[zaloguj się]
[pdf]

MIERZIONY (113) part praet pass pf

Wyraz przybrał funkcję przymiotnika; ślad funkcji imiesłowu tylko z dopełniaczem: komu.

mierzion, mierziony (108), mirziony BartBydg (4), mierżony (1) March1.

mirziony, mierziony (108), mierzion (3), mierziony a. mierzion (2).

Wymowa: mi(e)r-ziony, mier-żony.

-e- (49), -é- (1) OrzQuin; -o- (49), -ó- (1) OrzQuin.

comp i sup (5+1) (nå)mierzieńszy (6).

Fleksja
sg
mNmierziony, mierzi(e)ńszy fNmierzionå, mierzion(a) nNmierzion(e), mierziono
Gmierzionego Gmierzion(e)j Gmierzion(e)go, mierzieńsz(e)go, nåmierzieńsz(e)go
Amierzion(e)go Amierzioną Amierzioné
Imierzionym Imierzioną Imierzion(e)m
V Vmierzionå V
pl
N m pers mierzi(e)ni, mierzieúszy
G mierzionych
I m mierzionymi, mierzion(e)mi
f mierzion(e)m
inne formy
sg N a. V - mierzionå; pl N subst m i n - mierzion(e); pl N subst f - mierzioné, mierziony

sg m N mierziony, mierzi(e)ńszy (47). ◊ G mierzionego (4); -ego (1), -(e)go (3). ◊ A mierzion(e)go (3). ◊ I mierzionym (2). ◊ f N mierzionå (9), mierzion(a)(4). ◊ G mierzion(e)j (1). ◊ A mierzioną (2). ◊ I mierzioną (6) [w tym: -a (1)]. ◊ V mierzionå (1). ◊ N a. V mierzionå (1). ◊ n N mierzion(e) (4), mierziono (2); ~ (attrib) -(e)(2); ~ (praed) -(e) (2) BielŻyw, ArtKanc, -o (1) ModrzBaz. ◊ G mierzion(e)go, mierzieńsz(e)go, nåmierzieńsz(e)go (7). ◊ A mierzioné (2); -é (1), -(e) (1). ◊ I mierzion(e)m (1). ◊ pl N m pers mierzi(e)ni, mierzieúszy (5). subst m i n mierzion(e) (3). f mierzioné (2), mierziony (1); ~ (attrib) -é (1); ~ (praed) -é (1) GliczKsiąż, -y (1) TarDuch. ◊ G mierzionych (3). ◊ I m mierzionymi (2), mierzion(e)mi (1); -ymi BierRozm; -ymi: -(e)mi WróbŻołt (1:1). f mierzion(e)mi (1).

Składnia comp: mierzieńszy nad co (3) BierEz, SienLek, ModrzBaz, mierzieńszy jako co (1) Phil.

Sł stp s.v. mierzieć, Cn notuje, Linde XVI–XVIII w.

1. Wzbudzający negatywne ustosunkowanie, niechęć; wstrętny, odstraszający; odiosus BartBydg, Mącz, Calag, Cn; fastidiosus BartBydg, Mącz, Cn; abominabilis Mącz, PolAnt, Cn; detestabilis Mącz, Modrz, Cn; abominandus, exsecrabilis, exsecratus, obscenus Mącz, Cn; exosus, vilis, BartBydg; ineptus, inhonestus, insulsus, invenustus, spurcus, teter Mącz; aspernabilis, exsecrandus, morosus Cn (101):
a. Wzbudzający odrazę fizyczną: plugawy, brudny, brzydki (19): BartBydg 3, 54b, 56b; KochPs 117; kiedy ćmá ludźi rozlicznemi á mierźionemi chorobámi záráżonych/ do ćiebie ſię o pomoc ćiſnęłá LatHar 218; Lecż w krotce twarz y nogá/ bieluśieńka będźie/ Oná grubość mierźiona/ bez pochyby zeydźie. PaxLiz D7v.

W połączeniach szeregowych (6): Mącz 119c, 411a, 453a, 459c, 484a; piękność/ ieſt twarz przyiemna/ luba/ weſołá/ á ktora prágnie przyſtoinośći: á ſkárádość záſię twarz ponura/ przykra/ ſmętna/ mierziona/ á ktora chćiwa ieſt ná nieprzyſtoieńſtwo. GórnDworz L15v.

W porównaniach (2): zda ſie rzecż być potrzebna á pożytecżna náuką nyeyáką y piſánim/ żeby to [nadmierne gromadzenie pieniędzy] mogło ſie im zgánić/ vyąć/ á yákoby cżem myerźyonem oſypác. GliczKsiąż M2; Lecż ty wyrzuconeś z grobu twego iáko látorośl mierziona BudBib Is 14/19.

Szeregi: »brzydliwy a mierziony« (1): Yáko wrzody/ á nyemocy/ choroby/ ktore ſą brzydliwe á myerźyone przyſtoi y należy zákrywáć GliczKsiąż G4v.

»mierziony a plugawy« (1): Hara, Swiński chlew. Ex hara productum Prover. Co mierźionego á plugáwego yeſt. Mącz 153a. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»szkarady, mierziony« (2): Thersites, Imie Greká yednego ná woynie Troyáńskiey bárzo ſzkárádego/ mierzionego/ zkąd którzi ſą ſzkárádźi Terſites bywáyą zwáni. Mącz 454d, 453a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

W przen (1): Matko miła nie troſzcży ſie dla mey ſmierci [...]/á wieſz dobrze że mieſzkanie moię wktorimem był mierzione ieſt, ale dufam żeć przidę ku lepſzemu BielŻyw 163.
b. W ocenie moralnej: zły, godny pogardy, napiętnowania, podły, niegodziwy, nienawistny; grzeszny (82): BartBydg 170; WróbŻołt L7; Male moratus homo, Mierziony człowiek/ roſpuſtny. Mącz 233c; Odiosa cessas, Ty mierźiona yeſzcze mieſzkaż [!]. Mącz 260a, 111c, 119d, 137b, [169]c [2 r.], 229c (16); Coż pijánice [... ] tym nád wſzyſtko ſtworzenie ſą mierźieńſzy SienLek 11; A niedopuſzcżay tego ábych ták byłá mierźionym ſkutkiem [ = czynem] zmázaná. HistRzym 20v; BielSat C; KuczbKat 310; ModrzBaz [16], 55v, 132v; ArtKanc Q5; BielRozm 16; PaprUp L3; Phil G3; Z onych żywiołow wiecżnych/ Duſzę bym ćieſzył: á żądzy mierźionych/ Drogę precż puśćił GrabowSet Q; LatHar 680; PaxLiz Dv.

mierziony u kogo (1): Sordere suis, et contemni ab eis, Być mierźionym v ſwych. Mącz 403a.

mierziony komu, czemu (19): BierEz D2; OpecŻyw 83v; Bo ſkhłoniły ſie na mię Złoſci/ á w gniewie były mi mierziony. TarDuch A4v; BielŻyw 100; WróbŻołt 34/13, M8v; SeklWyzn g3; bo ten lud ieſt bárzo przewrotni/ złoſćiwy y ſmrodliwy y bogu bárzo mierziony HistAl M4; KromRozm I D4, H2, Iv; OrzRozm H2v; Mącz 259d, 263c, 494d; RejZwierc 268; Niebyliby [żołnierze] áni mierźieni/ áni tak obćiążliwi oney kráine [!]/ ktoreyby ſię iuż obywátelmi zſtáli ModrzBaz 126v; ArtKanc K11v; KochFrag 46.

mierziony miedzy kim (1): A stąd, że są mierzionymi Miedzy poddanymi swymi BierRozm 11.

mierziony przed kim (4): SeklWyzn f2v; Mierźona ieſt przed panem Bogiem glupią á nie zwiary obietniczą SeklKat F2v, M3v; GliczKsiąż C2v.

mierziony w czym (2): Skażeni ſą y ſtali ſie mierzionemi w vcżynkach ſwych WróbŻołt 13/1, 52/2.

mierziony w czyich oczu (1): Pytáią go [chłopa]/ czemuż ták w oczu twych [żona] mierźioną? Atolim iéy niezáſtał dźiewicą KochFr 42.

W połączeniach szeregowych (6): HistAl M4; Mącz 1c, 132d, 157d, 363d; chybá byſmy chćieli/ żeby też námi gárdzono / dla wiela rzecży ſproſnych/ ſzpetnych y mierźionych ktore w nas ſą. ModrzBaz 58.

W przeciwstawieniach: »mierziony ... czysty, drogi, uczciony« (3): A z cżego chceſz być vcżćiony/ Tym więcey będzieſz mierźiony. BierEz M4v; Tym cżłowiek przed bogiem droſſzy im więcey ſobie ieſt mierzienſzy. WróbŻołt M8v; w niebieś opuśćiłá cżyſtego miłośniká twego/ á w piekleś ſzukáłá mierźionego ſkaźce twrego? LatHar 150.

W charakterystycznych połączeniach: mierziona(-y, -e) awarycyja, bałwochwalstwo, błazen (2), człowiek (3), kat, księża, mądrość ludzka, obietnica (2), obyczaje, pijanica, skaźca, skutek, sprawa, towarzystwo, tyraństwo, usta fałszywe, żądza; mierziony (Panu) Bogu (bogom) (6), krainie, ludziom (2), poganom, starszym, światu, wszy(s)tkim (2), Żydom; mierziony miedzy poddanymi; mierziony przed (Panem) Bogiem (4), ludźmi; mierziony w uczynkach, w złościach.

Wyrażenia: »miezriona ohyda« (1): [ktoś mnie] Y do ludźi w mierźioną ohidę podawał. CzahTr K.

»mierziona plugawość« (1): żeby ſnadź Chrześćijánie fáłſzywym Małżeńſtwá podobieńſtwem oſzukáni/ duſze ſwey ſzkárádą y mierźioną cieleſną plugáwością niezmázáli. KuczbKat 250.

Szeregi: »brzydki, (i) mierziony« [szyk 2:1] (3): Takci mi ten Iezus mierziony ij brzydki/ ieſtli iedno cheecie/ wydámci go wám za kilo pieniędzy. OpecŻyw 83v; RejPos 213; RejZwierc 268.

»chytry i mierżony« (1): Bo kto kolwiek ſie ſam gáni/ bywa chytri ij mierżony. March1 A3v.

»niczemny i mierziony« (1):Ecce supra caput homo levis et sordidus, Oto nád głową leży człowiek niczemny y mierziony. Mącz 434d.

»nieczysty i mierziony« (2): RejAp 147; [Babilonia] zſtáłá ſię mieſzkániem cżártow/ y ſtrażą wſzelkiego duchá niecżyſtego/ y ſtrażą wſzelkiego ptaka niecżyſtego y mierzionego [volucris immundae et odibilis]. BudNT Apoc 18/2 [przekład tego samego tekstu RejAp].

»mierziony a niemiły« (1): znáyąc ſie przeto być wzgárdzoną/ á iákobi przed ludźmi myerzyoną/ á przed Bogyem nyemiłą. GliczKsiąż C3.

»nieprzystojny a mierziony« (1): iednemu dobrze/ á drugiemu źle życży: nád co niemaſz nic nie przyſtoynieyſzego á mierźieńſzego [nihil est detes tabilius] w ſędźim. ModrzBaz 87v.

»obrzydły a mierziony« (1): Then vbior znácży nieſpráwiedliwość/ obłudę/ y obrzydłą á mierźioną mądrość ludzką BibRadz II 138b marg.

»mierziony a smrodliwy« (1): ktorzy ſwą ſpráwą wyárę krzeſćiyáńſką żydom y pogánom barźyey niż kyedy inedy myerźyoną á ſmrodliwą vczynili? KromRozm I D4. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»sprosny i mierziony« (1): Co być może ſproſnieyſzego y mierzieńſzego/ iáko wiárę złamáć Phil O2. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»szpetny i mierziony« (1); Pátrzay iákoby to ſzpetna y mierźiona Rzecżpoſpolita byłá y miáſto bárzo nieporządne/ [...] ieſliby ſię ták w nim dźiáło iákom powiedźiał. KlonWor ded **3v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»zły, (a) mierziony« (3): A co nád ięzyk gorſzego/ Wſzyſtkim ludziem mierźieńſzego? BierEz D2; BielŻyw 19; KromRozm I Iv.

»zmazany ani mierziony« (1): Tám nic zmázánego/ áni myerżyonego/ áni kłamſtwo żadne nye wnidźye. KromRozm III D2.

α. W funkcji rzeczownika: »mierzione« (1):

W przeciwstawieniu: »mierzione ... miłe« (1): kożdy Litwin ták ku Kśiędzu wielkiému mówi: Miłośćiwy á Naiáſnieyſzy Królu náſz: przemieniáiąc niżſzé w wyżſzé/ miérźioné w miłé/ wzgárdzoné w zacné OrzQuin Q.

β. Nieczysty rytualnie (1): Bo Zydowye iż swinye nie yedzą/ Herod rychleyby ſie był od mierźyoney swinie mogł wſtrzymać/ niżeli od właſnych ſynow GliczKsiąż G2v.
2. Sprawiający przykrość, ciężki, męczący, uciążliwy; molestus Mącz, Calag; acerbus, amarus, importunus, infestivus, infestus, taediosus Mącz (8): Infestivus, Niewdzięczny/ niemiły/ nieweſoły/ mierziony Mącz [169]d; Amara vita, Mierziony/ gorſki ſtan. Acerba vita idem. Mącz 500d, [169]d, 229b [2 r.], 266b, 438c; Beſchwerlich. Przikry/ mierzony. Molestus, odiosus Calag 77b.
*** Bez wystarczającego kontekstu (4): Infoelix Nieſzczeſny/ Przećiwny Mierźiony też Nievrodzáyny. Mącz 133a, 257a, 435b, 470b.

Synonimy: 1. brzydki, brzydliwy, obrzydły, plugawy, sprosny, szpetny; b.β. nieczysty; 2. ciężki, dokuczliwy, doległy, gorzki, przykry.

Cf MIERZIĆ, MIERZIĘTY, PRZYMIERŻEŃSZYM, PRZYMIERŻEŃ

AŻ