[zaloguj się]
[pdf]

NIEPRZYJACIELSKI (404) ai

W pisowni łącznej (402), w rozłącznej (2).

Oba e jasne; -å- (338), -a- (14); -a- KuczbKat; -å- : -a- OpecŻyw (4:1), Leop (8:1), Mącz (30:2), BielSpr (67:3), BudBib (2:1), SkarŻyw (8:2), GrabowSet (1:1), LatHar (10:1), SarnStat (21:1).

Fleksja
sg
mNnieprzyjåcielski fNnieprzyjåcielskå nNnieprzyjåcielskie
Gnieprzyjåcielskiégo Gnieprzyjåcielskiéj, nieprzyjacielskié Gnieprzyjåcielski(e)go
Dnieprzyjåcielski(e)mu Dnieprzyjåcielskiéj Dnieprzyjåcielski(e)mu
Anieprzyjåcielski, nieprzyjåcielski(e)go Anieprzyjåcielską Anieprzyjåcielski(e)
Inieprzyjåcielskim, nieprzyjåcielski(e)m Inieprzyjåcielską Inieprzyjåcielskim
L Lnieprzyjåcielskiéj Lnieprzyjåcielskim
pl
N m pers nieprzyjåcielscy
subst nieprzyjåcielskie
G nieprzyjåcielskich
D nieprzyjåcielskim, nieprzyjåcielski(e)m
A m pers nieprzyjåcielski(e)
subst nieprzyjåcielskié
I n nieprzyjåcielskimi
L nieprzyjåcielskich

sg m N nieprzyjåcielski (22). ◊ G nieprzyjåcielskiégo (15); -égo (1), -(e)go (14). ◊ D nieprzyjåcielski(e)mu (6). ◊ A nieprzyjåcielski (24), nieprzyjåcielski(e)go (3). ◊ I nieprzyjåcielskim (16), nieprzyjåcielski(e)m (4); -(e)m LibLeg (3); -im : -(e)m Mącz (2:1). ◊ L nieprzyjåcielskim (3). ◊ f N nieprzyjåcielskå (8). ◊ G nieprzyjåcielskiéj (25), nieprzyjacielskié OpecŻyw (3); ~ -éj (3), -(e)j (22). ◊ D nieprzyjåcielskiéj (3); -éj (2), -(e)j (1). ◊ A nieprzyjåcielską (29) [w tym: -ąm (1)]. ◊ I nieprzyjåcielską (12). ◊ L nieprzyjåcielskiéj (14); -éj (5), -(e)j (9). ◊ n N nieprzyjåcielskie (9); -é (1), -(e) (8). ◊ G nieprzyjåcielski(e)go (23). ◊ D nieprzyjåcielski(e)mu (9). ◊ A nieprzyjåcielski(e) (27). ◊ I nieprzyjåcielskim (4). ◊ L nieprzyjåcielskim (8). ◊ pl N m pers nieprzyjåcielscy (2). subst nieprzyjåcielskie (13); -e (1), -(e) (12). ◊ G nieprzyjåcielskich (48). ◊ D nieprzyjåcielskim (11), nieprzyjåcielski(e)m (2) LibLeg, ModrzBaz. ◊ A m pers nieprzyjåcielski(e) (2). subst nieprzyjåcielskié (53); -é (6), -(e) (47). ◊ I n nieprzyjåcielskimi (1). ◊ L nieprzyjåcielskich (5).

Sł stp, Cn notuje, Linde XIX w. s.v. przyjacielski.

Przymiotnik od „nieprzyjaciel” (404):
1. Od znacz. ‘ten, który jest nieprzyjazny, nienawidzi; zagraża i stara się zaszkodzić; wróg osobisty’; hostilis Mącz, Modrz, Cn; inimicus Mącz, Calep, Cn; iniquus Mącz, PolAnt (53): Nieprzyjaćielſka oblicżność/ Cżyni ludziem wielką teſkność BierEz L3; Więcey ſie wiarouać mamy zawiſci przyacioł, niż ſidła nieprzyacielſkiego, bo nieprzyacielſkie ſidła iawne ſą, ale zawiſć przyacielſka ſkryta ieſth BielŻyw 17; LibLeg 11/174; Ieſlibyś też widźiał oſłá nieprzyiaćielá twego/ ktory ſie [...] powálił/ nie opuſzczay go/ ále owſzem go rátuy. (marg) Ieſliż osłá nieprzyaćielſkiego rátowáć ſie godźi/ tedy dáleko więcey iego ſámego. (‒) BibRadz Ex 23/5; BielKron 146; Iniqui sermones, Nieprziyaćielskie omowki. Mącz 170c, 170c; widział iáko w źwierciedle tákowe przećiwko ſobie nieprzyiacielſkie wzruſzenie GórnDworz Aa7; á nietrzebá ſię tego nigdy dopuſzcżáć/ áby mieli przycżynę iáką/ dla ktoreyby co nieprzyiaćielſkiego przećiwko nam dumáli [in nos aliquid hostile moliendi]. ModrzBaz 102v; By w chęć nieprzyijaćielſką/ dawnom ia zginiony KochPs 60; Nieprzijaćielſką okróć myśl okrutną KochPs 208, 34, 121; StryjKron 447; Calep 537b.

W przeciwstawieniu: »przyjacielski ... nieprzyjacielski (2): BielŻyw 17; (‒) Czyi ia to głos ſłyſzę? (–) Przyiaciellki, zechceſzli ſłucháć przyiacielá. Ielli nie: rozumiey ták, że nieprzyiacielſki. CiekPotr 5.

Wyrażenia: »chwała nieprzyjacielska« (1): Ty wſzytko znaſz Pánie/ á wieſz iáko mam wnienawiśći chwáłę nieprzyiácielſką [gloriam iniquorum] BudBib Esth 14/14.

»moc nieprzyjacielska« [szyk 4:1] (5): LubPs ee5v; KuczbKat 280; Bo obycżáie náſze ſkáżone/ wiárá y powinność zániedbána/ żywot nieumieiący ſię káiáć/ wielką á barzo potężną mocą ieſt nieprzyiaćielſką przećiwko nam [robur est hostis adversus nos]. ModrzBaz 128; SkarŻyw 399; O Boże/ [...] ábyſmy ſię żadney nieprzyiaćielſkiey mocy nie lękáli/ ktorzy w obronie twoiey ńádźieię mamy. LatHar 622.

»nieprzyjacielska okrutność« (1): krwią właſną/ odnioſłáś tryumph z nieprzyiaćielſkiey okrutnośći. LatHar 471.

»ręce nieprzyjacielskie« = metonimicznie: moc, władza nieprzyjacielska [szyk 5:3] (8): by wiedziała ſyna twégo klęcżątz a vmywaiątz nogi/ tego ktory go má w ręce wydatz nieprzyiácielſkié OpecŻyw 92v, 100v, LubPs hh5; Záwżdym z rąk nieprzyiaćielſkich był wyzwolóny KochPs 23, 24, 42, 163; Byłeś [Jezu] [...] powrozy iako łotr związány/ ſam tylko w rękách nieprzyiaćielſkich zoſtáwiony/ gdy dla ſtráchu/ pierzchnęli vcżniowie twoi. LatHar 273.

»srogość nieprzyjacielska« (1): Pokorna proźbá o wybáwienie s ſrogośći nyeprzyiacyelſkiey. II. Iż ſie ńigdi cżłowieká ſmiertelnego bać nie mamy LubPs O2 marg.

»zdrady nieprzyjacielskie« (2): LeovPrzep D4; RAcż náwiedźić Pánie/ prośimy ćię/ mieſzkánie náſze/ á wſzelkie zdrády niepzyiaćielſkie [!] rácż od niego oddálić: niechay święći Anyołowie twoi w nim przebywáią ktorzyby nas w pokoiu ſtrzegli LatHar 68.

Szereg: »tak przyjaciela, jako nieprzyjacielski« (1): Gdy nádbieżyſz bydlę vpadłe ták przyiacielá twego iáko nieprzyiacielſkie/ podnieś ie BielKron 44.
W przen (5): (–) Nie mowią prawdy vſtá nieprzyiacielſkie. (—). Ten ktory cie nie miłuie on cie záwſſe przeſláduie. March1 A4v; Iezu ienżes wſtępuiącz przed nieprziiacielſkim miecżem do egiptus ſie przenieſć racżył. TarDuch Bv.
Wyrażenia: »nieprzyjacielski duch« (1): Wſpomni/ proſzę ćię/ iáko mnie/ złośliwy Nieprzyiaćielſki duch/ pośmiechem trapi/ Wybaẃ z przykrośći GrabowSet I.

»nieprzyjacielskie serce« = animus inimicus Modrz (2): ktore [sprawy rzymskie] ſkázuią/ że karánie tákiego wyſtępku/ od tego ktoryby nieprzyiaćielſkie ſerce [hostili animo] przećiwko Rzecżypoſpolitey ábo przećiwko Krolowi wźiął/ też do dźieći y potomkow/ [...] ma ſię śćiągáć. ModrzBaz 82, 95v.

Przen: Należący do szatana lub pochodzący od szatana (12): Naprzeciw zaſkokom nieprzijacielſkim/ á ku otrżymaniu zwicięſthwa, Tarcża duchowna. TarDuch ktv; KrowObr 148v, 164v; Aliſz Piotr święty/ prożne one nieprzyiaćielſkie vśiłowánia/ [...] rozegnał. SkarŻyw 471; LatHar 194.

W charakterystycznych połączeniach: nieprzyjacielska(-ie) przeszkoda, usiłowania, zaskoki, zastrzały (2).

Wyrażenia: »nieprzyjacielskie ciemności« (1) : Pánie Iezu Chryſte [...] oświeć dom ten/ á wypądz zniego nieprzyiáćielſkie ćiemnośći/ żeby ćię poználi Bogá práwego. SkarŻyw 147.

»moc nieprzyjacielska« (3): ArtKanc A16, K4; Oycowie oni święći/ ktorzy odkupienia w ćiemnych podziemnych kráiách czekáli/ ktore Chryſtus z ieńſtwá y mocy nieprzyiaćielſkiey wybáwił/ y zwoiowawſzy piekło y moc iego/ z tryumphem duſze ony do niebá prowádźił. SkarKaz 634a.

»pokusy nieprzyjaeielskie« (1): vmieymy pokus nieprzyiaćielſkich vchodzić/ á tego Egloná cżártá ktory nam tucżyć ćiáło każe/ zwyćiężaymy SkarŻyw 560.

»ręka nieprzyjacielska« = metonimicznie: moc, władza szatańska (2): MIły Iezus bácżątz ijż ſie iuż przybliżał cżas męki iego okrutné przez ktorą miál wykupitz lud ſwóy z ręki nieprzyiácelſkié [!]. OpecŻyw 89v, 60v.

2. Od znacz. ‘ktoś obcy, niebezpieczny dla pewnej zbiorości ludzi; wróg publiczny, także wojsko wroga’; hostium Mącz, Vulg; hosticus Calep, Cn; hostilis Mącz; contrarius, inimicorum PolAnt; infestus Cn (351): yſz tha wſythka strzelba, ma ydz dobrą ſluſzną a pozytheczną myarą. przeczywko yego krolewſkyey myloſzczy nyeprzyyaczyelom, thak napolu huffom yako myaſthom zamkom y wſzelyakim murom nyeprzyyaczyelſkym kv vpadu y skodzye ym MetrKor 37/4v; BielŻyw 147; LibLeg 11/133v; WróbŻołt E7v; Diar 20; gdy wzywáli Bogá Wſzechmocnego/ kthory mocą ſwą śiły nieprzyiaćielſkie łámie/ dobyli á doſtáli miáſthá Leop 2.Mach 12/28, Iudic 5/8, 2.Par 32 arg; BibRadz Sap 16/22; wrzućiwſzy łáńcuchy ná nieprzyjaćielſką nawę przyćiągnął ią do ſiebie BielKron 460, 30v, 49v, 70v, 88, 106 (17); Praeripere consilia hostium, Zábieżeć nieprziyacielskiemu przedſię wźięciu. Mącz 346d; Adducere copias in conspectum hostium. W obliczność nieprziyacielską woysko prziwieść. Mącz 405b, 66a [2 r.], 78d, 159b, 306b, 339c; GórnDworz Z3v; BielSat Gv; Ieſli przełomią cżoło nieprzyiaćielſkie pocżną ſobie dobrze BielSpr 65v, 14, 16v, 17v, 18 [2 r.], 19v (30); ModrzBaz 108, 111; To bywá y w poimániu nieprzyiaćielſkim naćiężſza/ gdy ſię mátká z dziećmi dzieli SkarŻyw 140, 560; StryjKron 250, 647; NiemObr 19; GórnRozm G4; Dziś ieſt Hetmánem ſławnym/ iutro śmiechem Nieprzyiaćielſkim/ y ludzkim igrzyſkiem. ZawJeft 3, 26; ActReg 26, 77; Calep 490a; Gdy go o zdánie iego w tey mierze proſzono/ zbraniał ſie tego/ powiedáiąc/ że poki w przyſiędze álbo ſlubie nieprzyiacielſkim był/ rádą nie był. Phil O3; żaden nas vpór nieprzyiaćielſki nie vćiążył OrzJan 91; SarnStat 1113; VotSzl B2.

W przeciwstawieniach: »swoj (2), domowy ... nieprzyjacielski« (3): Záwſzeſcie vwodzili pocżty ſwoie cáło/ Ale nieprzyiacielſkie nie vſzły wam nigdy/ Bog ſie przez ręce wáſze mśćił nád nimi krzywdy. PaprPan V2v; ModrzBaz 115; KochJez A4.

W porównaniach (4): kráinę wáſſę tuż przed wámi obcy ludzie pożyráią: y ſpuſtoſſeie iáko w ſpuſtoſſeniu nieprzyiaćielſkim [sicut in vastitate hostili]. Leop Is 1/7 [Przekład tego samego tekstu: BielKron, PowodPr (2)]; BielKron 93v; PowodPr 9, 29.

W charakterystycznych połączeniach: nieprzyjacielskie(-i, -a) bramy, brzeg, czoło (4), groźby, konie, krew, machiny, miasto, mury (3), namioty, nastroga [= przynęta], nawy (2), obciążenie, obrona, okręty (2), ordynek, pogrozki, pojmanie, położenie, przedsięwzięcie, przystęp, razy, rzeczy, siły, skarby, skażenie, sprawa, spustoszenie, szlak (2), upor (2), znaki, żołnierz.

Wyrażenia: »nieprzyjacielska(-i, -ie) broń, działa i machiny, oręż« [szyk 2:2] (2:1:1): Hostilia arma, Nieprziyacielska bróń/ zbroyá. Mącz 159b; á gdźieby ſię więtſze męſtwo pokázáć mogło/ iedno gdźie śmierći zá nic niemáią/ gdy káżdy gardło orężu nieprzyiaćielſkiemu [telis hostium] dla oycżyzny náſtáwić muśi? ModrzBaz 108v; A/ by nieprzyiaćielſkiéy dobrze vſzedł bróni/ Domowéy ſye ſpoſobem żadnym nie vchróni. KochJez A4; PowodPr 5.

»granica nieprzyjacielska« (1): Mieyſce ták wielkiego ſkárbu niechby było ze wſzech namocnieyſze/ á od gránic nieprzyiaćielſkich co nadáley położone [a finibus hostium remotissimus]. ModrzBaz 123.

»hetman nieprzyjacielski« = dux hostium Mącz (4): BielKron 392; Mącz 3c; BielSpr 39v; w nieprzyiaćielſkim woyſku wielką ſkodęśćie vcżynili/ Hetmány nieprzyiaćielſkie poránili BiałKaz L2.

»(h)uf nieprzyjacielski« = hostium acies Modrz [szyk 3:1] (4): RejZwierz 28v; PaprPan Gg3v; ModrzBaz 115; huffy nieprzyiaćielſkie dáleko lidzbą y mocą nierowne/ ſtárli/ y śiłę ich rozſypáli SkarŻyw 358.

»nieprzyjacielskie krolestwo« (1): IEſus ſyn Nawe/ [...] idzie przez Iordan/ Nieprzyiaćielſkie kroleſtwá wywráca Leop Ios 1 arg.

»lud nieprzyjacielski, ludzie nieprzyjacielscy« = hostes Modrz [szyk 10:2] (9:3): abi thich ſkod [...] nyeprziyaczyelſkyem lyvdzyem ſzwyelkam ſkodam ſſwoyam placzycz nyemvſſyall LibLeg 11/133v, 11/133v; BielKron 40v; Náſzy też tę probę máią/ iáko Lud ieſt wielki nieprzyiaćielſki/ y iáko dáleko od woyſká ieſzcże ſą BielSpr 68, 18v, 20v, 30v, 36, 36v, 55; ModrzBaz 115; KochJez Bv.

»łupy nieprzyjacielskie« = spolia hostium Mącz [szyk 3:1] (4): Mącz 122a; KochPs 171; iáko był v nich zwyczay ſtárodawny/ zbroię też y część łupow Nieprzyiaćielſkich/ [...] z nim [Gedyminem] ſpalili StryjKron 411; GrabowSet T4v.

»moc nieprzyjacielska« = iniuria hostilis JanStat (10): Gdy iuż widział Vránákontes ze wſzytkich ſtron moc nieprzyiaćielſką/ vcżynił rzecż do wſzego rycerſtwá BielKron 249v; BielSpr 15v, 21v; SkarŻyw 500; StryjKron 225; Deditio — Poddanię w moc nieprziiaczielskąm. Calep 294a; Przez ten czás wſzyſtek pánowania wáſzéy Kró: M. żaden nas vpór nieprzyiaćielſki nie vćiążył/ żadna moc nieprzyiaćielſka nieuſzkodźiłá OrzJan 91; SarnStat 327, 767; ſtárſzi woyſká pitáli ich coście pri tám widźieli/ co zá moc nieprzyiaćielſką/ wielkali/ álbo ieſtli zgodá miedzy nimi/ iedność y miłość. CzahTr D3v.

»najazd, najechanie nieprzyjacielski(e)« = impetus hostis Mącz, Modrz; impetus hostilis, incursio hostium Modrz; insultus hostium JanStat, JanPrzyw [szyk 18:6] (22:2): LeovPrzep D3v; Mącz 441b, 448b; przekopámi y wáłmi/ nietylko Miáſtá/ ále też y pola otacżáli/ á tym ſpoſobem cżynili obronę kráiny ſwey przećiwko naiázdom nieprzyiaćielſkim. ModrzBaz 35; że Oycowie święći wiele zacnych ſpraw [...] cżynili/ [...] naiázdy nieprzyiaćielſkie wſtecż wracáli/ á ná woynie mężni byli. ModrzBaz 109, 22, 103v; StryjKron 122; Phil C, C4; LatHar 622, 631; Przećiwko naiázdóm nieprzyiaćielſkim ruſznice mieć. SarnStat 431, 9, 130, 133 [2 r.], 135, 451 (12).

»natarcie, nawałność, szturm nieprzyjacielski (-a, -ie)« = impetus hostis Mącz; hostica incursio Cn [szyk 4:1] (3:1:1): Mącz 441b, 448b; przypadkom rozmáitym podlegamy/ [...] przetoż v nas nie nowiná/ fráſunek/ ſzkodá/ przygodá/ nieprzyiaćielſkie ſzturmy/ y naiázdy. LatHar 576; PowodPr 9, 29.

»oboz nieprzyjacielski« = castrum hostis Mącz [szyk 7:2] (9): Przemyſław przypadſzy z gothowym ludem do obozu nieprzyiaćielſkiego/ poráźił ie y pobrał wiele korzyśći BielKron 341, 412; Mącz 40b, 136a, 361b; StryjKron 477; Phil B4, D4, O4.

»nieprzyjacielski obyczaj, sposob (i zwyczaj)« [w tym: nieprzyjacielskim obyczajem (11)] [szyk 12:4] (14:2): prziſzyągamy swſiſthkyem swyanthem yſz my naprzeczywko wam zadney rzeczy nyeprzyaczyleſkem obyczayem nyepocznymy, poky samy nyepocznyeczie. LibLeg 7/42, 7/41v, 42; gdy trąby woienne grzmiáły/ obádwá vffy nieprzyacielskim obycżáiem ſie potykáły á bárzo okrutnie s ſobą boiowáli [uterque hostiliter sunt commoti] HistAl B2v, B4; opánowawſzy Kálliopolim w Cherſoneſsu inne Greckie miáſtá obycżáiem nieprzyiaćielſkim borzył y poſiádał. BielKron 240; Gladiatorio animo aliquem adoriri, Nieprziyacielskiem obyczáyem kogo doyecháć. Mącz 146b, 330a; iż ich ták nikczemnie záwiodł/ [...] nie opowiedziawſzy im pierwey [...] ſpoſſobu y zwyczáiu nieprzyiaćielſkiego StryjKron 432, 200, 226, 672 [2 r.], 767; áby wſzelkié podeźrzánié y nieprzyiaćielſki ſpoſób [hostilis respectus JanStat 845]/ y z tąd y z owąd miedzy námi y z ſtrony Miſtrzá y Zakonu iego we wſzyſtkim był odięt SarnStat 1069, 1093.

»poczty nieprzyjacielskie« (1): PaprPan V2v cf W przeciwstawieniach.

»pod podstacią [= w przebraniu] nieprzyjacielską« (1): Teogenes [...] chcąc doświádcżyć chući ſwych y ſercá dobrego [.,.] poſłał tháiemnie ná ſtronę ſwoie ludzi pod podſtáćią nieprzyiaćielſką BielSpr 42.

»przenagabanie nieprzyjacielskie« (1): abi on weſdrowyv długo wtim panstwie panował bes przenagabania każdego nieprzyaczielſkiego LibLeg 10/150.

»przyciągnienie, przyjazd nieprzyjacielski(e)« (1:1): Leop Ez 33 arg; z ktorychby [zamków] iáko z Kurhánow (ábo z ſkałek) przyćiągnienia nieprzyiaćielſkie [adventus hostium] vpátrowáć możono ModrzBaz 103v.

»ręka nieprzyjacielska« = metonimicznie: moc, władza nieprzyjacielska; manus hostium Miech, HistAl; manus inimicorum HistAl; hostica manus Cn [szyk 33:11] (44): OpecŻyw 116; MiechGlab 54; LibLeg 10/114; ZapWar 1547 nr 2502; gdi mu powiedziano iże Artaxerxes krol Perski z mocną ręką nieprzyacielską przećiw iemu przyciągnął HistAl A; My zgromádziwſzy wielkoſć ludu ſnimeſmy walcżyli/ á ná oſtátekeſmy tył podáli/ y ledwoſmy vſzli rąk nieprzyacielskich [de manibus pugnatorum]. HistAl C7, C8v [2 r.], 18; LubPs Y3v, Y4v, ee4 marg, hh3v; gdy padał lud iego w ręce nieprzyiaćielſkie [in manu hostili] Leop Thren 1/7; á wybawi go z rąk nieprzyćielſkich [liberabit eum de manu contrariorum] BibRadz Sap 2/18, Eccli 51/12, Luc 1/70; Krol wpadł w ręce nieprzyiacielſkie BielKron 180, 51, 58, 130, 179, 298v, 391v; Nequando ea arx hostium esset, Aby kiedy ten zamek nie prziſzedł w ręce nieprziyacielskie. Mącz. 245d, 193d, 472d, 480c; GórnDworz Y7v, Bb; HistRzym 35v, 36v; RejPos 172v; BudBib Sap 12/18; BiałKaz B4v; CzechRozm 246v; ArtKanc E14v; Bo w roſtérku/ álbo ſámá od ſwych śił rzeczpoſpolita vpáść muśi/ [...] álbo w nieprzyiaćielſkié ręce przyydźie KochWr 20, 32; ZawJeft 29; ActReg 41; iżeś ty woyſko zebrawſzy ná zamek/ tego ábo owégo ręką nieprzyiaćielſką [hostiliter JanStat 540] dobył SarnStat 142; y z rąk nieprzyiaćielſkich wyrwać [de manibus hostilibus eripere JanStat 880] SarnStat 1101; Y tá niezgodá przywiedźie ná was niewolą/ w ktorey wolnośći wáſze vtoną/ [...] Bo wſzyſcy z domy y zdrowim ſwoim w nieprzyiaćielſkiey ręce ſtękáć będą/ poddáni tym ktorzy ich nienawidzą. SkarKazSej 673b.

»rozbojstwo nieprzyjacielskie« (1): tedy dopiero zwierzchny Rzecżypoſpolitey Pan/ [...] niema nic omieſzkáwáć/ ale záraz rozboyſtwá nieprzyiaćielſkie [hostium latrocinia] woyną vgániác. ModrzBaz 104v.

»nieprzyjacielskie spiknienie« (1): Pro nostra salute contra sceleralissimam hostium conspirationem confligamus, Czińmy o zdrowie y o gárdła naſze przećiwko nieśláchetnemu nieprziyacielskiemu ſpiknieniu. Mącz 130b.

»srogość nieprzyjacielska« (3): RejZwierc 261v marg, Bbb2v; iż gdy [...] ſzláchtá náſzá Koronna zá gránice Króleſtwá dla dánia odporu ſrogośći nieprzyiaćielſkiéy [hostium seavitiam JanPrzyw 14] poiedźie SarnStat 891.

»stos nieprzyjacielski« (1): z ktorychby [zamków rycerskich] iáko z Kurhánow [...] przyćiągnienia nieprzyiaćielſkie [adventus hostium] vpátrowáć możono/ á ſtoſy pirwſze nieprzyiaćielſkie [primi illorum impetus]/ pokiby drudzy żołnierze ná pomoc przyſzli/ ábo na ſobie trzymáli/ ábo ie odganiáli. ModrzBaz 103v.

»nieprzyjacielskie szańce« [szyk 1:1] (2): Corona vallaris, wieniec któri [...] ku cżći temu bywał dawan, który naprzód wał á ſzance nieprziyacielskie vbieżał. Mącz 475a; KochOdpr C4v,

»nieprzyjacielski szpieg« [szyk 1:1] (2): BielSpr 36v; Szpiegow nieprzyiaćielſkich ſtrzeżcie ſie w ſwey źiemi BielSjem 32.

»nieprzyjacielskie ścieranie a potykanie« (1): warcabow albo ſzachow granie/ [...] zamyka wſobie iakoby iaką bitwe/ y nieprziaćielſkie śćieranie á potykanie KwiatKsiąż P3v,

»trwoga nieprzyjacielska« = zagrożenie od nieprzyjaciela (2): [aby] po oddaleniu trwogi nieprzyiaćielſkiey/ cżáſy náſze zá obroną twoią [Panie Boże] były ſpokoyne. LatHar 102 [idem] 182.

»wielkość nieprzyjacielska« (1): Szoſty obycżay [stanowienia wojska] podobny też trzećiemu/ ktorego vżywáli ći co woyſko nie rowne przećiw wielkośći nieprzyiaćielſkiey miewali. BielSpr 21v.

»więzienie nieprzyjacielskie« (2): niewiáſty weſpoł z dziatkámi dobrowolnie w morze wpádáły topiąc ſie/ áby nie przyſzły w więźienie nieprzyiaćielſkie. BielKron 273; OrzQuin Y3v.

»wojsko nieprzyjacielskie« [szyk 30:19] (49): Gdzieſie pothłukły woży/ y woyſko nieprzyiaćielſkie zátłumione [et hostium suffocatus est exercitus] Leop Iudic 5/11; Nieprzyiaćielſkie woyſko iáko było wielkie ták nierządnie ſpráwione BielKron 411, [852]v, 120, 147 [2 r.], 244v [2 r.], 245, 307; KwiatKsiąż O3v; Erumpere per castra hostium, Przebić á przedrzeć ſie przes woysko nieprziyacielskie. Mącz 361a, 177a, 361b, 414c; BielSat L3; RejZwierc 163, 163v; W pośrodku woyſká ſzykowáli lud ćwicżony ná klin/ kthorym narychley przeráźi woyſko nieprzyiaćielſkie BielSpr 22, 14v, 15, 18, 18v, 19 (23); BiałKaz L2, L4; StryjKron 722; BielSjem 32; KochPam 83; SkarKaz 120b; CzahTr D3v, E.

»wskoki, wtargnienie nieprzyjacielskie« = incursio hostium Modrz (1:1): Sláchtá winna bronić granic od wſkokow nieprzyiaćielſkich ſwym koſztem UstPraw D3; ModrzBaz 30v.

»zasadzka nieprzyjacielska« (1): Obacżyli tedy wyiechawſzy w pole/ wielką moc ptakow y źwierzow prędko ſie ruſzáć z láſow wielkiemi ſtády/ poználi tám być záſadzkę nieprzyzáćielſką [!] ná ich woyſká záſádzoną BielSpr 37v.

»zbroja nieprzyjacielska« = hostilia arma Mącz (3): Ale pozbierawſzy zbroie nieprzyiaćielſkie/ y zebrawſzy łupy/ święćili dźień Szábátu [Arma colligentes vero eorum et spolia exuentes inimicorum in sabbatho erant] BibRadz 2.Mach 8/27, 2.Mach 8/31; Mącz 159b.

»ziemia, kraina nieprzyjacielska« = hostilis terra Cn [szyk 16:11] (23:4]: LibLeg 11/133v, 134; Ale gdyby zá gránicámi był poyman w nieprzyiaćielſkiey ziemi/ y ſzkody/ y więzienie winniſmy nágrodźić. UstPraw D3; ktory ie poimawſzy weźmie w niewolą do źiemie nieprzyiaćielſkiey [in terram inimici] BibRadz 3.Reg 8/46; Trafił ſie wielki głod w Rzymie/ chćiał Senat áby poſpolity lud leżał ná gránicach/ á z nieprzyiacielſkich kráin żywnośći ſobie doſtawał. BielKron 108v, 99v, 106v, 129v, 262, 350v, 416v; Impetum facere in agros inimicorum, Wpaść w nieprziyacielską ziemię. Mącz 295d; GórnDworz Aa6v; Lepiey tu nieprzyiaćielá cżekáć w Ziemi y v ſiebie/ niż tám do nieprzyiaćielſkiey Ziemie ćiągnąć na niepewną rzecż BielSpr 59v, 67v; ieſli ſię iuż poſtánowi ſkoſztowáć woyny/ trzebá ſię o to ſtáráć/ áby wſzytká byłá w źiemię nieprzyiaćielſką [in provinciam hostium] przenieśioná. ModrzBaz 104, 104, 116v [2 r.], 501; StryjKron 156, 442; KochJez B [2 r.]; LatHar 602; SarnStat 74 [2 r.].

Szeregi: »obcy a nieprzyjacielski« (1): Postliminio recipere, To coſmy vtráćili á co w obcych á w nieprziyaćielskich rękách długo było záś doſtáć. Mącz 193d.

»przyjacielski albo nieprzyjacielski« (1): poſłał trzech zacnych Pánow Wołoſkich do Krolá/ dowiáduiąc ſię/ ieſliby przyiacielſkim álbo nieprzyiacielſkim obyczáiem ciągnął do Wołoch StryjKron 672.

»swoj (a. nasz) i (jako (i), a, czyli) nieprzyjacielski« [szyk 5:1] (6): BielKron 210, 245; BielSpr 36; Naprzód trzebá wiedźieć żołnierzow ták ſwoich iáko y nieprzyiaćielſkich [tum suorum tum hostium] przyrodzenie/ rozum/ obycżáie y wády. ModrzBaz 112; Ieſteś náſz czyliś nieprzyiáćielſki? SkarŻyw 501; SarnStat 451. [Ponadto w przeciwstawieniach 2 r.]

»wojenny a nieprzyjacielski« (1): Pugnaciter mecum agis. Woyennim á nieprziyácielskim obyczáyem ſie ſe mną obchodźiſz. Mącz 330a.

»zbrojny ani nieprzyjacielski« (1): Iakomy sbroyną ręką any nyeprziaczielską nie naschly domv robothnego pavla sobothki ZapWar 1547 nr 2502.

W przen (22): Odwrocżył zá ſie wſpák práwicę ſwoię od oblicżá nieprzyiáćielſkiego [avertit retrorsum dexteram suam a facie inimici] Leop Thren 2/3; BibRadz Ps 67/24; GórnDworz D6v; BOgábyś kuśił: drażniąc ná ſię nie tylko zwierzchność/ ále też y inſze rycerſtwo krwie nieprzyaćielſkiey pragnące. CzechRozm 253; Tyś dał grzbiet nieprzyiaćielſki pod moie nogi. KochPs 25, 98; KochFr 12; GórnTroas 72; bo biiąc pogány/ We krwi nieprzyiaćielſkiéy vpadł zmordowány KochFrag 43; OrzJan 120.
Wyrażenia: »miecz nieprzyjacielski« [szyk 9:2] (11): BielKron 71; Omnia ferro et incendiis vastare, Nieprziyacielskim mieczem á ogniem wſziſtko popuſtoſzić. Mącz 476b; Stądći mory/ powodzi/ głody miecż nieprzyiacielſki/ y ine káźni miłego Bogá przypadáią RejPosWstaw [413]v; Nie wychodzćie ná pole/ y na drogę* nie chodzćie/ bo miecż nieprzyiaćielſki [gladius inimici] ſtráſzny (ieſt) ze wſząd. BudBib Ier 6/25; BiałKaz L4v; á też z łáſki Bożey Polſká záchowána/ od nieprzyiaćielſkiego miecżá/ y od domowey wnętrzney ſedycyey. NiemObr 20; ZawJeft 38; PowodPr 7 [2 r.], 8; y ſam ſzyię złomił/ y ſyny miecz nieprzyiaćielſki pożárł. SkarKaz 44b.

»nieprzyjacielskie serce« = duch bojowy nieprzyjaciela (1): Nieprzyiaćielſkie ſerce nátychmiaſt vpádło BielSat H.

Synonimy: 1. nieprzyjazny, nieprzyjaźliwy, nieżyczliwy,

Cf NIEPRZYJACIELNY, NIEPRZYJACIELOW, PRZYJACIELSKI

IM