278b; Gleichheit. Iednákość/ Rowność. Aequalitas. Calag 248a; Calep [756]a.

W przeciwstawieniu: »rowność ... podobieństwo« (1): iż nie rzeczono/ Aby byli iedno z námi/ ále iedno z ſobą/ iáko y my ieſteſmy iedno. Iż ináczey my ieſteſmy iedno z ſobą/ á ináczey Oćiec y ſyn iedno ſą. Bo to nie ieſt przykład rownośći/ ále podobieńſtwá. WujNT 375.

Fraza: »na ziemi nie jest [komu] rowność« = ktoś nie ma sobie równych (1): Nieprzyiaćiel náſz duſzny/ ten pilnie myśli/ wielka moc, chytrość, ieſt iego przyrodność/ ná źiemi nie ieſt iemu rowność. ArtKanc K7.
Zwrot: »nie ustąpić [kogo] w rowności« = dorównywać (1): Winſzował Krolowi ſzcżeſliwego á długiego krolowánia/ ku rozſzerzeniu pańſtw ſwoich/ wcżym niewątpię/ iż będąc ſynem ták wielmożnego oycá/ nieuſtąpiſz go w rownośći BielKron 332.
Wyrażenie przyimkowe: »bez rowności [w czym]« = bez porównania (tj. ktoś nie ma sobie równych) (1): Bo kto ćiebie nie mnieyſzy? práwie bez rownośći/ W rádźie/ w mowie/ w dowćipie/ w vmyſłu miernośći? SzarzRyt C2v.
a. mat. Równość algebraiczna, tj. dwa wyrażenia algebraiczne połączone znakiem równości (1):
Wyrażenie: »rowności reguła« (1): Poczyna ſie na Normberską Mińczę Rachunk. (nagł) Rownoſci reguła. (–) KłosAlg H.
4. O cechach mierzalnych lub jako takie pojmowanych: równa ilość, waga, odstęp; aequipondium Calep; aequlibritas, aequilibrium Cn (2):

rowność czego (1): AEquipondium – Rownoſzcz wągij. Calep 34b.

Wyrażenie przyimkowe: »w rowności« (1): gdzye ſyą tedy wrownoſcy zeydą ty czterzy rzeczy [zimno, wilkość, gorącość, suchość] tam byua czudne czyalo yako bylo maryey PatKaz III 118v.
~ [Szereg: »w jednakiej dalekości i rowności«: A tákowe máćice [winorośli] gdy rzędem ſtoią/ w iednákiey dálekośći od śiebie y rownośći/ tedy między nimi może być oránie y śianie rzecży niektorych. Cresc 1571 293.] ~
5. astron. Równonoc, zrównanie dnia z nocą (2):
Wyrażenie: »rowność z nocą, dzienna a nocna« (1:1): Aequinoctialis, Co ku rownośći dzienney á nocney zależy. Mącz 4c; Calep 34b.
6. Równe, jednakowe znaczenie osób, brak podziału na lepszych i gorszych, ważniejszych i mniej ważnych, uprzywilejowanych i wyzyskiwanych itp.; zgoda (o stosunkach społecznych i o osobach Trójcy Św.); aequitas Mącz, Cn; aequalitas, paritas Modrz, Cn (26): Nákóniec/ równośćią POLak wſzyſtkié iné Króleſtwá prześiągł OrzQuin Q3, Q3; Ktorzi tey rownośći záchowáć niechcą/ naprzod iáwnie dawáią znáć/ że niechcą mieć ſpolnego oycá z temi/ ktorych zá bráćią mieć niechcą. ModrzBaz 69; CzechEp 179, 241, 250; tákże też Rzeczpoſpolit⟨a⟩ kiedy około wolnośći prżeydźie miárę/ mnieyſze pocznie niewolić/ rowność wykorżęni/ a celnieyſzym popusći wodze GórnRozm M4v, D2v.

rowność czego (2): że zbáwicielá náſzego Páná Iezuſá Kryſtuſá [...] zowie [Jakub apostoł] onym wielkim Bogiem: nie przeto żeby był w chwálebney Troycy wielki Bog y máły/ gdzye ieſth bárzo wielka iſtnośći rownosć: ále [...] RejPosWstaw [213]; ModrzBaz 68v.

rowność miedzy kim (a kim) (3): RejPosRozpr c3 marg; miedzy obywátelmi źiemie ſtánowić rowność odiąwſzy im pychę: hárdość y nádętość. ModrzBaz 15. Cf »rowność miedzy sobą«.

rowność w czym (3): Pierwſzy á głownieyſzy ieſt ártykuł błędow Greckich/ złe o Duchu ś. rozumienie/ á vwłecżenie [!] ſynowſkiey z oycem wpochodzeniu Duchá S. rownośći. SkarJedn 342; CzechEp 195; SkarKaz 276a.

W połączeniu szeregowym (1): świętobliwie wielbić mamy y właſność w perſonách/ y iedność w iſtnośći/ y rowność w Troycy. KuczbKat 15.

W przeciwstawieniach: »rowność ... rożność, rozne majętności« (2): Bo te wády z śiebie wygnawſzy/ choc rozne ſą máiętnośći ludſkie/ przedśię rowność vmysłow będźie záchowaná ModrzBaz 69; w innych wſzytkich rzeczách/ to ieſt/ w boſtwie/ w mocy/ w máieſtaćie/ [...] wielka ieſt rowność á namnieyſzey rożnośći nie máſz. SkarKaz 276a.

Zwrot: »rowność [z kim] mieć« (1): Iednák będąc ták zacnym y wyſokim/ y mogąc ſię popiſáć rownośćią z Oycem ktorą miał z przyrodzenia/ [...] wſzákże [...] WujNT 688.
Wyrażenia: »rowność miedzy sobą« (1): Cżego przykład mamy y miedzy Apoſtoły na pirwſzym onym ich Concilium iáką zgodę y rowność ſpolną miedzy ſobą záchowáli WujJudConf 153.

»rowność (synowska a. Syna Bożego) z Ojcem, Boga Ojca, boża« [szyk 5:1] (4:1:1): Lecż Dámáſus przećiw Kácerſtwu Arryáńſkiemu/ około Boſtwá y rownośći Syná Bożego z Oycem/ [...] to Symbolum złożył WujJud 24; SkarJedn 342; iż on fundámentem zákłáda ſyná Bożego [...] Bogu oycu we wſzem rownego/ ále [...] owſzem mu ieſzcże z wyniſzcżeniem rownośći Bogá oycá [...] więcey nád to przycżyta CzechEp 230; Iż Pan Chriſtus [...]/ ácz ſię czuł być práwym Bogiem/ y rownym Bogu Oycu/ nie z żadnego wydzierſtwá (iáko Lucifer chćiał gwałtem wydrzeć y ſobie przywłaſzczyć rowność Bożą) ále z nátury ábo z przyrodzenia: Iednák [...] WujNT 688, 365, 688.

»rowność w Trojcy« (1): KuczbKat 15 cf W połączeniu szeregowym.

Szereg: »zgoda i rowność« (1): WujJudConf 153 cf »rowność miedzy sobą«.
a. Równouprawnienie, jednakowy stosunek prawa do każdego; bezstronność; aequabilitas Modrz, Cn (4): bo Práwo náſze Polſkie/ ná rownośći wſzytko záwiſło OrzRozm L3; Aequitas, Równość/ Miárność/ ſpráwiedliwość. Mącz 4d; GórnRozm D2v.

rowność czego (1): naylepſze á nayświętobliwſze ieſt żyćie ná świećie [...] w rownośći ſądzenia/ ſkázowánia/ y práwá wykonánia. ModrzBaz 71v.

** Bez wystarczającego kontekstu (3): AEqualitas – Rownoſzcz. Calep 35a; AEqualitas et aequabilitas. Równość/ Miárá/ álbo Mierność. Mącz 4c, 276d; [Glosy II nr 63/2].
II. To, co jest równe (3):
1. Coś, co jest identyczne, bardzo podobne (1): Lecż te ſpráwy tákowe ſą/ iż w tych rzecżách/ ktore z inſzemi ſpolne miewamy/ rownośći [in rerum ... paritate (tekst polski w wolnym tłumaczeniu)]/ nic ſáme przez ſię nam zacnośći nieprzydawáią ModrzBaz 42.
2. Równina a. gładka, równa powierzchnia, płaszczyzna (1): Planicies, Rowność/ Błonie/ Równe dno álbo pole. Mącz 302d.
3. Prawdopodobnie: Odległość, odstęp; tu: strefa w ujęciu kosmograficznym; aequale spatium Cn [miedzy czym a czym] (1):
Szereg: »dalekość albo rowność« (1): Aer, Powietrze/ to yeſt/ dálekość álbo rowność miedzi Niebem á Ziemią/ miedzi cztermi zywioły yeden. Mącz 4d.

Synonimy: I.1. gładkość, śliskość, wygładzenie; 2. proporcyja, przyrownanie; 3. bliskość, jednakość, jednostajność, podobieństwo, podobność, przypodobanie, przyrownanie, zgodność; II.1. podobieństwo, podobność; 2. gładkość.

Cf NIEROWNOŚĆ, ROWNIA, 1. ROWNIE, ROWNINA

ALKa