[zaloguj się]
[pdf]

NIEWDZIĘCZNY (255) ai

niewdzięczny (240), niewdzieczny (11), niewdzięczny a. niewdzieczny (4); niewdzięczny : niewdzieczny BierEz (8:2), FalZioł (2:1), RejPs (2:1) Mącz (23:3), Calep (2:3), PowodPr (1:1).

niewdzięczny (231), niewdzięczen (24).

W pisowni łącznej (232), w rozłącznej (23).

Oba e jasne.

Fleksja
sg
mNniewdzięczny, niewdzięczen fNniewdzięcznå, niewdzięczna nNniewdzięczno, niewdzięczné
Gniewdzięcznégo Gniewdzięcznéj Gniewdzięcznégo
Dniewdzięcznemu Dniewdzięczn(e)j D
Aniewdzięcznégo, niewdzięczny Aniewdzięczną Aniewdzięczné
Iniewdzięcznym, niewdzięczn(e)m Iniewdzięczną Iniewdzięcznym
Lniewdzięcznym Lniewdzięczn(e)j L
Vniewdzięczny Vniewdzięcznå Vniewdzięczn(e)
pl
N m pers niewdzięczni
subst niewdzięczné
G niewdzięcznych
D niewdzięcznym, niewdzięczn(e)m
A m pers niewdzięczn(e)
subst niewdzięczn(e)
I m niewdzięcznymi, niewdzięcznémi
L niewdzięcznych
V m pers niewdzięczni
subst niewdzięczné

sg m N niewdzięczny (39), niewdzięczen (16); ~ (attrib) niewdzięczny (15); ~ (praed) niewdzięczen (16), niewdzięczny (4); -y BielŻyw, KrowObr; -en : -y HistRzym (1:2). ◊ G niewdzięcznégo (16); -égo (4), -(e)go (12). ◊ D niewdzięcznemu (13); -emu (2) KochPs, KochPieś, -ému (1) GosłCast, -(e)mu (10). ◊ A niewdzięcznégo (10), niewdzięczny (6); ~ -égo (1), -(e)go (9). ◊ I niewdzięcznym (14), niewdzięczn(e)m (2) RejKup, OrzRozm. ◊ L niewdzięcznym (1). ◊ V niewdzięczny (1). ◊ f N niewdzięcznå (8), niewdzięczna (2); ~ (attrib) -å (4); ~ (praed) -å (3), -a (2); -å ArtKanc; -å : -a BierEz (1:1), BielKron (1:1). ◊ G niewdzięcznéj (4); -éj (2), -(e) (2) ◊ D niewdzięczn(e)j (1). ◊ A niewdzięczną (7). ◊ I niewdzięczną (3). ◊ L niewdzięczn(e)j (1). ◊ V niewdzięcznå (3) ◊ n N niewdzięczno (6), niewdzięczné (6); -é (1), -(e) (5); ~ (attrib) -é (5); ~ (praed) -o (6), -é (1) ModrzBaz. ◊ G niewdzięcznégo (8); -égo (1), -(e)go (7). ◊ A niewdzięczné (6); -é (1), -(e) (5). ◊ I niewdzięcznym (3). ◊ V niewdzięczn(e) (1). ◊ pl N m pers niewdzięczni (24). subst niewdzięczné (3); -é (1), -(e) (2). ◊ G niewdzięcznych (13). ◊ D niewdzięcznym (11), niewdzięczn(e)m (1) RejPs. ◊ A m pers niewdzięczn(e) (6). subst niewdzięczn(e) (6). ◊ I m niewdzięcznymi (5), niewdzięcznémi (4); -ymi BielKron, BiałKat, SkarŻyw, StryjKron; -émi RejPs, RejPostWstaw, GórnTroas; -ymi: -émi SarnStat (1:1); ~ -émi (2), -(e)mi (2). ◊ L niewdzięcznych (2). ◊ V m pers niewdzięczni (2). subst niewdzięczné (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

1. Nie poczuwający się do żadnych zobowiązań moralnych w stosunku do wyświadczającego dobrodziejstwo, pomoc, nie oceniający czyichś wobec siebie zasług; ingratus PolAnt, Mącz, Modrz, Cαlαg, Vulg, Cn; immemor Mącz, Cn; ingratitudinem exhibens JanStat; ingratificus Cn (167): Komu możeſz dobrze dziáłay/ Tego nigdy nie wymawiay : Ani chćiey być przetho ſmutnym/ Iż poznaſz kogo niewdzięcżnym. BierEz G, N2 [2 r.], Q4; KRol Herod widzątz ijże Iezus milcży [...] wzgardził ijm iąko ſſálonym ij niewdzięcżnym OpecŻyw 122, [80]v, 124, 144; GlabGad M3; RejPs 161, 162v; BielKom D7; KrowObr 80, 193; BibRadz Sap 16/29; BielKron 245v, 392v; Ingratus, Niewdzięczny/ niepamiętáyący ná dobrodzieyſtwo. Mącz 149a, 215a, 289b; RejPos 3, [36]v, 240v; BielSat G; niewdzięcżne dzieći ktore oycá ſwego/ Niechciáły chowáć wziąwſzy tu wſzytko od niego. HistLan F2; Bo cżyń iáko chceſz dobrze cżłeku niewdzięcżnemu/ Práwie iákbyś to cżynił wilcżęciu owemu HistLan F3v, Bv, B2, D4v [2 r.], F, F4; ModrzBaz 135v; Calag 523a; Wielki ná niewdźięczny lud ogiéń zápalony. Przeto że wſzechmocnośći iego nie dufáli/ Ani w nim ſwéy nádźieie głupi połádáli. KochPs 116; złe cżyniſz/ niewdzięczne ſtworzenie/ iſz ſię przećiw ſtworzyćielowi podnośiſz: ia poniżę ſię y pokłonię Pánu memu/ ktory mię vcżynił/ y od ktorego wſzytko mam SkarŻyw 258, 4, 479, 595; KochFr 41, 76; KochPieś 26; ArtKanc L; PaprUp F; KochPij C2; LatHar 613, 679; WujNT 392; Tym też przyiáchánim krolow poháńbić chćiał P. Bog niewdźięczne Zydy SkarKaz 517a; PowodPr 9; Bom opuścił oycżyznę [...] Vfáiąc obietnicom Páná nie wdźięcżnego/ Ktore hoyne bywáły cżáſu potrzebnego. CzahTr B4, I2v; Są też ludźie niewdźięcżni: ktorzy w niedoſtátku Pożycżáią v ludźi [...] A potym gdy Przyidźie cżas náznácżony płacey/ Nie oddáią pieniędzy KlonWor 72, 75, 77; A ty iednák niewdzięcżnym ták ſie pokázuieſz/ Ze z moich powolnośći vmyſlnie żártuieſz. PudłDydo B.

niewdzięczny czego (46): A nie wdzięcżnáś dáru mego/ Nie kupięć potym żadnego. BierEz B4, F3, M3; OpecŻyw 141 v; BielKron 101 v; Immemor beneficii alicuius, Niewdzięczny dobrodzieyſtwá cziyego. Mącz 215a; Ale nędzny człek [...] niewdzięcżny ieſt łáſki Bożey/ ile kroć grzeſzy przećiw przykazániu Bożemu HistRzym 69v, 68v; RejPos 7v, 30v, 39v, 101, 106 (17); HistLan F3v; RejZwierc 99; WujJudConf 4v; RejPosWstaw 22; Ale Ezechiaſz nie wdzięcżen był dobrodzieyſtw iego [Et non secundum retributionem sibi factam reddidit Jechizchiiahu] BudBib 2.Par 32/25; ModrzBaz 135v; KochPs 115; CzechEp 169; NiemObr 68; Nie to niewola ſłużyć: ale ſłużyć tému/ Kto twych poſług niewdźięczen KochPieś 5, 29; ArtKanc L; Phil Bv; GrabowSet X3; LatHar 110; SiebRozmyśl K4; CzahTr A4, 12. Cf niewdzięczen czego od kogo, Ze zdaniem.

niewdzięczen czego od kogo (1): ieſliże ieſt kto iż tego niewdzyęcżen od niego/ y thákiey męki y dziwnego vdręcżenia/ [...] ieſli ſobie nie ma ſłuſznie ciążyć ná niewdzyęcżniká tákiego. RejPos 333.

niewdzięczny kogo [= wobec kogo] (3): KrowObr 156; ále nád to iuż ocżyſcione dáry ſwoiemi nas nápełnia [...] ábyſmy ſie nie sſtáli drzewem niepożytecżnym/ á ludźmi niewdzięcżnemi ták dobrotliwego Bogá y dobrodzieyſtw thák zacnych iego. RejPosWstaw 22; GosłCast 66.

niewdzięczny komu (5): RejKup g3v; w cżęśći tylko BOgá chwalić będźie/ á cżęść drugą ſobie zoſtáwi: w cżym ſie záraz niepoſłuſznym/ niewdźięcżnym y niewiernym Bogu pokaże. CzechRozm 213. Cf niewdzięczny komu za co.

niewdzięczny komu za co (3): Oycu téż zá iego miłość y dobrodźieyſtwo okázuiąc ſie niewdźięcznymi/ y przypędzáią go częſtokroć ku niedoſtátkowi SarnStat 588 [idem] [630]; CzahTr B2v.

niewdzięczny przeciw komu (1): wierzę [...] ijż ty przećiw mnie tak niewdźięcżnym niebędźieſz. ForCnR Bv.

Ze zdaniem dopełnieniowym (2): á tegoś nie wdzyęcżen iż do cyebye przyść chce/ á tobą ſie opiekać chce RejPos 144v; Ieſzcże tego niewdzięczni iż w pokoiu śiedzą/ O Tátárzech zá śćiáną náſzą nic nie wiedzą. BielSjem 20.

W połączeniach szeregowych (4): KromRozm I B3v; Abowiem będą ludźie ſámi ſiebie miłuiący/ łákomi/ chłubni/ pyſzni/ złorzeczący/ rodźicom niepoſłuſzni/ niewdźięcżni/ niepobożni. BibRadz 2Tim 3/2 [przekład tego samego tekstu KromRozm I, WujNT ]; CzechRozm 213; WujNT 2.Tim 3/2.

W charakterystycznych połączeniach: niewdzięczny(-e, -i) brat, czł(owi)ek (ludzie) (17), debitor, dzieci (7), krześcijaństwo, lud (12), narod (6), pan (8), pasierb, pospolstwo, sąsiad, stworzenie (3), syn, wychowaniec, żyd(ostwo) (6); niewdzięczny daru (4), dobroci, dobrodziejstwa (15), łaski (3), męki (2), posług (2), praiody, uczynności, wesela, zasług.

Szeregi: »niemiłościwy i niewdzięczny« (1): ludzie niemiłoſciwi ij niewdzięcżni/ cżemu tak mégo milégo ſyna barzo bez winy dręcżycie/ azá niewiécie ijż on wywiodl wás z niewolé Faraonowé OpecŻyw 116.

»nieposłuszny a niewdzięczny« (1): ieſli nas iáko niepoſłuſzne á niewdzięcżne dobrodzieyſtwá iesgo wypchnie z onych wiecżnych roſkoſzy RejPos 39v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»niepożyteczny a niewdzięczny« (1): Pan Chryſtus dał tę rádę zwolennikóm ſwoim/ ofiarowáć piérwaſtki [!] pánu Bogu [...] nie przeto/ áby pan Bóg był tego potrzebuiący: ále żeby óni: niepożytecżnymi á niewdźięcznymi nie byli. BiałKat 351.

»niewdzięczny i (a) niewierny« (2): KrowObr 74; POſłuchayćież żáłoby niebieſkiego Oycá [...] Ná ten niewdźięcżny á niewierny lud Zydowſki ArtKanc El3.

»niewdzięczny i odstępny« (1): A ty niewdzięcżne y odſtępne Narody potráći/ y oſadzi ſwoię winnicę innemi SkarJedn 384.

»uporny a (i) niewdzięczny« (2): RejPos 145v; ktore [kacerstwa] iáko Apoſtoł świadcży/ muſzą być cżęśćią dla doznánia wiernych/ cżęśćią też dla vpornych j niewdźięcznych prawdy Bożey WujJudConf 4v.

»zły a niewdzięczny« (5): Bo ieſli to cżynił nád onym złym á niewdzyęcżnym ludem tákowe łáſki/ coż? izaſz dáleko więcey nád tymi/ ktorzy ſtrzegą woley á roſkazánia iego LubPs Y2; RejPos 146v, 197; HistLan ktv; Wielka to tedy y żáłoſna/ gdy Pan Bog według przegrozki ſwey/ od złego á niewdzięcznego ludu ſwego odeymuie kroleſtwo ſwoie PowodPr 12. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

W przen (17): RejJóz L2 [2 r.]; żeć to ieſt iáwny á iáſny znák ſercá niewdźięcżnego/ zátuláć vſzy ſwe gdy Pan Bog do nas mowi BibRadz *3v; Prot E; A co miał niewdzięczny ſwiát ćirpyeć od głodu y od moru zá wzgárdzenie Słowá Páńſkyego. RejAp 57v; TVś ſłyſzał coć powiáda Pan á dobrodziey twoy/ a iákąć tu miłość Bogá Oycá ſwoiego przed ocży twoie niewdzięcżne przekłáda. RejPos 146; BudBib Eccli 29/21[23]; ModrzBazBud ¶5; SkarŻyw 1; NiemObr 11; KochFr 108; KochPieś 26, 29; KochFrag 30; LatHar 539; SkarKaz 5b; Iuż ſerce nie boleie/ lecz iákmiarz vmiera/ Gdy nam możność niewdzięczna część y cześć wydziera SzarzRyt BB.

W charakterystycznych połączeniach: niewdzięczne(-y, -a) miasto, możność, oczy, serce (5), śiwiat (5), wiek, ziemia.

a. W funkcji rzeczownika (26) : TarDuch B5v; MurzNT 43v; Mącz 313a; Bo gdyby ktho dawał iákiemn obdártemu żebrakowi ſzátę iáką/ ábo żywność [...] á onby tego niechciał [...] A cożby tákiemu cżynić/ iedno wypchnąć precz ná głowę/ iáko niewdzyęcżnego. RejPos 146v, 146v marg, 197 marg; Gdyż im więcey dobrodzieyſtw ſwych komu dáruie/ Tym ſroſzſzy ſąd niewdzięcżnym zá nie zoſtáwuie. HistLan F4, F4; WujJudConf 4v; CzechRozm 216v; SkarŻyw 346, 500; NiemObr 14; GrochKal 24; GórnTroas 18; RybGęśli Dv; Bo Bog widząc niewdżięcżnego/ Láſki ſwoiey niegodnego. Wſzyſtko mi to odiąć racżył CzahTr II 3v; SkarKazSej 667a.

niewdzięczny czego (1): Stráſzliwy bárzo ále ſpráwiedliwy wyrok Páńſki/ ná hárde/ ná vporne/ ná niewdźięczne łáſki iego SkarKaz 82a.

W przeciwstawieniach: »wdzięczny (2), sprawiedliwy... niewdzięczny« (3): HistRzym 70; Wolę ćię tám cżekáć miedzy ſpráwiedliwymi: niżli tu żjć miedzy niewdzięcżnjmi ktorzj krew twoię rozleią. SkarŻyw 114; Bo wdźięcżnemu łáſki przycżyniáią: á niewdźięcżnego y z wźiętych dárow obnażáią. LatHar 559.

Szeregi: »niewdzięczny a nieposłuszny« (1): Iuż tám przeklęctwá wſzytki ony Moiżeſzowe vſtáć muſzą/ ktore Pan dał był wywołáć ná niewdzięcżne á ná niepoſłuſzne ſobie. RejAp 188v.

»niewierny a niewdzięczny« (1): Abowiem wiemy to y ná wielu mieyſcach [...] iáko ná niewierne á ná niewdzyęcżne záwżdy pátrzą ſwięte ocży iego. RejPos 251v.

»niewdzięczny i zły« [szyk 1:1] (2): y będźiećie ſynmi Nawyżſzego: ábowiem on dobrotliwy ieſt przećiw niewdźięcznym y złym [super ingratos et malos]. WujNT Luc 6/35; SkarKaz 7b.

2. Nie dający spodziewanych wyników; trudny, niekorzystny (7): RejPos 52; Niewdzięczny żywot ludzki/ w wſzytkim cugu iego/ Niémáſz nic odpoczynku/ niémáſz nic pewnego. GosłCast 24; gdyżem omamiona/ Y od iákiś pokuſy/ nieſtétyſz/ otchniona. Snadź z przeźrzenia ſmętnégo ſczęśćia niewdźięcznégo/ Do tegom przywiedźiona w śrzód wieku moiégo. GosłCast 47.
Wyrażenie: »niewdzięczna miłość« = miłość bez wzajemności (2): Rátuy mię iáko możeſz/ á wyrwi z niewoli: Niewiéſz iáko niewdźięczna miłoſć w ſercu boli KochFr 65, 108.
Szereg: »zły a niewdzięczny« (2): RejPos 54, 65 cf W przen.
W przen (2) : A wielkie to miłoſierdzie Páná tego/ iż ták długo może wytrwáć/ iż nie wyniſzcży á nie wyplewie tego złego á niewdźięcżnego náſienia á kąkolu złośćiwego tego. RejPos 54; á cżyni mu s ſiebie rolą złą á niewdzięcżną/ kámieniem á ćirniem zároſłą/ ták iż mu ſie w ſobie roſkorzenić nie da. RejPos 65.
3. Niemiły; ingratus Mącz, Calep, JanStat, Cn; iniucundus, insuavis Mącz, Calep, Cn; acharis Vulg, Mącz; infestivus Mącz, Calep; frigidus Mącz, Cn; illepidus, invenustus Calep, Cn; blatteus, exosus, tristis Mącz; absonus, absurdus, inamabilis, insipidus, insulsus, putidus Cn (81): Też piſzą niektorzi o złocie iż wvſciech dzierżane, oddala nie wdzięcżną wonią vſt. FalZioł V 80v, II 21a, III 28a; BielŻyw 128; RejKup c4; BielKom Ev; RejWiz 185; Leop Eccli 20/21; Po śmierći mizerney Saulowey/ przyſzedł do Dawidá miedzyeniec s poſelſtwem niewdzięcżnym do Sycelech/ [... ] oznaymił Dawidowi poraſzkę Izráelitow BielKron 68v, 220, 314; Ansteritas coloris, Niewdzięczney fárby. Mącz 22a; Rancida caro, Przyſmierdáyące mięſo. Metaph. Niewdzięczny/ nieſmáczny/ przykry. Mącz 345d; Strigosus orator per translationem, Suchy wymowcá/ to yeſt/ niewymowny/ nie wdzięczney rzeczy. Mącz 421a, 2c, 26a, 98a [2 r.], 111c, 137b [2 r.] (18); RejAp 123; HistRzym 30; Zá Látem záſię błotna leſień przychodzi/ á zá Ieſienią záziębia á niewdzięcżną źimá. RejZwierc 171v; Oczko 22v; KochPs 35; Iniucundus, Insuavis, tristis, molestus. Nie wdzięczni. Calep 538a, 532b; RybGęśli D; SkarKaz 519a; GosłCast 46.

niewdzięczny do czego (1): iż mu nie ieſt przykro vżyć rzeczy gorzkich/ do pićia niewdżięcznych/ do ſtrawienia niepodobnych Oczko 1v.

niewdzięczny u kogo (3): OrzRozm C4v; RejPos 142v; Y chowáłám was práwie/ iáko ſyny/ corki/ W doſtátku wielkim [...] A wżdym v was niewdzięcżną mácochą zoſtáłá. BielSen 11.

niewdzięczny komu (16): Vźrzáłá śmierć k ſobie idąc. Bárzo iey niewdzięcżna była BierEz P2v, Dv, D2; ForCnR B2; RejRozpr K2v; BielKron 25, 196, 318v; W grzechu Panu nic niewdzięcżno RejPos 147v marg; BielSat G4; stąd to ſobie obiecnię/ iż ten początek móy piſánia w they ſpráwie ięzykiem Polſkim nie będżie w. m. niewdźięcznym. Strum B; Gdy ią kto zwał Krolewną: bárzo iey było niewdzięcżno: ták iáko drugiemu iákie złe ſłowo SkarŻyw 160; BielSen 18; ArtKanc K11; KochPij Cv; SarnStat 1098.

niewdzięczny przed kim (1): A ſwowolne odſyła [Bóg] gdzieś w nadolną zięmię/ Bo to záwżdy niewdzięcżne było przed nim plemię RejZwierc 270v.

W połączeniach szeregowych (5): OrzRozm C4v; Mącz 475c; iáko ſie rodzą drudzy ták nikcżemni/ ták niezgrábni/ ták niewdzięcżni/ że nie może cżłowiek inácżey wierzyć/ iedno że ie náturá ná poſmiech miedzy ludzie puśćiłá GórnDworz D2; [Flegmatyk jest] mówy álbo głoſu záprzáłégo / nieznácznégo/ nie wdźięcznégo Oczko 34; GosłCast 15.

W przeciwstawieniu: »miły... niewdzięczny« (1): Acżeś ieſt Pánu miła/ świátuś ieſt niewdzięcżna ArtKanc K11.

W porównaniu (1): ſłuſzé człowiekowi [...] iáko niewdźięczné brzemię/ Vderzyć troſki o źięmie. KochPieś 47.

W charakterystycznych połączeniach: niewdzięczna(-y, -e) biesiada, człowiek, farba, głod, głos, igry, list, macocha (2), nowina (2), poselstwo (2), rzecz (3), sprawa (2), starość, śmierć, woń (3), wzrok.

Wyrażenie: »niewdzięczny gość« = najeźdźca, napastnik [szyk 3:2] (5): (did) Cerberus. (‒) Mamy gośćiá niewdźięcżnego Iezuſa Názáráńſkiego. [...] (did) Luciper. (‒) Iużći źle bráćie Cerberze Pewnieć nam wſzyſtko pobierze. MWilkHist E; Bo náſze dobrá biorą/ y dziatki w pokorze [! lege: poborze]. Ieſli zbędziem poććiwie/ tych niewdźięcżnych gośći/ Przydźiem záſie ku oney/ pirwſzey ſwey wolnośći. BielSat G [idem BielSen]; z wielkim ludem dáley w ziemię Litewſką ćiągnąc/ gdy żywnośći żadney doſtáć niemogli (bo wſzyſtko przed niewdzięcznymi gośćiámi dobrze było ſprzątniono) poczęli od głodu zdycháć StryjKron 432; BielSen 13; KlonWor 33.
Szeregi: »niewdzięczny, (a) niemiły« [szyk 4:1] (5): Hinc Crambrae repetita, Proverb. Niemiła á niewdzięczna rzecz. Mącz 67c; Illepidus, Inelegans, inconcinnus, insulsus, sordidus. ‒ Niewdziczny [!], niemieły. Calep [504]a, 536a, 546b, 558b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»niewdzięczny a nieprzyjemny« (1): Sordere alicui res aliqua dicitur, Niewdzięczną á nieprziyemną być. Mącz 403a.

W przen (5): RejWiz 82v, 89v; ále then niewdźięczny Poſeł/ á przekażcá/ náſzych rzeczy wſzyſtkich/ to ieſt/ śmierć [...] wźięłá go SienLek 44v; áże człowiek po zbędźie [!] niewdźięcznégo gośćiá [świerzbu] ſwégo SienLek 133v; Po wielkiey mgle y chmurnych á niewdzięcżnych obłokách/ roſterkow ſtárych/ iáſne nam pożądáney iednośći promienie záświećiły. SkarJedn 269.

Synonimy: 1. niebaczny, niepamiętny; 3. mierziony, nieluby, niemiły, nieprzyjemny.

Cf NIEWDZIĘCZNIK, WDZIĘCZNY

AK