[zaloguj się]
[pdf]

NIEŻYCZLIWY (50) ai

nieżyczliwy (49), nieżyćliwy a. nieżyczliwy (1); nieżyczliwy : nieżyćliwy a. nieżyczliwy Mącz (7:1).

W pisowni łącznej (39), w rozłącznej (11).

e jasne.

comp nieżyczliwszy (1).

Fleksja
sg
mNnieżyczliwy fNnieżyczliwå nNnieżyczliw(e)
G Gnieżyczliwéj G
A Anieżyczliwą Anieżyczliw(e)
I Inieżyczliwą Inieżyczliwym
V Vnieżyczliwå V
pl
N m pers nieżyczliwi, nieżyczliwszy
G nieżyczliwych
D nieżyczliwym
A m pers nieżyczliwé
L nieżyczliwych
V m pers nieżyczliwi

sg m N nieżyczliwy (21). ◊ f N nieżyczliwå (2). ◊ G nieżyczliwéj (1). ◊ A nieżyczliwą (1). ◊ I nieżyczliwą (2). ◊ V nieżyczliwå (2). ◊ n N nieżyczliw(e) (1). ◊ A nieżyczliw(e) (1). ◊ I nieżyczliwym (1). ◊ pl N m pers nieżyczliwi, nieżyczliwszy (5). ◊ G nieżyczliwych (4). ◊ D nieżyczliwym (3). ◊ A m pers nieżyczliwé (3); -é (2), -(e) (1). ◊ L nieżyczliwych (2). ◊ V m pers nieżyczliwi (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI w. s.v. życzliwy.

1. Taki, który nie życzy komuś dobrze albo życzy mu źle; nieprzychylny, nieprzyjazny, niechętny; malevolus Mącz, Calep, Cn; malevolens Mącz, Cn; adversus, inimicus, lividus, niger, tristis Mącz; infestus Modrz; malignus Calep; infavorabilis, infuscatus malevolentia Cn (50): Noverca tristis, Nieżiczliwa mácochá. Mącz 251d, 7d, 238c, 246d; Wdeptáli mię w źiemię ludźie nieżyczliwi KochPs 82; Nie ćieſz złych ludźi/ Boże móy prawdźiwy/ W ich przedśięwźięćiu: áby nie życzliwy Człowiek/ pływáiąc w ſzczęśćiu/ niewinnemu Tym ćiężſzy nie był/ y ſrożſzy dobremu. KochPs 204, 9, 84, 161, 176, 206; KochPieś 25; Y ćiebie opłákána Polſko nieżycżliwym Iuż chce bronić drapieſzcżom łákomſtwá wielkiego. KmitaPsal A3; Calep 633a; Ale niedługo ſąśiad nieżycżliwy/ Widząc przypadek Polſki nieſzcżeśliwy/ Cieſzyć ſie będźie GrochKal 14; GrabowSet H3v; KmitaSpit B3; VotSzl E2.

nieżyczliwy komu, czemu (16): Thy [Tatary] był przywiodł Káźimierz Kuiáwſkie Kſiążę nieżycżliwy Boleſłáwowi. BielKron 361v, 101; Mącz 249b; GórnDworz Dd5; RejZwierc 224v; KochMon 32; PaprPan Gg2v; ZawJeft 23; śiłá tákich ieſt/ ácz wprawdźie ſtanem podleyſzy [od Ibrahima]/ ále záprawdę ſercem równi: y náwet niewiém/ by niebárziéy Turczynowi nieżyczliwſzy. OrzJan 37, 115; WujNT 738; WitosłLut A5; A záprawdę niewiem w kimby ták niechętne ſerce było ku Rzeczyp. y ſobie ſámemu nieżycżliwe/ ktoryby z pewnych pożytkow ſwych [...] wzbraniał ſię máłego kęſá vdźielić/ ná dalſze opátrzenie świebod y wcżáſow ſwoich GrabPospR M; Nieżyczliwi czći mátki Bożey heretycy. SkarKaz 578b marg; ná ofiárę twoię iáko Kaimowę nie weyźrzę: ieſliś brátu twemu nie życzliwy. SkarKazSej 672a, 662a.

W połączeniu szeregowym (1): Y będą ludźie ſámi śiebie miłuiący/ łákomi/ hárdźi/ pyſzni/ bluznierze/ rodźicom niepoſłuſzni niewdźięczni niepobożni/ przyrodzonych nie miłuiący/ przymierza nie trzymáiący/ potwarcy/ niepowśćiągliwi/ nieſkromni/ bez dobrotliwośći (marg) dobrym nie życzliwi. (–) [nie dobrotliwi Leop]/ zdrayce/ vporni/ nádęći/ y roſkoſzy więcey miłuiący niżli Bogá WujNT 2.Tim 3/3.

W charakterystycznych połączeniach: nieżyczliwy(-a, -e, -i) bog (2), drapieżca, ludzie (człowiek, człek) (7), macocha, sąsiad (2), szczęście, śmierć, zazdrość (2), zima.

Wyrażenie: »nic nie życzliwy« (1): A zazdrość nic nie życzliwą Sczęśćiu: (y ku zdrádźie chćiwą [...] Zepchni ią w wieczné ćiemnośći ZawJeft 23.
Szeregi: »fałeczny a nieżyczliwy« (1): omylna fortuná ſwiátá tego/ kthora ſie nam mátką być ozywa/ ále pewnie fáłecżną á nie życzliwą RejZwierc 178v.

»nieżyczliwy ani uprzejmy« (1): y to chwali co ieden czyni y mowi/ y to co drugi przećiwny czyni y mowi / á obiemá nieżyczliwy áni vprzeymy. SkarKazSej 662a.

»zazdrościwy (a. pełen zazdrości), (a) nieżyczliwy« [szyk 2:2] (4): Mącz 196a, 205d; Trudno ten ma być w ſpołecżney miłośći/ Wſzem nieżycżliwy á pełen zazdrośći RejZwierc 224v; Zimo zazdrośćiwa/ Zimo wſzyſkim ná świećie rzecżom nie życżliwa/ Y tyżeś mię do tego ſzcżęśćia vbieżáłá WitosłLut A5.

»nieżyczliwy i złego serca« (1): kto nam będźie ták nieżyczliwy/ y ták złégo ná nas ſercá/ coby ćię czczémi ſłowy [...] odwodźić miał OrzJan 115.

W przen (9): RejZwierc 178v; NA złotym woźie iedźie pychá vrodźiwa/ Pzed [!] nią córká iéy śiedźi zazdrość nieżyczliwa KochMRot Cv; Bo iednoś począł kwitnąć by kwiatek rożány/ Aliś od nieżyczliwéy śmierći wnet obrány. PudłFr 41; ZawJeft 23, 25; WitosłLut A5.

W połączeniu z rzeczownikiem oznaczającym część ciała lub narząd organizmu ludzkiego użytym metonimicznie na zasadzie pars pro toto [w tym: oko (1), ręka (1), serce (1)] (3): á złe/ ktorzi wſzytko wedle lubośći ſwey cżynią/ á złem chęćiam ſię poddawáią/ ręką nieżycżliwą [Bóg] vćiśnie [manu infesta premet] ModrzBaz 136v; ieſli ktory zazdrośćią z ięty oko nań nieżycżliwe obroćił/ vmiał go rychło pokorą vbłágáć y viąć. SkarŻyw 354, 567.

α. W funkcji rzeczownika (7): Mącz 259d; RejZwierc [272]; Zátrwożył nieprzyiaćiel/ wzruſzył nieżycżliwy/ Niechętny mnie záſmućił/ vtrapił złośliwy/ Wſzetecżnik/ iad ſwoy wylał GrabowSet F2; DLugoż nieżycżliwy weſelić ſię będźie/ Ze prośbą mą gárdźiſz Pánie? GrabowSet G2v; Day Boże święty [...] Znák (kust) nie- (–) niężycżliwym [!]/ żeś mnie wſpomogł/ Pánie GrabowSet Iv.

nieżyczliwy czemu (1): Ten [czart] ſię w tákich nie życzliwych czći tey Pánny ozywa y bluźni. SkarKaz 578b.

Szereg: »nieżyczliwy, zapamiętały« (1): A wy/ o nieżyczliwi/ o zápámiętáli/ Długóż ſye ná mą ſławę będźiećie tárgáli? KochPs 6.
2. [Niepożądany, przykry, nieprzyjemny [komu]: iże [...] sſtáli ſie przyiacielmi Herod s Piłatem/ ktorzy przed thym miedzy ſobą nie dobre mieſzkánie mieli. Nie życzliwe ieſt bowiem pánowánie iednego człowieká drugiemu. (marg) Non bene cum ſociis conueniunt regna (‒). GrzegŻarnPos 1582 778 (Linde).]

Synonimy: 1. niechętny, nieludzki, niełaskawy, nieprzychylny, nieprzyjacielski, nieprzyjazny, nieprzyjaźliwy, niesprzyjajny, niesprzyjazny, niesprzyjaźliwy, nieuprzejmy, niewdzięczny, przeciwny, złościwy, złośliwy, złośny, zły; 2. nieżądny.

Cf NIEŻYCZNY, ŻYCZLIWY

KK