[zaloguj się]
[pdf]

PLUGAWY (284) ai

plugawy (278), pługawy (6); plugawy : pługawy BierEz (4:1), GlabGad (6:1), Leop (1:1), BibRadz (3:1), WujJud (5:1), SkarŻyw (11:1).

a jasne (w tym 2 r. błędne znakowanie).

comp i sup (4 + 4) (nå)plugawszy (8).

Fleksja
sg
mNplugawy, nåplugawszy fNplugawå, nåplugawszå nNplugawé, plugawszé
Gplugaw(e)go Gplugaw(e)j Gplugawégo, plugawszégo
Dplugaw(e)mu Dplugaw(e)j D
Aplugaw(e)go, plugawy Aplugawą Aplugawé
Iplugawym Iplugawą, nåplugawszą Iplugawym, plugawszym, plugawém
Lplugawym, nåplugawszym Lplugaw(e)j Lplugawym
Vplugawy V V
pl
N m pers plugawi
subst plugaw(e), plugawsz(e)
G plugawych
D plugawym
A m pers plugaw(e)
subst plugawé
I m plugaw(e)mi, plugawymi
f plugaw(e)mi, plugawymi
n plugawymi, plugaw(e)mi
L plugawych

sg m N plugawy, nåplugawszy (41). ◊ G plugaw(e)go (10). ◊ D plugaw(e)mu (1). ◊ A plugaw(e)go (6), plugawy (3). ◊ I plugawym (11). ◊ L plugawym, nåplugawszym (7). ◊ V plugawy (2). ◊ f N plugawå, nåplugawszå (18). ◊ G plugaw(e)j (21). ◊ D plugaw(e)j (5). ◊ A plugawą (18). ◊ I plugawą, nåplugawszą (5). ◊ L plugaw(e)j (11). ◊ n N plugawé, plugawszé (9); -é (1), -(e) (8). ◊ G plugawégo, plugawszégo (22); égo (1), -(e)go (21). ◊ A plugawé (1). ◊ I plugawym, plugawszym (7), plugawém (1) Oczko. ◊ L plugawym (1). ◊ pl N m pers plugawi (8). subst plugaw(e), plugawsz(e) (16). ◊ G plugawych (21). ◊ D plugawym (2). ◊ A m pers plugaw(e) (1). subst plugawé (23); -é (3), -(e) (20). ◊ I m plugaw(e)mi (2) OrzList, BielKron, plugawymi (1) SkarŻyw. f plugaw(e)mi RejZwierc (2), plugawymi (1) KromRozm I. n plugawymi (3) OrzQuin, ArtKanc, LatHar, plugaw(e)mi (3) OrzList, RejPos, CzechEp. ◊ L plugawych (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Budzący wstręt, obrzydzenie; odrażający; zanieczyszczony, brudny; sordidus PolAnt, Mącz, Calag, Calep, Cn; obscoenus, spurcus Mącz, Calep, Cn; immundus Calep, Vulg, Cn; impurus, opicus Mącz, Calep; inquinatus Mącz, Cn; maculatus Calag, Cn; squalidus Calep, Cn; contaminatus Vulg; putris PolAnt; taeter Modrz; foedus, lutulentus, scaber, sordidatus, sordidulus, squalus, turpis Cn (261): Ignavus, Leniwy/ zgniły/ plugáwy/ boyáźliwy Mącz 242d; Impurus, Niepráwy/ plugáwy/ ſromotny/ ſzkárády/ niecziſty. Mącz 332c, 403a, 411a; Calag 81a; Squalidus - Pliugawi, ſmrodlywi. Calep 1002a, 509a, 515a, 716a, [732]b, 993b, 1001b; [Volck Rrr].
Szereg: »plugawy, (a) gruby« [szyk 1:1] (2): Sordida et barbara, Plugáwa á gruba. Mącz 23b, 265b.
a. Pod względem fizycznym; obsoletus, paedidus Cn (94): OpecŻyw 92; GOłąb ieſth ptak barzo chędogi/ żadnego ſcirwu ani plugawey rzecży nie pożywiaiączy FalZioł IV 21a, IV 29a; Weſzli potym do domku álić pełno wſzego/ A gdzye poźrzyſz nie máſz nic nigdzyey plugáwego. RejWiz 65; plugáwie powiedaſz/ iż ten znák ná czelech ná náſzych nápiſan ieſt máſłem/ ſłoniną/ ſerwatką/ y czym innym plugáwſzym. OrzList cv; RejFig Dd5v; Mącz 59a, 260c; GórnDworz E8; RejPos 176v, Ooo2v; [cesarz] kazał ſłup pośrzod rynku wkopáć/ y kazáł páná Turniuſá do niego przywiązáć/ y nágárnąwſzy plugáwego ſmiecia kazał pod nim kurzyć áż ledwe żyw zoſtał RejZwierc 84, 33v [2 r.], 70v, 79, 130, 157, 178v; A Iehoſzua był oblecżon w ſzáty plugáwe/ á ſſał przed ániołem. BudBib Zach 3/3, Zach 3/4; Oczko 26; WerKaz 299; Boday tu páięczyná/ y pleśń na was pádłá/ A té niewierné zamki rdzá plugáwa ziádłá. KochPieś 26; Calep 968a; KlonWor 53.

W połączeniach szeregowych (3): RejWiz 146; Pátrzayże iáko tu Ewányeliſtá piſze/ iż ſtánął nád iezyorem ábo nád morzem/ w kthorym záwżdy bywa wodá ſmrodliwa/ wodá ſłona á plugáwa/ á záwżdy bywa rozmáitych dziwow á ſtráchow y niebeſpiecżeńſtwá nápełniono. RejPos 174; CzechEp 269.

W przeciwstawieniu: »ochędożny ... plugawy« (1): A iáko ma rzec nacżynie zdunowi miſtrzowi ſwemu/ Cżemuś mie ták vlepił: gdyż iedno będzie vcżynione ná ſpráwy ochędożne/ á drugie ná ſpráwy plugáwe. RejPos 74.

W porównaniach (14): RejWiz 66, 159, 171; Leniwy może być prżyrownan gnoiowi plugáwemu/ ktorego kto ſię kolwiek dothknie otrząſa rękę ſwoię. BibRadz Eccli 22/2; A coż rozumieć mamy o tym Pánu przed ktorego nogámi wſzytki bogáctwá y wſzytki roſkoſzy ſwiátá tego iáko błoto á iáko ſmiecie plugáwe leżą RejAp 176v, 15v; RejPos 175v, 228; RejZwierc 36v, 62v, 68v; BudBib Esth 14/15[16]; CzechRozm 217v; KlonFlis E4.

W charakterystycznych połączeniach: barłog plugawy, błoto (3), browar (2), ciało, gęba, glan, gnoj, kiszki, klatka, konew, koryto (2), kosmy wełniane, młoto, nogawica, nogi (2), ogon lisi, płat, płuca, rdza, rzecz, szaty (3), śmieci (4), taras, wilgotność, woda, zęza, żużelica.

Przysłowie: Pij ſplugáwey końwie dobre wino SkarŻyw A4.
Wyrażenie: »plugawy żywot [= brzuch]« (1): Czytayże záſię iákie ſzpetne pomſty á ſrogie karánie tákie záwżdy bráły nád ſobą [złe żony]/ y iákie bywáły dokończenia ich/ ták iż pśi ſie náiadáli śćirwow ich/ á robaczy ſie thuczyli z onych ſwowolnych á s plugáwych zywotow ich. RejZwierc 33v.
Szeregi: »marny a plugawy« (2): RejPos 228v; Izaſz mu nie lepiey w piękney cnocie/ [...] żywotá vżywáć/ [...] niżli ták w ſobie ty ſláchetne á wieczne dáry/ iáko marnym á plugáwym błothem popluſkáć ſproſnemi á plugáwemi ſpráwámi ſwemi? RejZwierc 68v.

»mierziony a plugawy« (1): Ex hara productum Proverb. Co mierźionego á plugáwego yeſt. Mącz 153a.

»plugawy i obmierzły« (1): ále y to coby ſie nam zdáło/ żeby w nas iedną ſpráwiedliwośćią było/ tedy y to ieſt przed BOgiem iáko płát iáki plugáwy y obmierzły. CzechRozm 217v.

»swowolny a plugawy« (1): RejZwierc 33v cf Wyrażenie.

»plugawy a śmierdzący« (1): á wſzákoż przedſię [kwiat] pachnący y pożytecżny bywa záwżdy záchowan. Ale plugáwy á śmierdzący záwżdy ſie w gnoy á w niwecż obroćić muśi RejPos 220.

Przen (1): Coż mnimaćye/ yeſli nye dáleko ćyęſſſſą kaźń záſluży ten/ ktory Syná Bożego zdepce/ á kreẃ teſtámentu/ ktorą yeſt ośwyęcon/ będźye myał zá plugáwą KromRozm II m2v.
α. O ludziach (19): POwiedz co ſproſznieyſzego/ iáko chłop plugáwy/ [...] vważ iego ſpráwy. RejZwierz 139v, 139v, bbv; Tá Kriſtyná krolowa wzgárdziłá była Polaki/ przy ſtole żadnemu być nie dáłá mowiąc: Iż Polacy plugáwi. BielKron 355, 346v; Sordeo, Smierdzę/ yeſtem plugáwym. Mącz 403a; RejZwierc 241v.

W połączeniach szeregowych (3): [Saturnus czyni, że] Cżlowiek bywa krnąbrny/ praczowity, lakomy zawiſtny/ plugawy/ chudi krotki/ rzadko thakiego naleſć FalZioł V 50v; BielKron 261v; A Terſytes był leniwy/ plugáwy/ oſpáły/ á wſzytko w kącie ſiedział RejZwierc 52v.

W charakterystycznych połączeniach: plugawy chłop (4), człowiek, lud, ludzie, Polak.

Szeregi: »plugawy, niczemny« (1): Ludzie ná nich [na wyspach] bárzo nędzni/ to ieſt/ nie maiąc nic iedno korzenie/ żywią rybámi á pthaki/ budki małe/ plugáwi/ nicżemni BielKron 446.

»plugawy i też żadny« (1): Ogrodnik ná Ezopá weźrzał/ Rzekąc/ więcby ten co vmiał: Bárzoć k temu niepodobny/ Boć plugáwy iteż żádny. BierEz Cv.

αα. W funkcji rzeczownika (1): Pługáwi cnoty nie máią. BierEz M2; RejZwierz 140v; BielKron 168; Coż cżyniſz miły plugáwy/ Czo maſz ná ſzyi zá ſpráwy/ Podobnoś zápuśćił w łowy/ Pod kołnierzem zwirz gotowy. RejZwierc [233]v, [233]v.

W przeciwstawieniach: »chędogi ... plugawy« (2): Chędogi á plugáwy. RejZwierc [233]v, B3v.

β. O zwierzętach (9): Wſzákoż wſzyſcy zá złe mieli/ Ptacy gdy dutká widzieli: Pocżeśniey poſádzonego/ Ptaká bárzo plugáwego. BierEz O4v, K3v; Opici mures, Plugáwe myſzy. Mącz 265b; RejZwierc 130; ale niepodobieńſtwo aby on zacny mąż [św. Jan Chrzciciel] tak plugáwe y iadowite miáł ieść robáctwo [szarańczę] BudNT Hhv.

W porównaniach (3): Bo ſwawola podobna ku plugáwey świni/ Co nie myſli ni o cżym ni o żadney cnocie RejWiz 89; RAdzęć byś nie ſzácował/ nikogo po ſtronie/ Pewnie będzyeſz podobien ku plugáwey Wronie. RejZwierz 123; RejPos 79.

W charakterystycznych połączeniach: plugawy(-a, -e) dudek, gadzina, mysz, ptak, robactwo, robak, świnia (2), wrona.

Szereg: »smrodliwy a plugawy« (1): DVdek ieſt ptak maiądzi [!] cżub na głowie (ieſt czudny) ale ſmrodliwy á plugawy FalZioł IV 26d.
γ. O potrawach (4): [Nigrytowie] Potráwy máią ták plugáwe/ iż poruſzą inemu zgágę BielKron 450v; Citta - Pozaliwoſc niewieſczią w poczęciu, pliugawego iadła [tj. pożądliwość plugawego jadła u kobiet ciężarnych]. Calep 202a.
Szereg: »zły i plugawy« (1): Lecz y my/ y oni/ nie dla tego ſię od niektorych pokármow wſtrzymawamy/ żeby one złe y plugáwe były WujNT 151.
Przen (1):
Szereg: »brzytki a plugawy« (1): [papieska stolica] záśiadſzy ná mieyſc[u pi]rwſzey ſtolice Pogáńſkiey/ świát opánowáć miáłá: y krole źiemſkie/ omamiwſzy ie napoiem brzytkim y plugáwym/ pohołdowáć miáłá NiemObr 164.
δ. O chorobach i szkodliwych produktach przemiany materii (12): Oleiek na plugawą ranę. FalZioł V 98, 98v, 99; bo gdźieby były żéły zatkáné/ kréẃ nieczyſta/ ćiáło wewnątrz plugáwé: iakąby té Cieplice pomóc przynieść mogły? Oczko 24, 14v, 15, 24, [42]v; Był/ powiáda/ ieden zakonnik bárzo vcżćiwy ná imię Mártyrius/ ktory idąc z klaſztoru ſwego do drugiego/ ná drodze nálaſł trędowátego cżłeká/ ſrodze rány wielkimi y oną plugáwą niemocą zemdlonego. SkarŻyw 101.

W przeciwstawieniu: »subtylny ... plugawy« (1): [żołądek] w ſię biorąc [pokarm] iakoby w nieiaki garniecz warzy á trawi oddzielaiąc to czo ieſt ſubtilnego od plugawego GlabGad E7.

W charakterystycznych połączeniach: plugawe(-a) ciało, dym, niewiasta, niemoc, rana (3), skora, wilgoty; plugawy wewnątrz, po wierzchu.

Szeregi: »plugawy a smrodliwy« (1): [z upławów u niewiast] powſtawa plugawy á ſmrodliwy dym ſzukaiąc wyſcia przez głowę także ią poruſza. GlabGad B3v.

»zły i plugawy« (1): Bowiem chęć iedzenia ieſth znamię proznego żołądka, á tak gdi tam nieczo wen nie włożą, tedy on wciąga w ſię wilgoty złe y pługawe [!] ku trawieniu GlabGad G2v.

ε. O miesiączkującej kobiecie (3): A więc thy ieſztze w thym gnoiu ſmrodliwym/ y w tey chuśćie plugáwey niewiáſty/ będzieſz ludziom zbáwienie pokázował? KrowObr 58.

W porównaniu (1): Iáko Pan Bog mowi do kożdego tzłowieká vkázuiąc mu nietzyſthość iego: iákoby do iákiey niewiáſty wzgárdzoney y plugáwey tymi ſlowy. KrowObr 143.

Szereg: »nieczysta i plugawa« (1): áby [...] [ludzie] pokłádáli odpuſztzenie grzechow/ [...] teſz w vtzynkach rąk ſwoich/ ktore ſwięty Páweł zowie ſmrodliwym gnoiem/ á Prorok/ chuſtą nietzyſtey y plugáwey niewiáſty KrowObr 58.
b. Pod względem moralnym: nieprzyzwoity, zły, grzeszny; haniebnie postępujący; improbus Mącz; percussus PolAnt; praetextatus Cn (152): Leop Is 49/6; Ktory ſzkodźi/ niech ieſzcże ſzkodźi/ á kthory ieſt plugáwym niech ieſzcże będźie plugáwym [!] [Nocens noceat adhuc, et sordidus sordescat adhuc] BibRadz Apoc 22/11; BielKron 217v; KwiatKsiąż D2; Mącz 59a, 171a; RejAp 143v, 146, 187, Ff3v; RejPos 226v; KuczbKat 215; Bo możeli być ſproſnieyſzy grzech iáko thákie plugáwe obżárſtwo? RejZwierc 59v, 63, 174; WujJud 212v, Nn4; Duſzne plugáſtwo obiera ſie około plugáwych myſli RejPosWstaw [1102]; Sproſna roſkoſz/ zámyka w ſobie plugáwe námienienia niegodne zbytki/ ktemu też vmyſły w pokuſach ku złemu ſkłonne RejPosWstaw [1102], [110]v, [1102]v; BudBib I 331d marg; BudNT Tit 1/7; WerGośc 210; GostGosp 126; [Biskup ma być] nie opiły/ [...] ále ſkromny/ nie ſwarliwy (marg) nie łákomy ná zysk plugáwy.G. (-)/ nie chćiwy WujNT 1.Tim 3/4; Przą ſię ich [ludzi próżnujących] przyiaćiele/ rodzay nie pomoże: Plugáwe to przymioty/ záchoway ich Boże. KlonWor 37.

W połączeniach szeregowych (11): GlabGad Ov; MiechGlab 20; GliczKsiąż O6; Potym Pan Bog ſpuśći ſiárkę z ogniem y wypali ludzi złośćiwe/ plugáwe/ y báłwochwálcę. BielKron 136v; RejAp 187; tedy to ieſt wielka rzecż/ wzgárdzić Pánem niebá y zyemie/ á przyſtáć do márnego á do plugáwego á do wzgárdzonego ſługi iego [anjola ciemności] RejPos 331v, 223; Ale gdy ſie też vda [umysł stateczny] zá ſpráwámi ſwowolnemi/ plugáwemi/ á nieucżćiwemi/ tedy nie ieſt krol/ ále ſrogi tyran a ſkáźcá RejZwierc 19v, 96; z nápominánia gorącego onego Diakoná Szcżepaná obrzezowáć ſercá náſze winnichmy ſą: áby od złych myſli/ plugáwych/ gniewliwych/ zawiſnych/ wolne były SkarŻyw 3; LatHar 144.

W przeciwstawieniu: »plugawy ... stateczny albo jednostajny« (1): kápłan ma być tákowy kthoryby żadney do ſiebye winy nyecżuł/ y ktoryby był małżonkyem yedney żony/ trzeźwi/ dobry/ myerny/ ludzki/ á thákowy áby vmyał náucżyć/ nye opiły/ nye zwaycá/ nye plugáwy/ ále ſtátecżny álbo yednoſtáyny GliczKsiąż O6.

W porównaniach (3): Acż ſpráwy náſze ſą thák plugáwe iáko ſmieći przed ſwiętemi ocżymá iego [Boga] RejPos 199, Ooo4; Plugáwſzeć ieſt ſerce moie/ niźli to tám wſzytko [żłób, pieluszki, wół i osioł] LatHar 222.

W charakterystycznych połączeniach: plugawa(-y, -e) bestyja, chłopięta, chwała, książę izraelskie, Luterus, myśli (2), nieprawda, niewiasta, obrada, obyczaj, obżarstwo, ostatki izraelskie, pijaństwo (2), porobnik, rozkosz, sprawa (3), stan bezżeński, wiara, wojna, zakał grzechowy, zakon, złośnica, zwodnica, zysk.

Zwrot: »oczyścić co jest plugawego« (1): Ocżyść co ieſt plugáwego/ Pokroṗ co ieſt ſuchego LatHar 367.
Wyrażenia: »plugawy grzesznik« (1): rácż mię plugáwego grzeſzniká/ [...] wybáwić z fráſunkow y vćiſkow. LatHar 276.

»plugawe(-a) słowa, mowa (a. rozmowa); plugawy w mowie« = morologus, opicus, oscus, petulans atque improbus scurra, scurrilis homo, spurcidicus Cn [szyk 12:2] (7:6; 1): OrzList cv; KwiatKsiąż C3; WujJud 189; Tákże theż ſtrzedz ſie máią [dziatki] ſzkárádych á plugáwych rozmow RejPosWstaw [41]; RejPosWstaw [110], [1102]v [3 r.]; Wſzelkie ſłowo plugáwe [sermo putris] z vſt wáſzych niech nie wychodzi BudNT Eph 4/29; SkarŻyw 142; Scurrilis – Chłop mewiparzonei [!] gębi plugawi wmowie. Calep 958b; Phil M [2 r.]; GDyż z káżdego błáznowania y plugáwych ſłów [omnis scunilitas verborum et turpiloquium JanStat 556]/ [...] ludźie cnotliwi nie bez przyczyny máią ſie wiárowáć. SarnStat 238.

»żywot plugawy« [szyk 3:2] (5): oni niechcieli obrać pana Iezuſa ktory naucżał żywotha duchownego, woleli żywot cieleſny á plugawy y ſwierzęczy obierać [Machomet carnaliter et tanquam bestiam sensualem in spurcitiis volutantem ... amplexati sunt] MiechGlab 20; Cżyli żyć tákim márnym/ ſwowolnym/ plugáwym/ á nieſpokoynym żywotem/ á tu ieſzcże zá żywotá odſtąpić błogoſłáwieńſtwá Páná ſwego RejPos 223, Ooo4; CzechEp 57; NiemObr 12.

Szeregi: »plugawy i bezrozumny« (1): LatHar 393 cf W przen.

»plugawy i (ani) brzydliwy« (2): RejAp 186v; rzadko ſie thákowi znaydą/ kthorzyby nie rácżey przy vcżtach y bieſiádach wſzelákich ſámi pochopem byli do ſłow plugáwych/ y vcżynkow ocżom nienákáżonym brzydliwych niżby mieli ijs vitiis laborantes, do pomiemośći wieść y nápomináć Phil M.

»plugawy a ciemny« (1): RejZwierc 63 cf W przen.

»głupi a plugawy« (1): Tákże go [dziecię] też iuż będzie trzebá ſtrzec od głupich á od plugáwych chłopiąth/ od zbytniey cżeládzi RejZwierc 7.

»marny a plugawy« (2): Tá to Iezabel wnioſłá byłá márną á plugáwą chwałę do ludu wiernego Páńſkiego bogá Báálá pogáńſkiego RejAp 30; RejPos 321v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»mierziony, plugawy« (1): Spurcissimus helluo praegustator libidinum, mierziony/ plugáwy piyánicá. Mącz 411a.

»nieczysty, plugawy« (1): Iuż tám [do miasta pańskiego] nic niecżyſtego/ nie plugáwego wniść áni ſie zátáić może. RejAp 184.

»plugawy a niepoczciwy« (1): Ma tęż być niemały ná to wzgląd mian/ aby ſię młodzieniáżkowie plugawym/ á niepoććiwym mowąm nieprzyzwycżayáli. KwiatKsiąż C3.

»nierządny i plugawy« (1): z odſtánim od złego/ ták nabożeńſtwá/ od ludźi wymyślonego/ [...] iáko też y od żywotá nierządnego/ y plugáwego: á przyſtániem ku dobremu/ wedle Bogá y Chriſtuſá. CzechEp 57.

»plugawy i nieumyty« (1): WujJud 204v cf W przen.

»niewyczosany a plugawy« (1): Piſſą ták że był obycżáyow bárzo nye wycoſánych [!] á plugáwych/ dzyeći á pothomſtwo ſwoye wyodł ná wſſeláką złość á nierządnosć GliczKsiąż E2.

»plugawy i obrzydły« (1): Abowiem to plugáwe Bogu y ludźiom pocżćiwym obrzydłe pijańſtwo/ nie tylko ſzkodźi duſzy/ ále też ſzkodźi ćiáłu y mieſzkowi. WerGośc 211.

»porysowany i plugawy« (1): NiemObr 65 cf W przen.

»plugawy i psotliwy« [szyk 1:1] (2): Paznochti [...] Okrągłe prawie gdy będą, vkazuią porobnika pſotliwego y plugawego. GlabGad P3v, L8v.

»plugawy i (a) smrodliwy« [szyk 1:1] (2): RejPos 251; Grzech niecżyſty przodkiem kłádzie/ pod ktorym bez wątpienia rozumie cudzołoſtwo/ y inſze ktore ſą dáleko ſmrodliwſze y plugáwſze. RejPosWstaw [1102].

»plugawy i (a) spros(t)ny« [szyk 2:1] (3): KromRozm I D4; RejZwierc 62v; piſzą/ iż ſię dla tego tylko národźił [bezbożny Serwetus Hiszpan]/ áby nie ſam był naſproſnieyſzy y naplugáwſzy Lutherus ReszPrz 79.

»plugawy i (a) szkarady« [szyk 1:1] (2): RejPosWstaw [412]; naprzod Machometani/ Tatarowie/ Egipcycy y Arabowie z inſzymi Krolámi Argawenſkimi/ námawiáli go/ áby ich wiárę y zakon od Machometá podány przyiął/ ktory Włodimirz wzgárdził/ iſz mu ſie zdał być plugáwy y ſzkárády. StryjKron 135.

»plugawy i szkodliwy« (1): [nienawiści Pan Bog karze] iákimi inſzymi nędzámi: ktore od domowych y od poſtronnych ludźi pochodzą: ábo plugáwą woyną y ſzkodliwą [bello taeterrimo et exitiabili]. ModrzBaz 138.

»plugawy a szpetny« (1): RejWiz 97 cf W przen.

»plugawy a zbrukany« (1): ále nam ty [perły] znácżą cżyſtość á przeyrzocżyſtość drog a bran Páńſkich/ ktore do ſiebie nic plugáwego á nic zbrukánego nigdy puśćić nie mogą. RejAp 184v.

»zbytni albo plugawy« (1): Y tzo wżdy mily Iezu w tobie bylo zbytniego albo plugawégo tzo by obrzazatz ſluſſalo? OpecŻyw 23.

»plugawy a złościwy (a. zły)« [szyk 1:1] (2): Ty tedy kſiążę Izráelſkie pługáwy á złośćiwy [Et tu prophane impie, dux Israel]/ ktorego dźień przyſzedł y cżas ku dokońcżeniu złośći. BibRadz Ez 21/25; Mącz 296c. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»plugawy i zuchwały« (1): iż też niektorych przez Ewánielium ſyná ſwego [Pan Bóg]/ od niecżyſtośći/ y ſplugáwienia/ ták z ſtrony/ nabożeńſtwá záwiedźionego/ iáko y z ſtrony żywotá plugáwego/ y zuchwáłego/ odłęcżáć racży. NiemObr 12.

W przen (45): BielKom Ev; Tákżeć też náſz Skowronek/ niewinna duſzycá/ Siedzi w plugáwey klatce ná ſwiecie nędznicá. RejWiz 171 v, 77v, 97, 118; RejZwierz 46; ále tych náſláduymy/ ktorzy opłokáli ſieći ſwoie/ s pirwſzych ſmrodliwośći tego plugáwego morzá ſwiátá tego RejPos 177v; Wycięgniſz tę nędznicę s tey márney á plugáwey wieże ciáłá ſwego tę duſzycżkę ſwoię á tego więźniá ſwoiego. RejPos 228v, 74v, 128, 169, 172v, 197 (9); iákoż nie ma być ſmętna [dusza] ſiedząc w thák plugáwym gmáchu/ rownie iáko poććiwy więzień w śmierdzącey wieży błotem nápluſkáney. RejZwierc 62v; [dusza, więzień ciała] nigdy bez ſmętku nie może być/ ſiedząc w ták plugáwey á ciemney wieży RejZwierc 63, 62v [3 r.], 71, 80; Przeto tedy nie wſzyſcy do niebá zá rázem idą/ że/ choć ſámi ſą cżyśći/ iednák nogi plugáwe y nie vmyte [= powszednie grzechy] máią WujJud 204v; okázáły ſię y zborzyły przednieyſze niektore iego [księdza kanonika] wywody: okazáły ſię złe/ ſmrodliwe/ y ſzkodliwe rumy/ y inſze plugáwe chwaſty y záwády CzechEp 269; [papieżowie rzymscy] y dźiśia ſię ſtáráią o tákowe forytarze/ ktorzyby tę ich niezbożność pokryć/ nieiákiem domniemánym płaſzcżykiem ſpráwiedliwośći/ y tę śćiánę poryſowáną y plugáwą/ potynkowáć y zafárbowáć/ fárbicżką zmyſloney świętobliwośći. NiemObr 65; LatHar +3, 393.

W charakterystycznych połączeniach: plugawa(-y, -e) bestyja [= grzeszna dusza], chwast, ciało, dom, gmach, gospodarz, jaskinia, kałuża tyraństwa, klatka, morze, naczynie, oczy, ręce, smalc, starość, ściana, wieża (7), więzienie, woda, zawady, ziele.

Wyrażenie: »plugawe(-a, -y) usta, gęba, język« [szyk 15:4] (12:6:1): SeklWyzn Ev; KromRozm I D4; I niewſtydałeś ſie thego nápiſáć/ y nádáremne w vſtá twoie plugáwe imienia Bożego bráć KrowObr 228; Maledicus, Złorzeczny/ Omowny/ Plugáwey gęby. Mącz 205c, 296c, 323c, 329d; A gdźiéż ſą tu oni/ którzy plugáwymi vſty ſwoimi/ beszakónność [!] Króleſtwu POLſkiému zádáią OrzQuin N3v; RejPos 298; RejZwierc 69; WujJud 64v, 259v; KochPs 75; CzechEp 112; Bo plugáwe vſtá ludzkie/ á ięzyki zdrádliwe/ Mowią przećiw BOgu ſwemu ArtKanc Q5v, Q5; LatHar 140; WujNT 607.
αα. W funkcji rzeczownika (2):

W połączeniach szeregowych (2): zakon nie ieſt dla ſpráwiedliwego poſthánowiony/ ále dla nieſpráwiedliwych/ y nie poddánych/ bezbożnych/ y grzeſſnych/ ſproſnie złoſliwych/ plugáwych Leop 1.Tim 1/9; RejWiz 3v.

α. Rozpustny, żyjący w nierządzie; o czynach i myślach: dotyczący nierządu; luxuriosus Vulg (25): SienLek 57; Czytayże záſię pogáńſkie práwá y zwyczáie/ iáko ſie około tákich plugáwych ſwowolnic záwżdj [!] záchowáli. RejZwierc 33v, 63; Zuzánná zá twoią [Boga] pomocą nád pługáwymi cudzołożniki gorę otrzymáłá SkarŻyw 341; ReszPrz 72; LatHar 117.

W połączeniach szeregowych (2): Czytayże záſię iáko złą/ ſwowolną á plugáwą [żonę] piſmo też plugáwie przezywa. RejZwierc 33v, 33v.

W charakterystycznych połączeniach: plugawy(-a, -i, -e) cudzołożnik, człowiek, rzecz, sen (2), sodomitowie, sprawy, swawolnica, żona.

Wyrażenia: »plugawy grzech« [szyk 1:1] (2): KrowObr 235; dla vchronienia ſproſnego y plugáwego grzechu każdy niech ma żonę ſwoię WerKaz 285; [UstWojsk 1525 158].

»plugawa myśl« [szyk 4:1] (5): [ofiara krzyżowa] Tłumi chciwośći y nieporządnośći: vśmiérza plugáwé myſli BiałKat 366v; [syn patryjarchy Ellela] iedney Chrześćiáńſkiey pániey/ do ſwey plugáwey myśli vżyć chćiał. SkarŻyw 457, 294, 390, 462.

»plugawa namiętność« (1): Kłádzie mu [chrzczonemu dziecku] záś Kápłan w vſtá ſol święconą/ oznáymuiąc to/ że ſie ono ma hámowáć zá pomocą y zá łáſką Bożą [...] od plugáwych á brzydkich namiętnośći ćieleſnych KarnNap B4.

»plugawe obcowanie« (1): ſpráwiedliwego Lothá vćiśnionego z nieſpráwiedliwośći y plugáwego obcowánia [luxuriosa conversatione] niezbożnikow wyſwobodźił. WujNT 2.Petri 2/7.

»plugawa pożądliwość (a. żądza)« (3): ći ktorzy mądroſcią obdárzeni ſą/ ći ſproſnym á plugáwym żądzam cieleſnym ſprzećiwić ſie/ [...] zwykli RejPosWstaw [413]v; SkarŻyw 462; WujNT 2.Petri 2/10.

»plugawa roskosz« (1): Niechay dla krotkiey y plugáwey roſkoſzy ćiáłá tego zgniłego/ nie iednam ſobie z Sodomcżykámi wiekuiſtych ogniow y mąk piekłá nieugáſzonego. LatHar 609.

Szeregi: »plugawy a brzydki« (1): KarnNap B4 cf »plugawa namiętność«.

»nieczysty i plugawy« (1): oto vććiwe małżeńſtwo y iáko Duch Swięty mowi/ łoże niepokálone zowie y názywa [Grzegorz papież]/ wyſtępkiem nietzyſthym/ y grzechem plugáwym. KrowObr 235.

»nierządny a plugawy« (1): Wyęcby lepyey koſtki álbo kárty gráć/ álbo pić áż oczy wylázą/ albo o nyerządnych á plugáwych rzeczach mowić? KromRozm I Nv.

»sprosny i (a) plugawy« (4): RejZwierc 68v; RejPosWstaw [413]v; Przecżytáſz w żywoćie S. Káthárzyny z Senny/ iáko máiąc długi cżas ſproſne y plugáwe myſli/ [...] ktore gdy nákoniec P. Iezus od niey oddalił: záwołáłá nań: á gdzieś był przez ten cżas oblubieńcże moy miły? SkarŻyw 294; WerKaz 285.

αα. W funkcji rzeczownika (2):

W połączeniach szeregowych (2): KuczbKat 320; Ani niecżyśći/ áni cudzołożnicy/ áni ſproſnie plugáwi/ áni płći ſwoiey nieprzyſtoynie vżywáiący Bożego kroleſtwá otrzymac mogą [Vulg Eph 5/5]. WerKaz 300 [przekład tego samego tekstu KuczbKat].

Wyrażenie: »sprosnie plugawy« (2): KuczbKat 320; WerKaz 300. Cf W połączeniach szeregowych.
β. O przeciwniku politycznym lub religijnym (4): rad w Szránki wſtąpię/ s Sákrámentarzmi temi plugáwemi: y tego ręką/ ięzykiem/ y piorem dowiodę: iż Sbiſzká Kárdynałá krzeſt/ krzeſćiáńſki był OrzList e3; OrzQuin N4; OrzJan 97.

W charakterystycznych połączeniach: plugawi(-y) baszowie, bluźnierzowie, sakramentarze, Turczyn.

Szereg: »sprosny i plugawy« (1): wiárá y nabożenſtwo Iezuſá Kryſtuſá/ któréś do tąd brónił y wcale záchował/ ſproſny y plugáwy Turczyn pośieść y wygładźić miał OrzJan 97.
2. Marny, lichy, małej wartości, byle jaki; sordidus Mącz; inquinatus Modrz (17): zaſz od thák ſzpetnego/ Możem ſłyſzeć co dobrego: Niewiem cżego tu cżekamy/ Plugáwego wieſzcżká mamy. BierEz E4v; coż rozumieſz o miłey á wdzięcżney duſzycy/ ieſli też tám obumrzeć nie muśi? ſiedząc w ták plugáwey wieży/ ktora ieſt nie s tey gliny plugáwey zlepiona iáko to ſproſne ciáło/ ále wyſzłá z onego grodu niebieſkiego RejZwierc 62v; SkarŻyw 120; SkarKaz 611b.

W porównaniu (1): Bo iáko iáſne á piękne złoto by też w naplugáwſzym worku leżáło/ tedy ono oney ſwey iáſnośći dla ſzpetnego worká nigdy ſtráćić nie może. Tákże y cżłowiekowi poććiwemu/ [...] Czo mu złego záſzkodzić może? RejZwierc 71v.

W przeciwstawieniu: »piękny ... naplugawszy« (1): RejZwierc 71v cf W porównaniu.

W charakterystycznych połączeniach: plugawa(-y, -e) glina, modlitwa, wieszczek, worek, zeszcie, żłób.

Wyrażenie: »plugawa ziemia (a. ziemska materyja)« [szyk 3:2] (5): Oczko 1; Nieprzyiaćiele iego zuchwáli Plugáwą źiemię będą lizali. KochPs 105, 98; Teraz rodźimy ſię z plugáwey ziemſkiey máteryey/ naśienia ludzkiego. LatHar 667, 668.
Szeregi: »plugawy a cielesny« (1): Weźrzyſz ná piękność zyemie y ná roſkoſzy iey/ tu rozumieć możeſz/ iż ieſliże ſie maſz cżemu podziwowáć/ to co tu iedno widziſz tymi plugáwemi á cieleſnemi ocżymá ſwemi RejPos 355v.

»marny a plugawy« (1): o owym [św. Janie] ſwiát ſpiewa/ wyſławia żywot y ſmierć iego/ á o tym [Herodzie] áni ſłycháć y o márnym á plugáwym zeſciu iego á zginieniu iego. RejPos 321v.

»naplugawszy i naniepożyteczniejszy« (1): á iáko źiemiá/ [...] ieſt naniżſza y nagrubſza/ ták téż w śrzodku będąc poſádzóná/ naplugáwſza y naniepożytecznieyſza być miáłá Oczko 1.

»nędzny i plugawy« (1): Ono leży w nędznym y plugáwym żłobie/ Syn miły y rowny, wiecżny Boże, tobie ArtKanc B20.

a. O pracy: mało znacząca i brudząca (4): Ars sordida, Plugáwe rzemiesło. Mącz 16d; Calep 182b.

W połączeniu szeregowym (1): miedzy rzemięſły ręcżnymi/ ſą iedne gnuśne/ śiedzące/ wárſtátowe ábo rádniey mitrężące/ plugáwe/ ktore dla tego zową artes ſedentarias, et ſellularias, et mechanicas, et ſordidas, et quaeſtuarias. KlonFlis A2v.

Szereg: »ciężki albo plugawy« (1): [Saturnus panuje] wſzelkiem robothnikom: cięſzką/ albo plugawą robothę robiączym. FalZioł V 50v.
3. Prostacki, pospolity; niedbały (4):

plugawy w czym (1): W odzieniu nie byway ani barzo pyſznym ani barzo plugawym. BielŻyw 43.

W przeciwstawieniach: »plugawy ... pyszny, wydworny« (2): BielŻyw 43; Száty iey áni bjły wydwome/ áni teſz plugáwe SkarŻyw 581.

Szeregi: »nieczysty i plugawy« (1): Widźimy/ że mowá ktorey w ſzkołách vżywáią/ niedawno byłá niecżyſta y plugáwa [impurum et inquinatum]: á niemiáłá tey ozdoby/ ktoraby ſię do ſpraw zgodźić mogłá. ModrzBaz 135.

»nikczemny a plugawy« (1): O Szwedzie o Duńcżyku tám nie vmiem mowić/ [...] Lecż ſłyſzę też tám ludek nie bárzo ćwicżony/ Nikcżemny á plugáwy/ ſłycháć ná wſze ſtrony. RejZwierc 243.

4. O kobiecie: zhańbiona; w funkcji rzeczownika (2):

W połączeniu szeregowym (1): wdowy y rozwiedzioney y plugáwey nierządnice [Viduam, et repudiatam et prophanam, meretricem]/ tych niepoymie/ lecż dziewicę zludu ſwego wezmie zá żonę BudBib Lev 21/14.

Szereg: »nierządnica i plugawa« (1): Nierządnice zá żonę y plugáwey [Mulierem meretricem, et prophanam] nie poymą BudBib Lev 21/7.

Synonimy: 1.a. brudny, brzydki, brzydliwy, marny, mierziony, nieczysty, obmierzły, ohydny, przykry, smrodliwy, straszliwy, szpetny, śmierdzący, żądny; b. brzydki, grzeszny, mierziony, nikczemny, obrzydliwy, przeklęty, sprosny, szkarady, wstydliwy, wzgardzony, zły; α. nieczysty, nierządny, sprosny; 2. błahy, drobny, lekki, lichy, mały, marny, nędzny, nieznaczny, płony, słaby.

Cf PLUGAWIEC, [PLUGAWOMOWNOŚĆ], PLUGAWOMOWNY, PRZYPLUGAWSZY, PRZYPLUGAWSZYM

MN