[zaloguj się]
[pdf]

BRZYDKI (105) ai

comp brzydszy (3).

Fleksja
sg
mNbrzydki fNbrzydkå, brzydkå, brzydka nNbrzydki(e)
Gbrzydki(e)go, brzydsz(e)go Gbrzydki(e)j, brzydsz(e)j Gbrzydki(e)go
Abrzydki A Abrzydkié
Ibrzydkim, brzydki(e)m Ibrzydką, brzydszą Ibrzydkim
L Lbrzydki(e)j L
Vbrzydki V V
pl
N subst brzydkié
G brzydkich
D brzydkim
A subst brzydki(e)
I m brzydkimi, brzydki(e)mi

sg m N brzydki (24). ◊ G brzydki(e)go, brzydsz(e)go (2). ◊ A brzydki (2). ◊ I brzydkim (4) SienLek, NiemObr, GrabowSet (2), brzydki(e)m (2), WyprPl, KlonKr. ◊ V brzydki (1). ◊ f N (praed) brzydkå (9), (attrib) brzydkå (4), brzydka (1) KlonŻal. ◊ G brzydki(e)j, brzydsz(e)j (4). ◊ I brzydką, brzydszą (2). ◊ L brzydki(e)j (1). ◊ n N brzydki(e) (11). ◊ G brzydki(e)go (2). ◊ A brzydkié (9); -é (1) KochPieś, -e (1) GórnTroas, -(e) (7). ◊ I brzydkim (3). ◊ pl N subst brzydkié (5); -é (1), -(e) (4). ◊ G brzydkich (6). ◊ D brzydkim (1). ◊ A subst brzydki(e) (9). ◊ I m brzydkimi (2) WujJud, GrabowSet, brzydki(e)mi (1) Leop.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Budzący wstręt, odrazę, odrażający, wstrętny, obrzydliwy, szpetny, szkaradny; fastidiosus BartBydg (105): fastidiosus, brzythky, myerzyony BartBydg 56b.
a. Odrażający, nieprzyjemny pod względem fizycznym; fastidiosus BartBydg; abominandus, teter, turpis Cn (22): W ſzkorniach á w trzewikoch ſmierdzączych chodzić: ieſt rzecż brzydka. FalZioł V 65; przeto melankolici widaią rzecży ſtraſzne, cżarne, y brzytkie, iako piekło cżarty/ błota, y inſze rzecży. GlabGad L4; SienLek 22; iż cżłowiek pod cżas zye czo brzydkiego niewiedzącz/ [...] potym dowiedziawſzy ſie co ziadł/ [...] wrácáć/ ábo krztuśić ſie muſi GórnDworz Ff5v, E8v; KochPs 73; Brzydká żábá opánuie/ záśiędźie to mieśce KlonŻal C3v, C2; Rancor ‒ Brzitki zapach odzagnoienia. Calep 894a, 1001b; SkarKaz 204b.
Wyrażenie: »w oczach ludzkich brzydki«: Acż w ocżoch ludzkich brzydkie ony bocianiętá. HistLan B2.
Szeregi: »brzydki i ohydny«: ále wżdy nie ták brzydki ieſt [wrzod] y nie ták ohydny iáko ten czo vſtáwicżnie nań ocży pátrzą. RejZwierc 267.

»przykry albo (a) brzydki« (2): ále komu by ty łáyná [w piciu] przykré álbo brzytkié były/ może ié ná popiół ſpálić SienLek 148v, 138v.

α. (o smaku) Cierpki, kwaśny, niesmaczny; tristis Mącz (6): FalZioł V 37; Marisca, Brzidka/ Nieſmáczna figá Mącz 210a; Succus tristis, Niewdzięczny/ brzitki ſok. Mącz 465d.
W przen (3): A tákże tho owoc [nauki] zły ieſt/ kwáśny y brzydki/ ćirpnąca tarnká. SarnUzn H4, H5v [2 r.].
b. Budzący wzgardę, wywołujący potępienie, wzgardzony, nieprawy, bezecny, podły; przynoszący wstyd, ujmę, sprośny; detestabilis Calep, Cn; fastidiosus BartBydg; fastiditus Mącz; abominandus, aspernabilis, averruncandus, aversabilis, contaminatus, exsecrabilis, exsecrandus, exsecratus, fescenninus, flagitiosus, foedus, impurus, inquinatus, lutulentus, maculosus, morosus, nauseosus, obscoenus, odiosus, opicus, oscus, pathicus, praetextatus, putidulus, putidus, sceleratus, scenninus, sordidus, spurcidicus, spurcatus, tabernarius, teter, turpis Cn (83): Prze cię ſwiat mnie zdrádliwy/ niecháy będzie brzytki/ niecháy téż niemiluie ſerce/ iedno ciebie OpecŻyw 19; mowi Pan. [...] Kádzenye wáſſe brzytkye mi yeſt KromRozm II Lv; LubPs N5v, hh5v; Leop Os 9/10; Mącz 119b; iż thák brzytkie rozumieią być to ſłowo/ żak GórnDworz G3v, H3v; RejPos 227 marg; RejZwierc 7v, 48v, Aaa4v; WujJud kt; SkarJedn 230, 246, 300, 350; KochPs 184; SkarŻyw 21, [197], 213, 293, 397 (7); y w brzytkie poháńbienie/ przywieść vśiłuie. NiemObr kt, 3; RYmy głupié/ rymy nieobáczné/ [...] idźćie w ogięń wſzytki/ A zátłuḿćie móy poſtępek brzytki: Zá który ſię długo wſtydáć muſzę KochFr 74; KlonŻal B3v; Córy ſzlácheckié [...] Pſóm Biſurmánſkim brzydkié śćielą łoże. KochPieś 37; ArtKanc O16v; ZawJeft 8; Calep 314b; Niewola brzydka/ rzecz ieſt ćiężka/ y teſkliwa GórnTroas 60, 10; Zwiedź z brzydkiey drogi/ gdźie nowiną cnotá GrabowSet M4; Niebu y źiemi brzydkie/ moie ſpráwy GrabowSet N2v, G2, H3, I2, N3v, Tv (12); Kozerą ſie nie paray/ áni żadnym zbytkiem/ Bo káżdy łotr v Bogá/ y v ludźi brzytkiem. WyprPl C3; LatHar 133, 612; WujNT Matth 24/15, s. 103 [2 r.], s. 848; Tyráńſkie, brzydkie, y nieſławne ſpráwy. KlonKr C3, E3, E4, F2, F3; O brzydki grzechu/ iáko wielkie ćiężary ná duſzę kłádźieſz. SkarKaz 314b; KlonWor 15, 52, 58; SzarzRyt A4.
Wyrażenia: »przed Bogiem, u Boga, Panu Bogu brzydki; brzydki przed Bogiem« (3 : 2): Abowiem żadney rzetzy przed Bogiem brzydſzey niemáſz [...] iáko ieſt tá Mſza wáſzá kuglárſka KrowObr 188v; KarnNap F3v; SkarJedn 345; SkarŻyw 414; SkarKaz 608b. Cf »szpetny i brzydki«.

»oczom, w oczu brzydki; brzydki przed oczyma Pańskimi« (2 : 1): káżdy kłamcá ocżom moim yeſt brzydki LubPs X3; Ieſtem w ich oczu ná podźiw brzytki. KochPs 131; CzechRozm 211v.

Szeregi: »brzydki i mierziony, omierzły, przemierzły; mierziony i brzydki« (4 : 1): [słowa Judasza] Takci mi ten Iezus mierziony ij brzydki/ ieſtli iedno chcecie/ wydámci go wám OpecŻyw 83v; RejPos 213; RejZwierc 268; CzechRozm 211v; CiekPotr 53.

»plugawy i brzydki; brzydki i plugawy« (1 : 1): od plugáwych á brzydkich namiętnośći ćieleſnych KarnNap B4; NiemObr 164.

»sprośny a brzydki; brzydki, sprośny i straszliwy« (1 : 1): gdzye vyrzyſz ſproſne á brzydkie ſpráwy y obycżáie ludzkie RejZwierc 23v; SkarŻyw 294.

»szpetny i brzydki«: dáleko ſię duſzá ſzpetnieyſzą y brzydſzą przed Bogiem y Anioły iego/ po klątwie kośćielney ſtáie SkarŻyw 414.

α. (o pokarmach) Nieczysty, zakazany, zabroniony przez Zakon Mojżeszowy; abominabilis Vulg; immundus PolAnt (3): Izaſz ia kyedy będę yadł ty myęſá wołowe/ Abo izali będę pił brzydkye krwye kozłowe LubPs N3; BibRadz Ez 4/14; BudBib Lev 11/20.

Synonimy: a. ohydny, przykry, straszliwy, szpetny; α. cierpnący, kwaśny, niesmaczny, niewdzięczny, zły; b. czarny, mierziony, niesławny, omierzły, plugawy, przemierzły, sprośny, straszliwy, szpetny.

Cf BRZYDLIWY, NIEBRZYDKI

ZZie